2005-nji ýylyň 15-nji martynda Türkmenistanyň paýtagty Aşgabatda Ýaponiýanyň hökümeti tarapyndan 200 müň ABŞ dollary möçberinde Türkmenistanyň Milli kitaphanasy üçin ýörite audio-wizual enjamlary satyn almak üçin medeni grant bermek baradaky hökümetara şertnama gol çekişlik dabarasy geçirildi.
Dabara Ýaponiýanyň Türkmenistandaky wekili jenap Ýasumisa Iijima gatnaşdy.
Türkmen Helsinki gaznasynyň synçylary dabaraly taýýarlygyň nähili geçirilendigini aýdýarlar. Milli kitaphananyň ýolbaşçylary ozal ähli işgärleri ýygnady, işgärlere dabara diňe milli eşikler bilen gelmegi duýdurdy we Ýaponiýanyň wekillerine sorag bermegi düýbünden gadagan etdi. Myhmanlaryň soraglaryna Türkmenbaşyny öwmek bilen jogap bermek maslahat berildi. Dabara başlamazdan ozal türkmen däl işgärleri arka otaga iberdiler we özlerini görkezmezliklerini aýtdylar. Kitaphananyň işgärlerinden biri (adynyň efirde tutulmagyny islemedik bir türkmen zenany) bu barada şeýle aýdýar: "Biziň ýolbaşçylarymyz bu adamlaryň ýurtdaky kitaphanalaryň ýapylmagy barada islenmeýän soraglar bermeginden gorkýar."
Ýurduň milli kitaphanasynyň ýakyn wagtda Berzeňňi sebitindäki täze binasyna göçmegine garaşylýar. Kitaphana işgärlerine täze binada diňe ýerli milletden bolan adamlaryň göçjekdigi barada duýduryş berildi. Şol bir işgär, her bölümdäki kitaphanasynda birden üç adama çenli ýolbaşçylaryň aýlyk hakyny ýazýan “ölen ruhlar” bolandygyny habar berdi. Aýal-gyzlar güni (21-nji mart) ähli işgärlere 200 müň manat baýrak berildi, şol sanda "ölen ruhlara" hem.
Türkmenistandan bäş sebitiň hemmesinde diňe sebitleýin kitaphanalaryň galyp, olaryň hersinde işgärleriň sanynyň 5 adama çenli azaljakdygy habar berildi. Şäherlerde we etraplarda kitaphanalar eýýäm ýapylyp başlandy, şonuň üçin onlarça kitaphana işgäri işsiz galýar. Mysal üçin, diňe Daşoguz welaýatynda 50-den gowrak adam işden kowuldy.
Kitaphanalary ýapmak kampaniýasy bilim edaralaryndaky kitaphanalara aýratyn täsir etdi. Bu ýerde “tematiki wersiýa” geçirmek maslahat berilýär. Kitaphanalaryň edebi gaznasy häkimiýetleriň resmi işine laýyk bolmaly: Beýik Saparmyrat Türkmenbaşynyň beýgelmegi, “Ruhnama” kitaby we goşgulary.
Häzirki wagtda ýurduň kitaphanalary şuňa meňzeýär: hersinde prezidentiň büsti (aşa halatlarda portreti) bolan gyzyl burç, gerbi we baýdakly afişalar, üç dilde kasam, onlarça Ruhnama kitaplary görnükli ýerde ýerleşdirildi, S. Nyýazowyň dürli tarapdan ýazylan gapaklaryndaky köp kitap, şekili bilen afişalar we goşgularyndan sitatlar bilen onlarça afişalar.
Türkmenistanyň prezidentiniň sebitlerdäki we şäherlerdäki kitaphanalary ýapmak karary ýurtda aljyraňňylyk we gahar-gazap döretdi. Çärjew şäher kitaphanasynyň işgäri şeýle diýýär: “Ulularam, çagalaram hemişe bize gelýärdi. Bizde ýeterlik derejede mynasyp kitaphana gaznasy bar: iň gymmatly kitaplary tygşytlamaga synanyşdyk. Bu ýerde okyjylar türkmenleriň nusgawy eserleri we dünýä edebiýaty, dürli dersler, döwürleýin neşirler boýunça kömekçi edebiýatlar bilen tanşyp bilerler. Talyplar ýerli we daşary ýurt ýokary okuw jaýlaryna kabul edilmäge taýýarlyk görmek üçin materiallarymyzyň üstünde işlediler. Mugallymlar, pensionerler, işçiler... yzygiderli okyjylarymyz. Ýüzlerçe adam işsiz galdy. Ýüzlerçe müň adam iň gadymy bilim almakdan mahrum edildi.”
THF synçylary Türkmen Döwlet Uniwersitetiniň dosenti, filologiýa kandidaty (adynyň aýdylmazlygy şerti bilen) bu ýagdaýa düşündiriş bermeklerini haýyş etdiler: “Meniň pikirimçe, ýurtda türkmen görnüşindäki medeni rewolýusiýa dowam edýär. Nasist Germaniýasynda ýa-da Mao Tse Tung döwründe Hytaýda nähili bolandygy ýadyňyzdamy? Ol ýerde kitaplary aç-açan ýakdylar, bilimi ýok etdiler, intellektuallary yzarladylar. Halkyň bähbidi üçin özgertmeler we özgertmeler bahanasy bilen gizlinlikde ýuwaş-ýuwaşdan okuwy 9 ýyla çenli azaltdyk we uniwersitetlere dalaşgärleriň kabul edilmegini 10 esse azaltdyk, bu bolsa mekdeplerde we uniwersitetlerde mugallymlaryň sanynyň ep-esli azalmagyna sebäp boldy. Mundan başga-da, taýýarlyk, agşam we hat alyş bölümleri, birnäçe tehniki mekdepler we kollejler ýapyldy. Galamyň bir zarbasy bilen Ylymlar akademiýasy ýaşamagyny bes etdi. Uzak wagtlap ösen okuw üçin institutlarymyz ýok, daşary ýurtlara gitmegimiz gadagan. Soňra esasy dersleriň hasabyna Ruhnamanyň okadylmagy hemme ýerde girizildi we indi kitaphanalar ýapylýar. Aslynda, bu ädimler ep-esli azaldy we käbir ýagdaýlarda raýatlara bilim bermek we bilim almak mümkinçiliginden mahrum etdi. Özüňiz pikir edip görüň, bar bolan baýlygy ýok etmek üçin başga näme maksat gerekdi?
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
