Türkmenistanda pagta hasylyny ýygnamak döwrüniň dowamynda garaşsyz raýat habar beriş serişdesi "Türkmenistanyň goşmaça habarlary" taslamasy tarapyndan mejbury işe gözegçilik.
Giriş
Türkmenistanda pagta ösdürip ýetişdirmek ykdysadyýetiň oba hojalygynyň umumy gurluşynda hemişe öňdebaryjy orny eýeleýär. Bileleşik respublikasy hökmünde SSSR-iň bir bölegi bolan döwürde Türkmenistan, suwarymly ýerleriň umumy meýdanynyň 85-90 göterimini pagta eýeledi, galan ekin meýdanlaryny däne, ot-iým, gök önümler, gawun we bagban üzüm ekinleri eýeledi.
Pagta ösdürip ýetişdirmegiň giň usulyna garamazdan, ahyrky netijeler esasan köp goşmaça çykdajylar we ekilen ýerleri giňeltmek arkaly gazanylanda, ýurtda öndürilen çig pagtanyň hakyky mukdary şol bir derejede galdy – ýylda bir million tonnadan az. Şeýle-de bolsa, Sowet döwründe-de, Saparmyrat Nyýazowyň ýurdy dolandyran döwründe-de hasyl baradaky statistiki maglumatlar elmydama aşa baha bermek ugrunda düzedilýärdi. Mysal üçin, 1986-njy ýylda 1,137 million tonna hasyl ýygnamagy resmi taýdan yglan edildi, ýöne şol ýyl pagta ösdürip ýetişdirýän uly sebit - Daşoguz sebitinde pagta hasylyny nädogry görkezmek we galplaşdyrmak üçin ykdysady ýolbaşçylary we partiýa ýolbaşçylaryny jenaýat jogapkärçiligine çekmek bilen baglanyşykly birnäçe ýokary derejeli kazyýet işleri geçirildi.
Oba hojalygy hünärmenleriniň pikiriçe, Sowet Soýuzy döwründe, soň bolsa S.Nyýazowyň döwründe berlen ygtyýarlyklaryň mukdary 1:1 boldy, ýagny ýerli sebit işgärleriniň basyşy astynda we ýygnalan bir tonna pagta, statistika üçin we respublikanyň we ýurduň ýolbaşçylarynyň rahat razyçylygy, başga bir tonna pagta degişli boldy. Mysal üçin, 2000-nji ýylda Saparmyrat Türkmenbaşy ýurtda pagta önümçiliginiň mukdaryny 2 million tonna, 2005-nji ýylda 2,2 million tonna çenli ýokarlandyrmagy talap etdi, ýöne şu ýyllaryň dowamynda ýygnan pagtanyň fiziki mukdary meýilleşdirileniň üçden birinden geçmedi. Mysal üçin, 2005-nji ýylda köpçülikleýin habar beriş serişdeleri Döwlet statistika komitetine we Türkmenistanyň Oba hojalygy ministrligine salgylanyp, garaşsyz hünärmenleriň pikiriçe, bu göwrümiň ýarysynyň 723 müň tonna pagta hasylynyň ýygnalandygyny habar berdiler;
G. Berdimuhammedowyň döwründe kärendeçi daýhanlaryň özleri we daýhan birleşikleriniň (öňki kollektiw we döwlet fermalary) ýolbaşçylarynyň aýdyşy ýaly, hasaba alyş mukdary ep-esli azaldy, pagta satyn almak meýilnamasy ýer öndürip biljek zatlaryna has ýakynlaşdy. Şeýle-de bolsa, çeşmeler “Türkmenpagta” döwlet birleşigindäki (türkmen pagta) goşmaçalar we aldawlar, has kiçi göwrümde bolsa-da, iş ýüzünde bar diýip hasaplaýarlar. Olaryň pikiriçe, 2012-nji ýylda pagta öndürijiler üçin iň üstünlikli ýyl, tutuş ýurt boýunça 1 million 50 müň maksat bilen 550 müň gektar meýdandan 1,1 million tonnadan gowrak çig pagta ýygnaldy. Hünärmenler 2012-nji ýylda bellenen çig malyň mukdarynyň 100-150 müň tonna aralygyndadygyna ynanýarlar.
