Türkmenistandaky Daşoguz welaýaty köp babatda yza galan sebit hasaplanýar. Nebit we gaz ýa-da dokma senagatynda has az durnukly işleýän kärhanalar ýok, resmi däl çaklamalara görä işsizligiň iň ýokary derejesi welaýatda bellendi. Ilatyň köp bölegi ownuk bazarlardan we ýerli bazarlarda edilýän hyzmatlardan, şeýle hem goňşy Özbegistana dürli harytlary bikanun äkidip gazanç edýärler. Şeýle-de bolsa, häkimiýetler bu "diri galmak üçin işi" berk basýarlar.
Serhet gaty köp ekleýär we sözüň göni manysynda. Bu diňe bir kontrabandaçylaryň özlerini däl-de, çeňňek ýa-da egrem-bugram bilen, benzin bankalaryny, pagta ýagy bolan gaplary, çylşyrymly öý enjamlary we mallary “depäniň üstünde” iýmitlendirmek bilen çäklenmän, serhetçileriň, gümrük gullugynyň işgärleriniň hem uly toparyny ekleýär. Welaýat polisiýa bölüminiň ýörite “Serhet” bölümi, ahyrsoňunda olaryň hemmesine gözegçilik edýär we prokurorlaryň, häkimleriň bikanun işini “ýapýar”.
Neşe gaçakçylarynyň arasynda serhet bölüminiň işgärleri bilen umumy dil tapan ýa-da hukuk goraýjy edaralarda “howandar” alan we şeýlelik bilen öz işinde üstünlik gazananlar bar. Olardan biri barada ýakynda ýerli metbugatda giňden habar berildi.
Bu, Türkmenistanyň öňki Baş prokurory Gurbanbibi Atajanowanyň goldawyny almagy başaran Daşoguzyň ýaşaýjysy A. Mätýakubow! Şeýle ýokary howandarlykdan peýdalanyp, A.Mätýakubowyň pikiriçe, diňe bir telewizor we beýleki durmuş enjamlaryny Özbegistana awtoulaglar - wagonlar bilen eksport etmän, girdejisini giýewisi A. Orazowyň üsti bilen Atajanowa geçirýär we, şeýlelikde özi hem garyplykda ýaşamady: ýerli metbugatyň habaryna görä, “jenaýat şübhelisinden 3 dükan, 2287 sany audio-wideo enjamy we kompýuter, 507 birlik öý goşlary we “Nowruz” toý zaly konfiskasiýa edildi. Iň bolmanda, ýerli metbugat şeýle habar berýär.
Müňlerçe işsiz, serhetdäki dogry adamlara para bermek bilen halas bolup biljekdigiňizi we kämahal gurply durmuşda ýaşap biljekdigiňizi bilip, bu howply, ýöne gaty girdejili işe başlady. Türkmen-Özbek serhedinde tikenek simleriň uzalýandygyna garamazdan, onlarça tonna benzin, pagta ýagy, şeker, ýüzlerçe baş mal, audio-wideo enjamlary, holodilnikler, emeli hemra gaplary her gün türkmen tarapyndan goňşy Özbegistana kontrabanda edilýär.
Gatnaýanlar “Dur, ataryn!” buýrugyna ýa-da howadaky oklara duýduryş bermeýär, sebäbi bikanun serhet geçelgesinde tussag edilmegiň daşalýan harytlaryň konfiskasiýa edilmegine, uly jerime we Türkmenistanda az ilatly ýerlere deportasiýa ediljekdigini ýa-da 5-6 ýyl azatlykdan mahrum ediljekdiklerini bilýärler. Jenaýatçy polisiýa işgäriniň sözlerine görä, soňky wagta çenli serhetçiler howada üç gezek ok atmalydy we bir adam ýöremegini dowam etdirse, ony aýaklaryna atmaly. Şeýle-de bolsa, soňky döwürde serhetde ölen adamlaryň hemmesi başga bir zada şaýatlyk edýär: şol bir kazyýet ekspertiniň pikiriçe, ölenleriň hemmesiniň ölümi birmeňzeş - serhetçileriň kellesine öldürmek üçin ölüm howply atmak buýrugy berilendigini aňladýar. Munuň üçin hiç kim jogapkär däl ýaly.
Bu aralykda, ýerli serhet bölüminiň bir işgäriniň maglumatlaryna görä, diňe Türkmen-Özbek serhediniň Daşoguz bölüminde öldürilenleriň sany şu ýylyň başyndan bäri onlarça adama ýetdi. Öldürmek üçin iň soňky waka iýul aýynyň soňky günlerinde boldy. Pida barada kän zat bilinmeýär: Ol Daşoguzyň ýaşaýjysy, milleti boýunça Özbek Abdulla, iki ýaş çaganyň kakasy we garry ene-atanyň ogly. Onuň kellesiniň arkasyna ok atylyp öldürüldi.
Ondan has öň, Gubadag etrabynda şol bir sebitden bir aýal serhetden bikanun geçmäge synanyşanda öldürilipdi. Şuňa meňzeş wakalaryň köpüsi Köneürgenç etrabynda we Saparmyrat Türkmenbaşy (öňki Oktýabrskiý etraby) adyndaky sebitde hasaba alyndy. Şeýle-de bolsa, ýerli häkimiýetler serhetde adamlaryň öldürilmegi bilen baglanyşykly ýekeje waka barada resmi habar bermedi.
Daşoguzyň ýaşaýjysy Kalandar Işanow (familiýasy üýtgedildi) "Harytlaryň bikanun getirilmegi meselesi öldürmek üçin atmak buýrugy bilen däl-de, başga ýollar bilen çözülmeli" -diýip hasaplaýar. “Biz has köp iş ýerini döretmeli. Adamlaryň hemişelik işi we durnukly aýlygy bar bolsa, köpleriň bu howply işini taşlajakdygyna we serhetde beýle wakalaryň bolmajakdygyna ynanýaryn. Ýöne Türkmenbaşy Daşoguz welaýatynyň ilaty üçin hiç zat gurmaýar. Ýurtda gurulmadyk zatlaryň hemmesi islendik ýerde gurulýar, ýöne Daşoguz welaýatynda däl. Ýaşlarymyz onda näme etmeli? Diňe bir zat-serhetden her dürli zatlary bikanun alyp, janyňy howp astyna salmak.”
... Häzirki wagtda tikenek simleriň aşagynda süýrenýän adama ýaragdan atylan öldürýän atyşyň haçan ses çykjakdygyny hiç kim bilenok ...
D. Nazarow.
"Doýçe welle"
