Türkmen häkimiýetleri saýlaw prosesini demokratiýalaşdyrmak üçin konstitusiýa özgertmelerinde üstünlik gazanylandygyny habar berdiler. Synçylaryň pikiriçe, ýerli derejedäki saýlawlar bilen baglanyşykly ähli täzelikler diňe “demokratiýa” hyýalyny döredýär, ýöne hakykatda ähli dalaşgärler ygtybarlylyk üçin berk saýlama prosesini başdan geçirýärler.
25-nji oktýabrda, Halk Maslahatynyň (Halk Geňeşi) Aşgabatda geçirilen on ýedinji mejlisinde Merkezi saýlaw komissiýasynyň başlygy Myrat Garryýew, "demokratiýany ýola goýmak" üçin ýurduň demokratiýalaşdyrylmagyna gönükdirilen konstitusiýa reformasyny ýerli dolandyryş derejesinde saýlaw prosesi üstünlikli dowam etdirýändigini aýtdy.
Onuň sözlerine görä, reforma üçin esas 23-nji iýulda, ýerli geňeşlere ilkinji gezek goşmaça esasda saýlawlar geçirilende esaslandyryldy. 3-nji dekabrda etrap we şäher geňeşleriniň agzalary (maslahatlar) üçin şol bir ýol boýunça saýlawlar geçiriler.
Saýlawçylaryň ilkinji gezek alternatiw esasda ýerli wekilçilikli guramalara deputatlary saýlamaga mümkinçilik berjek konstitusiýa reformasynyň çäginde göz öňünde tutulan täzeliklere garamazdan, NBCA teswirçileri saýlaw prosesiniň has demokratik bolandygyna şübhelenýärler. Olaryň pikiriçe, aslynda saýlaw ýörelgeleri öňküligine galdy - saýlawçylar öz kandidatlaryny gözleri bilen görmeýärler, atlary bilen sanawlar häkimiýetler tarapyndan tassyklanýar we halk tarapyndan hödürlenendigi aýdylýar we şeýlelik bilen goşmaça saýlawlaryň ýüze çykmagy mümkin.
Halkara synçylar iýul aýynda geçiriljek ýerli saýlawlary tankytladylar we saýlaw gidişiniň guralyşynyň hakyky demokratik ülňülerden daşdadygyny bellediler.
2006-njy ýylyň aprelinde saýlawlaryň täze ýörelgeleri yglan edilende, daşary ýurtlardaky Türkmenistanyň oppozisiýa partiýalary - Türkmenistanyň Respublikan partiýasy we "Watan" jemgyýetçilik-syýasy hereketi bu mesele boýunça beýannama berip, ýerli saýlawlaryň hakykatdanam diňe oppozisiýanyň wekilleri olara gatnaşanlarynda adalatly we erkin geçiriljekdigini aýtdy.
Ýerli saýlawlara uly ähmiýet bermek bilen, häkimiýetler halkyň prezident Saparmyrat Nyýazowyň ömürlik dolandyryşy sebäpli prezident saýlamak hukugyndan mahrum edilmeginden ünsi sowýarlar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa: "Konstitusiýa reformasynyň esasy pikiri raýatlary erkin saýlaw hukugyndan mahrum etmek" - diýip hasap edýär.
Häkimiýetler ýerli saýlawlara uly ähmiýet bermek bilen, halkyň prezident Saparmyrat Nyýazowyň ömürboýy dolandyrmagy sebäpli prezident saýlamak hukugyndan mahrum edilmeginden ünsi sowýarlar, Begmedowa: “Kämahal häkimiýetler prezident saýlawlaryny geçirmek niýetlerini aýdýarlar, emma aslynda bu halkara jemgyýetçiliginiň hüşgärligini gowşatmak üçin edilýär ".
Konstitusiýa hukugy pudagyndaky hünärmenler konstitusiýa özgertmeleriniň we ýerli derejedäki saýlawlaryň esasy nokady 2003-nji ýylda döredilen täze hökümetiň - ýerine ýetiriji bilen bilelikde Türkmenistanyň iň ýokary ygtyýarly wekili Halk Maslahatynyň kazyýet we kanun çykaryjy şahalar, hökümetiň "dördünji şahasy" ygtyýarlyklaryny güýçlendirmek diýip hasaplaýarlar. Prezident Nyýazowyň ýolbaşçylygyndaky Halk Maslahaty, ýurduň ähli sebitlerinden 2500 töweregi delegatyň gatnaşmagynda ýylda bir ýa-da iki gezek duşuşýar.
Gyrgyzystanyň konstitusiýa syýasaty institutynyň müdiri Nurlan Sadykowyň pikiriçe, Halk Maslahaty döredilenden soň ygtyýarlyklary bölmek häsiýeti manysyny ýitirdi, agzalarynyň arasynda kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji we kazyýet ulgamlarynyň wekilleri bar.
Ondan öň bu edara döwlet baştutanyny bellemek wezipesini ýerine ýetiripdi we ähli görkezmeleriniň kanun güýjüniň bardygyny karar edipdi.
“Kararlaryň kanunylygy sorag astyna alynyp bilner, sebäbi ähli güýç bir elde - Halk Maslakatynyň başlygynda we prezidentde jemlenendir. Ol [Nyýazow] ähli ugurlara täsir edýär - ministrleri belleýär, hökmany kararlar çykarýar "-diýdi.
Umuman aýdanyňda, NBCA synçylary ilkibaşda awtokratiýa ýörelgelerini kesgitlän Türkmen Konstitusiýasynyň üýtgedilmegi diňe ýurtda totalitar dolandyryşy güýçlendirer we häkimiýetlere ygtyýarlykdan hyýanatçylykly peýdalanmaga mümkinçilik berer diýip hasaplaýarlar.
(NBCA sebitdäki dürli syýasy teswirçilerden teswirler we derňewler berýär.)