Aýratyn-da bellemeli zat, pagta ýygýan ýörite enjamlaryň satyn alnandygyna garamazdan, hakykatdanam öndürilen pagtanyň aglaba köplügi oba hojalygy bilen gönüden-göni baglanyşygy bolmadyk mekdep okuwçylarynyň, bilim ulgamynyň, sebit gurluşlarynyň işgärleriniň, saglygy goraýyş, aragatnaşyk zähmetiniň, jemagat we beýleki pudaklaryň kömegi bilen el bilen ýygnaldy. Sowet Soýuzy döwründe Türkmen SSR-i Özbek SSR-den pagta ýygýanlar bilen üpjün edildi - üpjün ediji “Taşselmaş” zawodydy. Şeýle-de bolsa, şol ýyllarda-da mehanizasiýa arkaly ýygnanan pagtanyň mukdary umumy hasylyň üçden birinden geçmedi. S.Nyýazowyň döwründe Özbegistan bilen gatnaşyklardaky dartgynlyk sebäpli Türkmenistan “Case” we “John Deere” kompaniýalaryndan Amerikada öndürilen gaty gymmat pagta ýygýanlary satyn alyp başlady. 2003-nji ýylda S.Nyýazow 21,865 million ABŞ dollaryna bar bolanlardan başga-da 100 sany şeýle kombaýn satyn almagy we bu görnüşli oba hojalyk tehnikasynyň umumy sanyny 1100 kombaýna çenli artdyrmagy buýurdy. Umuman alanyňda, diňe 2003-nji ýylda import edilýän oba hojalyk tehnikalaryny we ätiýaçlyk şaýlaryny satyn almak üçin ýurduň walýuta ätiýaçlyklaryndan 98 million ABŞ dollary bölünip berildi. Garaşsyz hünärmenleriň pikiriçe, S.Nyýazowyň dolandyran döwründe Türkmenistan diňe pagta ýygýan enjamlary we ätiýaçlyk şaýlaryny satyn almak üçin 750 million dollar sarp etdi. Gynandyrýan zat, bu tehnologiýalaryň hemmesi birnäçe sebäplere görä täsirli we dogry ulanylmaýar. Olaryň arasynda:
oňat meýilleşdirilen ýer massalarynyň ýoklugy (bu kombaýnlar uly meýdanlarda işlemek üçin niýetlenendir we ekerançylyk oba hojalygy zonasy diýlip atlandyrylýan ýerlerde ýer kärendeçileriň arasynda ownuk ýerlere we kombaýnyň aýlanmaga ýeri ýok ýerlere bölünýär; päk ýerler, pagta meýdanlary gamyş we beýleki haşal otlar bilen örtülendir, bu bolsa kombaýnyň netijeli işlemegini aradan aýyrýar);
ýerli maşyn operatorlarynyň pes kärleri (sowatsyz işlemek, ideg we tehniki hyzmat düzgünlerini bozmak, gymmat enjamlaryň ýygy-ýygydan döwülmegi) we ş.m.
Häzirki wagtda maşyn pagta ýygmagyň mukdary metbugatda habar berilmeýär, ýöne aýratyn"Türkmenpagta" döwlet bileleşigi bilen meşgullanýanlar, ýurtda ýygnalýan pagtanyň umumy mukdarynyň 10-12 göteriminden geçmeýändigini aýdýarlar. Sowet döwründe-de, garaşsyzlyk ýyllarynda-da her bir welaýatda bar bolan we döwlet baştutany tarapyndan hem-de döwlet tarapyndan ýörite goldaw berilýän býudjet nusgawy fermalarda mehanizirlenen pagta hasyly has az ornaşdy. Mysal üçin, Ahal welaýatynda bu öňki kalhoz "Türkmenistan Geňeşi" (başlyk Myratberdi Sopyýew), Daşoguz welaýatynda öňki kalhoz "TSSR-iň 40 ýyllygy" (başlyk Sadulla Rozmetow) soňra S. Rozmetow adyndaky garaşsyz paýdarlar jemgyýetine öwrüldi we ş.m.
