Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow pensiýa üpjünçiligi baradaky kanuna gol çekdi, oňa laýyklykda pensiýa tölegleri 15-20% azalýar we köp garrylar bu pensiýalardan düýbünden mahrum edilýär. Bu habar ilkinji gezek täzelikler sahypasynda peýda bolanda, esasanam oňa ynanmak islemedik.
Has giňişleýin maglumat ýygnamak üçin birnäçe wagt gerek boldy. Hawa, jenap Nyýazow dürli meseleleriň aşa köp çözülmegi bilen köpden bäri tanalýar, ýöne türkmen oppozisiýasy hem meşhur, häzirki wagtda respublikanyň daşynda ýaşaýar we islendik pursatda Türkmenbaşydan haýwan çykarmagy endik edýär. Mundan başga-da, Türkmenistan mugt benzin (doly tank üçin bir dollar), bütinleý mugt gaz we elektrik togy barada bütin dünýä habar bermek bilen özüni tanatmakdan el çekmeýär. Saparmyrat Nyýazow köp sanly mermer köşk gurýar, doglan güni mynasybetli feýerwerk üçin birnäçe million dollar harçlaýar (bu Garaşsyzlyk gününiň bellenilmegine gabat geldi). Bu doly gülläp ösmegi göz öňünde tutup (elbetde, "içerden" baha berişine görä) pensiýa tölemezligi baradaky maglumatlary dogrumy? Görnüşi ýaly, hawa, hakykat.
Türkmen tanyşym Täze ýyldan soň pensiýa almak üçin gelen ene-atasyna kesilen nagt kömek pulunyň berilendigini aýtdy. Garrylar gaharlanyp başlanda, indiki aýda asla gelmezligi maslahat berdiler - başarnykly gyzy bar we ene-atasyny ekläp bilýär öýdýän. Ýok, bular sosial üpjünçiligiň beýle bir gödek işgärleri däl - diňe jenap Nyýazowyň sözlerinden sitata getirýärler. Hökümetiň ýanwar mejlisleriniň birinde, mundan beýläk 18 ýaşdan uly çagalary bolanlaryň pensiýa almajakdygyny aýtdy. Mundan başga-da, täze pensiýa kanunçylygyna laýyklykda, çagasy bolmadyklar deň mukdarda pensiýa almak üçin azyndan 38 ýyl dowamly iş tejribesini subut etmeli. Bu tassyklama bolmasa, üns beriň! - Pensionerler soňky iki ýylda alan "goşmaça" pullaryny yzyna gaýtarmaga borçly. Görnüşi ýaly, bu kanun Türkmenistanda yza çekilýär. Mundan başga-da, maýyplara pensiýa tölemek baradaky kanunyň täze wersiýasyndan ýitdi, pensionerler-köpçülikleýin daýhanlar nagt ýeňilliklerden doly mahrum boldular. Türkmenistanyň prezidenti bu täzelikleri ýönekeý düşündirdi: Sowet döwründen bäri ýurtda pensiýa gaty ýokary tölenýärdi. Hakykatdanam, aýda 15-20 dollar alýan gyrgyz pensionerleri ýaly birine türkmen pensionerlerine berilýän ýeňillikler (gara walýutada ortaça 30 dollar ýa-da resmi nyrhda 100 dollar) gaty kyn ýaly görünýär. Şeýle-de bolsa, Aşgabat garrylary köp pul alýandyklaryna ynanmadylar.
Russiýanyň hökümeti bu ýagdaýa alada bildirdi, bu geň däldir: Türkmenistanyň 100,000 töweregi ýaşaýjysynyň goşa, rus-türkmen raýatlygy bar. Russiýanyň Saglygy goraýyş we jemgyýetçilik ösüş ministri Mihail Žurabow, Russiýa Federasiýasynyň raýaty bolan Türkmenistanyň ýaşaýjylaryna pensiýa tölemegi göz öňünde tutmalydyr diýip hasaplaýar. Deputat Dmitriý Rogozin bolup geçýän wakalary "gumanitar betbagtçylyk" diýip atlandyrdy. "Türkmen häkimiýetleri tarapyndan durmuşa geçirilse, pensiýa reformasy bu ýurtdaky ýüzlerçe müň garry adamlara betbagtçylyk we mahrumlyk howpy abanýan esasy ynsanperwerlik meselesini döreder".
Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi hem öz gezeginde ýurtda hemme zadyň gowydygyny kepillendirýär. Daşary işler ministri Raşid Meredow Türkmenistanyň ähli raýatlarynyň "häzirki zaman sosial üpjünçilik ulgamy bilen gurşalandygyny" aýtdy. Täze kanun diňe pensiýa üpjün etmegiň tertibini, meýletin pensiýa ätiýaçlandyryşynyň şertlerini, pensiýa bellemek, hasaplamak we tölemek düzgünlerini kesgitleýär. "Kanun, öňki pensiýa kanunlary esasynda pensiýa alan raýatlar üçin pensiýa üçin döwlet kepilliklerini üpjün edýär."
"Ýakynda Türkmenistanda pensiýa barada düýbünden ýalan habarlar gelip gowuşdy. Sosial tölegleriň mukdary ýokary derejede bolup, ýurduň sosial-ykdysady ösüşini görkezýär. Munuň bilen birlikde döwlet ilata mugt gaz, elektrik, suw berýär, duz, kärende tölegi üçin arzan nyrhlary saklaýar, ähli ulag görnüşleri bilen syýahat edýär, beýleki kategoriýalaryň raýatlarynyň we ilkinji nobatda pensionerleriň durmuşynyň täsirli kepilligi bolup hyzmat edýän beýleki ýeňillikleri üpjün edýär "-diýýärler. Gözellik, elbetde, ýöne bu artykmaçlyklardan peýdalanmak üçin Türkmenistanyň raýatlygyny almaň. Sebäbi bu gözellikleriň hemmesi pensiýa baradaky täze kanunyň gury maddalarynda bozulýar. Saparmyrat Nyýazowyň ýakyn aýlarda başga bir zat tapmagy gaty ähtimal. Ine, iň soňky täzeliklerinden biri: ähli lukmançylyk edaralary diňe ştatyň paýtagtynda jemlenendir, bu bolsa ilata edilýän lukmançylyk kömeginiň hilini ýokarlandyrmalydyr. Indi çynlakaý lukmançylyk kömegini almak üçin Hazar sebitleriniň ýaşaýjylary Aşgabat şäherine uçmaly. Köp adamlar muny aňsatlaşdyrýarlar: "serhet" ýeňilliklerinden peýdalanyp, goňşy Özbegistanda bejergi alýarlar.
Bu ýagdaýda türkmen halkynyň sabyrlylygy meni geň galdyrýar. Hawa, 2002-nji ýylyň noýabr aýynda ýurduň içindäki türkmen oppozisiýasy Saparmyrat Nyýazowyň (köpler henizem galplyk diýip atlandyrýar) janyna kast edilen şowsuz synanyşykdan soň rehimsizlik bilen ýok edildi. Türkmenbaşynyň awtoritar dolandyryşy birneme gaharlanmaga ýol bermeýär. Şol sebäpden, käbir günbatar habar beriş serişdeleriniň ýazyşy ýaly ýurduň sebitlerinde pensionerlere köpçülikleýin nägilelik ýörişleriniň gurnalandygyna ynanmak kyn - beýle çäreler bolmady. Başga bir ýurt, başga bir medeniýet, lideriniň doly hormatyna esaslanýar. Pensionerleriň beýle garaýşa nädip çydam edýändigi soralanda, dostum: "Ýöne olar eýýäm öwrenişdi" diýip jogap berdi. Biz muňa elbetde düşünemzok.
"Gazagystanyň hünärmeni."
