Günbataryň Hazar deňziniň we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň energiýa çeşmelerine elýeterliligini gurşap alýan geosyýasy hyjuw, käwagt “Uly oýnuň” reinkarnasiýasy (bir bedenden beýlekisine täzeden dogulýar) diýlip atlandyrylýan başga bir tapgyra gadam basýar.
Şeýle-de bolsa, hyjuwyň ähli gatnaşyjylarynyň asla üns bermezlige ýa-da barlygynyň hakykatyny üns bilen gizlemäge synanyşýan başga bir mesele bar. Türkmenistanda adam hukuklary barada gürleşýäris.
Öňki prezident Nyýazowyň döwründe-de, häzirki prezident Berdimuhamedowyň döwründe-de Türkmenistanda adam hukuklarynyň köpçülikleýin bozulmagynyň türkmen hakykatynyň umumy hakykatydygy hiç kim üçin syr däl. Muny halkara adam hukuklary guramalaryndan başlap, Günbatar ýurtlarynyň döwlet edaralaryna çenli hemmeler biragyzdan aýdýarlar. ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň soňky hasabatyna we Amnesty International we Human Rights Watch guramasynyň hasabatlaryna göz aýlamak ýeterlikdir, Türkmenistandaky ýagdaýa baha bermegiň umumy äheňine meňzeýär.
Şeýle-de bolsa, häzirki wagtda kolonial sindromyň hatyrasyna ABŞ we Ýewropa ýurtlary tarapyndan wekilçilik edilýän demokratiýa sütünleriniň demokratiýa we adam hukuklary babatynda öz ýörelgelerinden we ülňülerinden ýüz öwürýändikleriniň ajaýyp görnüşini görýäris. Günbatar syýasatçylarynyň esasy subutnamasy, eger (Günbatar) Türkmenistana gelmesek, Hytaý we Russiýanyň Gazpromy ol ýere geler diýen tezisi (esasy pikirleri bir sözlemde gysgaça düzmek). Şol sebäpden, mümkin boldugyça gysga wagtda ol ýerdäki barlygymyzy paýlaşmalydyrys.
Emma Günbatar eýýäm gijä galdy: Russiýa bilen Hytaý eýýäm Türkmenistanda. We olar demokratiýa we adam hukuklary bilen baglanyşykly meseleler barada alada etmeýärler. 2003-nji ýylda Russiýa bilen Türkmenistanyň arasyndaky gaz şertnamasy, Russiýanyň Türkmenistanda ýaşaýan 100 müňden gowrak raýatyny terk edeni üçin, "gaz-adamlar" diýlip atlandyryldy. Şoňa laýyklykda adam hukuklary bilen baglanyşykly öz kynçylyklary bolan Hytaý, türkmen hökümetiniň bu ebedi agyry ýerine hiç hili basyş etmez.
Şonuň üçin günbatar syýasatçylary ähli ýörelgelerinden ýüz öwrüp, türkmen diktaturasyny köşeşdirmäge howlukdylar. Subutnama hökmünde günbatar kompaniýalarynyň ýurda gelmegi we günbatar pullarynyň gaz üçin alynmagy türkmen halkynyň “gülläp ösmegine” sebäp boljakdygy barada gaty gülkünç bir delil bar. Ýöne bu hatda aldaw hem däl, günbatar syýasatçylarynyň bilkastlaýyn ýalany. Ilki bilen bu pul hökümeti we repressiw enjamlary güýçlendirmek üçin ulanylar, ýöne demokratik özgertmeler ýa-da ilatyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak üçin däl. Şol bir wagtyň özünde, sosial ösüşiň başlangyç kanunlaryna esaslanýan “diktatory köşeşdirmegiň” nusgawy shemasy totalitar rejimin has-da goralyp saklanmagyna, başgaça pikirleri basyp ýatyrmagyň has çylşyrymly usullarynyň döremegine getirer. Mundan başga-da, häkimiýetleriň şeýle basyşy jemgyýetiň seslenmesine sebäp bolýar. Munuň ýaly täsir hemişe diýen ýaly häkimiýetleriň has uly repressiýalary bilen garşylanýar.
Günbatar bu gysga we bozuk syýasat üçin jogapkärçilik çekmeli bolar. Emma bu soň bolar. Bu döwürde näçe adamyň ykbaly bozular ... Türkmen halky, türkmen jemgyýeti ösüşi üçin näçe mümkinçilik ýitirer ...
Owganystan Günbatar üçin gowy görelde bolup biler. Talybanyň dünýä dogulmagy we olaryň "ajaýyp" üstünlikleri, ABŞ administrasiýasynyň howandarlygynda Argentinaly “Bridas” we Amerikan “Unocal”-yň Türkmenistandan Pakistana we Hindistana Trans-Owganystan turbageçirijisini gurmak niýeti bilen ýakyn we genetiki taýdan baglanyşyklydyr. Görnüşinden, diňe Owganystan Günbatar üçin ýeterlik däl.
Myrat Aýtakow (Aşgabat)
Ca-oasis