Hemişe pagta ýygmagyň esasy ýüki garaşsyzlyk ýyllarynda ilki potratçylara, soň bolsa kärendeçilere, şeýle hem sebit (etrap) we welaýat tarapyndan hakyna tutulan kömege öwrülen köpçülikleýin daýhanlaryň we döwlet fermerleriniň egnine düşdi. Geçen asyryň 60-80-nji ýyllarynda ýurduň ähli uly ilaty pagta ýygnamak üçin mejbur edildi. Aslynda, pagta möwsümi (sentýabr-noýabr) bütin ömrüňi ysmaz edýär. 70-nji ýyllarda hatda paýtagtyň uniwersitetleri we orta ýöriteleşdirilen okuw jaýlary hem ýapyldy we talyplar otly bilen pagta meýdanlaryna äkidildi. Sebitleriň ýaşaýjylary has erbet ýagdaýa düşdüler. Pagta hasyly wagtynda ähli orta mekdepler ýapyldy, diňe 1-4-nji synplar okaýardy, hatda käbir ýyllarda ilkinji çalşykda mekdebe iň ýakyn meýdanda pagta ýygmaga mejbur boldular. Oba mekdepleriniň 5-10-njy synp okuwçylary meýdana çykdylar, etrap mekdepleriniň okuwçylary ýük awtoulaglarynda we traktor tirkeglerinde meýdanlara eltildi. Bizi bütin gün alyp gidýärdiler. Irden sagat 7:30 mekdebiň golaýynda ýygnanmaly. Ulaglara ýüklendi we meýdanda işler başlandy. Çagalaryň iýmitlenişi gowy däldi, her kim öýden getiren zatlaryny iýýärdi; Ýerli häkimiýetleriň aladasy günortanlyk nahar üçin titanda gaýnag suw gaýnatmak, atym çaýy hem çagalaryň özleri getirýärdi; Her kim suwy çüýşe ýa-da termosda alyp gelýärdi. Yssy günlerde çagalar ýaplardan we beýleki açyk çeşmelerden suw içdiler. Garaňky düşende çagalary öýlerine getirýärdiler. Şeýdip, her gün şol ýagdaý. Iň ýeňiji ahyryna çenli, metbugatda aýdylyşy ýaly iň soňkusyna çenli, welaýatlarda pagta üçin hakyky söweş boldy.
G. Berdimuhammedow 2008-nji ýyldan bäri mekdep okuwçylarynyň we talyplaryň oba hojalygynda ulanylmagyny kanuny taýdan gadagan etdi we prokuraturadan kanuny bozýan ýolbaşçylary berk jezalandyrmagyny talap etdi. Indi türkmen çagalary 5 ýyl bäri pagta ýygmaýarlar. Ýöne bu çaga zähmetiniň güýzde ulanylmagyny bes edendigini aňlatmaýar. Oba ýerlerinde (paýtagt we uly şäherlerden başga) pagta meýdanynda çagalar henizem görünýär. Olaryň käbiri meýletinlik bilen pul gazanmak üçin pagta ýygymyna gidýär. Beýlekiler bolsa iş ýerinde pagta ýygmaga ýa-da başga bir adamy hakyna tutmaga, meýdanda bolan her güni üçin galjak ýeri we iýmiti üçin jübüsinden pul tölemäge mejbur bolan ene-atalarynyň ýerine pagta gidýärler. Çaga zähmeti, SSSR-den ýa-da S.Nyýazowyň döwründen has az bolsa-da, pagta ýygnamak wagtynda ulanylýar.
Pagta 2013
Bu gün pagta ýygnamak döwrünüň käbir hakykatlary, sanlary we aýratynlyklary bilen paýlaşmak isleýäris. Maglumat okyjylarymyzdan - häzirki döwre gönüden-göni gatnaşyjylardan - ýurduň dürli sebitlerinden ýygnandy.
