Döwlet we hökümet baştutany: Gurbanguly Berdimuhammedow
Ölüm jezasy: düýbünden ýatyryldy
Ilaty: 5,1 million adam.
Ortaça ömri: 64,6 ýyl
5 ýaşa çenli çagalaryň ölüm derejesi (e / a): 1000-e 72/56
Ulularyň sowatlylygy: 99,5 göterim
2002-nji ýylda zor bilen ýitirim bolanlaryň onlarçasynyň nirededigi entek belli däl. Wyždan tussaglary öz ynançlaryny parahatçylykly beýan edendikleri üçin türmä basylmagyny dowam etdirdiler. Söz, birleşmek we din azatlygy çäklendirildi.
Mejbury ýitirim bolmak
Häkimiýetler 2002-nji ýylyň noýabr aýynda öňki prezident Saparmyrat Nyýazowa edilen ýaragly hüjümden soň tussag edilen we höküm berilen onlarça adamyň nirededigini garyndaşlaryndan we halkdan gizlemegi dowam etdirdi. Garyndaşlarynyň dürli wezipeli adamlara iberen hatlary jogapsyz galdy.
Öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň döwründe daşary işler ministri bolup işlän Boris Şyhmyradowyň nirededigi entek belli däl. 2002-nji ýylyň dekabrynda ýapyk suddan soň 25 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Ertesi gün, 2008-nji ýylda ýatyrylan Halk Geňeşi hökümi hasam berkitdi we ýerine ömürlik türme tussaglygyny berdi. Şondan bäri garyndaşlarynyň Boris Şyhmyradow hakda hiç hili habar ýok. Aýaly dürli işgärlere birnäçe gezek hat ýazdy, ýöne jogap tapmady. Habar berlişi ýaly, 2007-nji ýylyň sentýabr aýynda Prezident Berdimuhammedow Kolumbiýa uniwersitetine (ABŞ) sapary wagtynda Boris Şyhmyradowyň diridigine "ynam" bildirdi. Bu, ömürlik höküm edilen gününden bäri ykbaly baradaky ýeke-täk habar.
Başgaça pikirleri basyp ýatyrmak
Ähli elektron we metbugat serişdeleri döwletiň gözegçiliginde galdy. Häkimiýetler ýurtdan kowulan oppozisiýaçylaryň we dissidentleriň web sahypalaryny petiklemegi dowam etdirdi. Hukuk goraýjy we aňtaw işgärleri garaşsyz daşary ýurt habar beriş serişdeleri bilen hyzmatdaş bolan žurnalistlere azar bermegini dowam etdirdiler.
Häkimiýetler öňküsi ýaly ýurtdan çykarylan oppozisiýanyň garyndaşlaryna basyş edip, ýurtdan çykmagy gadagan edilen adamlaryň “gara sanawyna” goşdy.
Ýerli hökümet işgärleri Lebap welaýatynda “Azat Ýewropa” / Azatlyk Radiosynyň habarçysy Osmanguly Hallyýewe radionyň türkmen gullugy bilen hyzmatdaşlygy sebäpli azar bermegini dowam etdirdiler. 2008-nji ýylyň dekabrynda geçirilen parlament saýlawlary barada hasabat bereninden soň, ýanwar aýynda öý tussaglygynda saklandy. Osmanguly Hallyýew “Azatlyk” Radiosyna beren interwýusynda oglunyň, gelniniň we giýewiniň radiostansiýa bilen hyzmatdaşlygy sebäpli jeza hökmünde işinden boşadylandygyny aýtdy. Ýerli prokuratura arz etdi, ýöne jogap tapmady.
15-nji noýabrda Öwez Annaýew 46 ýaşynda aradan çykdy. Oňa Türkmenistanda geçirilmeýän ýürek keselini bejermek üçin Moskwa gitmäge rugsat berilmedi. Bosgunlykdaky “Watan” oppozisiýa hereketiniň lideri giýewisi Hudaýberdi Orazow 2002-nji ýylyň noýabr aýynda öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygyndan soň gaýybana ömürlik türme tussaglygyna höküm edildi. Şondan bäri Öwez Annaýewe we garyndaşlaryna ýurtdan çykmak gadagan edildi.
Wyždan tussaglary
6-njy noýabrda daşky gurşaw aktiwisti Andreý Zatoka boşadyldy. Daşoguz sebit kazyýeti onuň işine gaýtadan seretdi we tussaglygynyň ýerine 1000 manat (takmynan 350 dollar) jerime tölemegine tabyn etdi.
29-njy oktýabrda, adalatsyz suddan soň, daşky gurşawy goraýjy “bidüzgünçilik” we 20-nji oktýabrda bazarda özüne hüjüm eden adamyň bedenine zeper ýetirmek üçin bäş ýyl azatlykdan mahrum edildi. Amnesty International guramasynyň habaryna görä, Andreý Zatoka türkmen raýatlygyndan ýüz öwürmek we ýurtdan çykmak şerti bilen boşadyldy.
7-nji noýabrda, jerime töläninden soň, aýaly bilen zatlarynyň diňe ujypsyzja bölegini alyp, Türkmenistandan Russiýa gitdi. Är-aýal, häkimiýetleriň hususylaşdyrylmadyk öýlerini konfiskasiýa etmeginden gorkdular. Guramanyň habaryna görä, parahatçylykly daşky gurşaw işleri sebäpli Andreý Zatoka bilkastlaýyn yzarlanýar.
Häkimiýetler parahatçylykly pikirleri basyp ýatyrmak üçin jenaýat aýyplamalaryny ýasamagy dowam etdirdiler.
Adam hukuklaryny goraýjylar Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew tussaglykda saklandy. Adalatsyz suddan soň 2006-njy ýylyň awgustynda ýarag we ok-däri bikanun saklamak we satmak üçin 7 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Bularyň ikisi-de sürgünde işleýän hökümete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramasy bolan “Türkmen Helsinki gaznasy” bilen baglanyşykly.
Din azatlygy-Iýegowa şaýatlary
Halkara adam hukuklary guramasy “Forum-18” iýulda beren habaryna görä, iýul aýynda iki ýaş ýigit - Iýegowa şaýatlary - Şadurdy Uşotow we Akmyrat Ýegendurdyýew hökmany harby gullugy ýerine ýetirmekden boýun gaçyrandyklary üçin düzediş zähmet koloniýasynda degişlilikde iki ýarym ýylyny geçirmek bilen azatlykdan mahrum edildi.
Maý aýynda Serdar şäher kazyýeti doganlar Sähetmyrat we Muhammetmyrat Annamamedowa berlen iki ýyl şertli hökümi türme tussaglygyna öwürdü. Doganlar Iýegowa şaýatlarydyr.
Ýaş ýigitler tussag edilip, galan bir ýarym ýyl hökümüni gutarmak üçin türmä geçirildi. 3-nji iýunda doganlar şertli hökümi türme tussaglygyna geçirmek kararyna şikaýat etmek üçin Balkanabat sebit kazyýetine ýüz tutdular. 30-njy iýunda kazyýet olaryň haýyşyny ret etdi.
Amnesty International guramasy ýurtdaky ýagdaý barada hasabat: "Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy dowam edýär", AI görkezijisi: EUR 61/001/2009.
"Amnesty International"
