Emeli hemra çanaklary raýatlara islän zadyny görmäge mümkinçilik berýär. Bu, jemgyýetiň umumy senzura we döwlet ideologiýasynyň agdyklyk etmegine, totalitar metbugatyň doly çeper we maglumat şowsuzlygyna beren jogaby.
Türkmenistanyň häkimiýetleri ahyrsoňy Aşgabat şäheriniň etegindäki Abadan şäheriniň harby ammarlarda bolan partlamalar barada ähli wakadan netijä geldiler. Partlanan ammarlaryň howpsuzlygy üçin jogapkär harby işgärleriň kazyýet işi barada aýdamzok, bu topara eýýäm iş kesildi we agzalary 10 ýyldan 25 ýyla çenli azatlykdan mahrum edildi.
Esasy zat, prezident Berdimuhammedow maglumat meselesini çözmegi tabşyrdy. Geljek üçin we ýörelgede. Şeýle hem, Türkmenistanyň raýatlaryna degişli emeli hemra çanaklarynyň hemmesini sökmegi buýurdy.
Prezidentiň bu kararyna, häkimiýetleriň arsenalyň partlamagy netijesinde ölüm we weýrançylyk delillerini ilatdan we dünýäniň beýleki ýerlerinden gizlemek üçin elinden gelenini eden Abadanda bolup geçen wakalar bilen baglydygyna şübhe ýok. Soňra rus metbugaty we Eho Moskwy, ilkinji nobatda, partlamalar barada täzelikleri ýaýratdy, dissident web sahypalaryna salgylanyp, öz gezeginde Türkmenistanyň ýönekeý raýatlary partlamalaryň beýanlaryny, suratlaryny we wideolaryny iberdi. Öz gezeginde ýurduň ilatynyň hemmesi diýen ýaly myş-myşlardan ýa-da rus teleýaýlymlaryndan habar aldy - türkmen häkimiýetleri partlama faktlaryny ilkibaşdan inkär edip, diňe pirotehniki ammarda ýangynyň bardygyny aýtdylar. Diňe çap edilen maglumatlaryň hemmesiniň basyşy astynda we diňe üçünji gün häkimiýetler arsenalyň partlamasyny we adam pidalaryny boýun aldylar. Türkmenistan üçin bu görlüp-eşidilmedik hadysady - jemgyýetiň häkimiýetlere öz-özünden guramaçylykly basyşy. Häkimiýetler pidalaryň sanyna we weýrançylygyň gerimine birnäçe gezek baha bermeselerem hemme zady boýun almasa-da, bu ýeňiş boldy.
Şeýdip, häkimiýetler garşylyklaýyn hüjüm guradylar. Geljekde daşary ýurtlardan garaşsyz maglumatlaryň alynmagyny aradan aýyrmak üçin hemra çanaklarynyň hemmesini sökmek kararyna gelindi.
Dogrusyny aýtsak, bu Berdimuhammedowyň emeli hemra çanaklaryna garşy söweşe başlamagynyň ikinji synanyşygydyr. Häkimiýet başyna gelen badyna, "... emeli hemra çanaklary şäheriň daşky görnüşini üýtgedýär ..." sözlerine salgylanyp, "tertibi" dikeltmäge synanyşdy. Emma soň köpler muňa goşuldy - ABŞ-nyň Döwlet departamentinden başlap, köp sanly habar beriş serişdelerine çenli, bu karary maglumat azatlygyna edilýän hüjüm diýip hasapladylar. Häkimiýetler antennalary jaýlaryň diwarlaryndan binalaryň üçegine geçirmek we öwezini dolmak üçin kabel teleýaýlymy bilen çäklendirdiler. Ýöne maglumata erkin elýeterlilik meselesi galypdy, sebäbi kabel teleýaýlymy häkimiýetleriň gözegçiligindedi we islän wagtyňyz öçürilip bilner.
Berdimuhammedow indi hökümetiň yzygiderli ýygnagyny geçirip, hemra çanaklaryny ýok etmegi buýurdy. Bahanalar takmynan birmeňzeş. (Antenalar) “... binalaryň daşky görnüşini we şäheriň umumy binagärlik görnüşini zaýalaýarlar ...” diýýärler. Şol bir wagtyň özünde, prezident oktýabr aýynda Aşgabadyň töwereginde täze telewizion diňiň gurluşygynyň tamamlanjakdygyny we hemra çanaklaryna zerurlygyň öz-özünden ýok boljakdygyny aýtdy. Emma prezident ýene-de bir pikirde. Bu ýagdaýda öçürüp-ýakmak henizem onuň elinde bolar. Emeli hemra çanaklary raýatlara islän zadyny görmegi we bunun üçin tölemegi mümkinçilik berýär. Bu antennalaryň peýda bolmagy jemgyýetiň häkimiýetlere beren jogabyndan başga zat däl. Içerki teleýaýlymda umumy senzura we döwlet ideologiýasynyň agdyklyk etmegine jogap, totalitar köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň doly çeper we maglumat şowsuzlygyna jogap, türkmen metbugaty.
Abadanda bolan partlamalar we olaryň metbugatda görkezilmegi diňe bir bahana boldy, bu dünýäde bir zady gizlemek eýýäm kyndygyny ýatladýar. Emma häkimiýetlerimiz synanyşarlar. Galyberse-de, Türkmenistanda geçiriljek prezident saýlawlary ýakyn wagtda. Şol ýerde paýlar hasam ýokary bolar. Diňe bir şäherde pidalary we weýrançylyklary däl, eýsem tutuş ýurda garşy ideologiki zorlugy gizlemeli bolar. Bu ýerde ne daşary ýurt metbugaty, ne-de hemra çanaklary asla zerur däl.
Serdar Aýtakow
Eho Moskwy