Mälim bolşy ýaly, her güýz awgust aýynyň ahyryndan noýabr aýynyň ahyryna çenli Türkmenistanda döwlet ulgamyndaky işgärler işden aýrylmak howpy bilen pagta hasylyna iberilýär. On müňlerçe mugallymlar, lukmanlar, kommunal işgärler, poçta işgärleri, banklaryň, zawodlaryň we dürli kärhanalaryň işgärleri işden dynç almaga we hasyl ýygnamaga gatnaşmaga mejbur bolýarlar. Mysal üçin, 30-njy awgustda pagta almak üçin diňe Türkmenabatdaky sebit köp ulgamly keselhanadan 500 adam, esasanam nobatly işleýänler, düzümdäki işgärler we saglygy goraýyş işgärleri alyndy. 9-njy sentýabrda Daşoguz welaýatyň bilim bölümi şäherdäki ýigrimi bäş mekdebiň müdirlerine jemi 800 adamy pagta ýygmaga çagyrdy. Mekdebe çenli bilim edaralarynyň ýolbaşçylary hem takmynan şonça adam ýygnady. Lukmanlar we mugallymlar tarapyndan aç-açan garşylyk ýok, sebäbi ýolbaşçylary boýun gaçyrsalar, beýleki işçileriň tiz ýerini aljakdygyny we şeýlelik bilen işden aýryljakdygyny aýdýarlar. Şeýle etmek bilen, Türkmenistan Halkara Hyzmatdaşlyk Guramasynyň mejbury ýa-da mejbury zähmet konwensiýasynyň 2-nji maddasyny gönüden-göni bozýar, bu mejbury zähmeti "haýsydyr bir adama haýsydyr bir jeza howpy abanýar, şol adam öz hyzmatlaryny meýletin teklip etmeýär" diýip kesgitleýär. Adamlary pagta hasylyna mejbury ibermek Türkmenistanyň Zähmet kodeksiniň sekizinji maddasyny hem bozýar.
Hemişe bolşy ýaly, mekdeplerde pagta üçin tehniki işgärler birinji ýerde durýar: tämizlikçiler, bagbanlar we garawullar. Pagta döwrüniň ýokary derejesinde “agyr artilleriýa” gelýär - mugallymlar, çagalar bagynyň mugallymlary we eneleri. Käbir şäher mekdebiniň müdirleri ilkinji nobatdaky mugallymlary pagta iberýärler, ýagny mugallym irden sapak berýär we günortan meýdanda işlemeli bolýar. Käwagt adamlar agşam dokuzda öýlerine gaýdýarlar, esasanam şol sebitde ýaşaýan bolsa, ertesi gün ir bilen ýene işlemeli bolýarlar. Şol bir wagtyň özünde, direktorlar bu adamlaryň maşgalalarynyň, çagalarynyň ýa-da öý jogapkärçiliginiň bardygyna gyzyklanmaýarlar.
Direktorlardan hem soralýar. Her gün Daşoguz we Lebap welaýatlarynyň bilim bölüminde ýygnaklar geçirilýär, onda mekdep ýolbaşçylarynyň 3 gat derisini soýýarlar: ýeterlik ýygnamarsyňyz, ýeterlik adam ibermermeýärsiňiz. Müdirler hem öz gezeginde mugallymlara düşýärler. Her gezek, ugramazdan ozal bilim bölüminiň we häkimlikleriň inspektorlary awtobusa bäş-alty gezek girip, adamlaryň kellesini sanap geçýärler. Sanawdaky atlaryň sany awtobusdaky adamlaryň sanyna gabat gelmelidir. Wakalar hem bolýar. Şeýlelik bilen, “Lebap welaýatynyň edaralaryň biriniň işgärleri awtobusdan düşmän, agzybirlik bilen şähere gaýdyp gitdiler. Barlag geldi, ýöne meýdançada hiç kim ýokdy. Direktora düşdi, ol hem işgärlere düşdü.
Her gurama ýygnan pagtanyň mukdary barada gündelik kepilnama bermeli, 50 kg köpeltmek adamlaryň sanyna esaslanýar. Işçileriň hemmesi bu ülňüleri ýerine ýetirmeýär, Lebap welayatynyň käbir meýdanlarynda ýygnamaga zat ýok, ýöne muňa garamazdan, kepilnamalar yzygiderli berilýär.
IŞ ŞERTLERI, TRANSPORT, ÝAŞAÝYŞ WE IÝMIT ŞERTLERI
Lebapda 16-njy sentýabrda lukmanlar Saýat etrabynda galmak bilen bäş gün ýatymlaýyn pagta iberilip başlandy. Türkmenabat şäheriniň jemgyýetçilik hyzmatlarynyň işgärleri hem ýatymlaýyn, ýöne uzak wagtlap gidýärler. Şeýlelik bilen, 150 öý dolandyryşyň işgärleri 15 günüň dowamynda Döwletli etrabynyň Ýylangyz oba geňeşine iberildi. Adamlar ýerli mekdebiň sport zalynda özleri bilen getiren düşeklerinde ýatýardylar. Kärendeçi adamlara günde bir gezek bugdaý naharyny berýärdi, adamlaryň aýtmagyna görä türmelerdäki naharlar has gowy; Ony hiç kim iýmedi, özleri bilen getiren iýmitlerini iýýärdiler; Mekdebiň gapdalynda dükan bardy, ýöne ol ýerdäki bahalar şäherden üç esse ýokarydy. Sebitde ýylanlar köpdi, hatda nahar bişirmek üçinem ulanylýardy. Içmek we nahar bişirmek üçin suw ýapdan alynýardy, ol ýerde suwa hem düşýärdiler we ýerli ýaşaýjylar olary kowýardylar, sebäbi bu suwy içýärlerdiler. Agşamlary gaty sowukdy, köpüsi sowuklama bilen keselläp öýlerine dolandy.
Adamlar özleri bilen getiren zatlaryny iýýärler. Adatça 5-6 adam bilelikde nahar iýýärler, öz fartuklarynda ýa-da düşeklerinde oturýarlar. Günortanlyk nahary üçin bir sagat wagt berilýär. Kärendeçiler tarapyndan suw we käwagt gyzgyn çaý berilýär. Käbir kärendeçiler çeleklerde suwy göni meýdanlaryň üstünde paýlaýarlar. Bu meselede kime gabat gelseň: käbir kärendeçiler guýudan ýa-da nasos kranyndan ekin meýdanyna getirýärler, käbirleri sizi bagynyň ýa-da gök önümleriniň miwelerinden, täze bişirilen çöreklerden hödürläp bilerler.
Awgust aýynyň ahyrynda we sentýabryň başynda pagta hasyly her gün adam başyna 20 kilogram boldy. Indi sentýabryň ortalarynda kada 50 kg çenli ýokarlandy. Pagta hasylyna gitmek islemeýän (ýa-da käbir sebäplere görä) öz ýerine kimdir birini ibermeli. Düzgün bolşy ýaly, bu hakyna tutma adamlar - hemişelik işsiz adamlar, pagta hasylyna hemişe sabyrsyzlyk bilen garaşýarlar, sebäbi olar üçin bu goşmaça pul gazanmak üçin amatly pursat. Olaryň arasynda kimiň köpdügini - aýallaryň ýa-da erkekleriň bardygyny aýtmak mümkin däl. Emma hakyna tutma hakdaky hakyna tutulanlaryň arasynda, dynç güni dynjyny almaly çagalar hem bar. Işgär hakyna tutma işgär tutsa, adatdakysy ýaly işe gitmeli. Pagta ýygmaga gitse, aýlygy tygşytlanýar.
Geçen ýyl hakyna tutma hyzmatlary günde 5 manat (2 dollardan az), bu ýyl bolsa gepleşikleriňize baglylykda 7-10 manat. Şeýle-de bolsa, hakyna tutma hakyna tutulanlaryň esasy girdejisi kärendeçä kärendesine alnan pagtadyr. Her kilogram üçin kärendeçi 20 teňňe (7 sent) töleýär, şonuň üçin hakyna tutulanlar işleýär - günde 120 kg çenli ýygnap bilerler.
Käbir kärendeçiler mekir bolmaga synanyşýarlar. Ýerli häkimlikleriň gözegçileriniň ýa-da işgärleri belli bir meýdanda pagta ýygnaýan edaralaryň ýolbaşçylarynyň gatnaşmagynda kärendeçiler adatça adamlar tarapyndan ýygnan hasylyny ölçäp alýarlar - iki fartuk pagtanyň agramy 15-20 kilogram. Gözegçiler ýok bolanda, şol bir pagtanyň agramy eýýäm 10-12 kilogram. Adamlar jedel edýärler, käbirleri adalatly agram çekilmegini isleýärler we kärendeçiler "şeýle uzakdan gelip we bary-ýogy 20 köpük üçin dawa edýän gedaý (" dilegçi ") " diýip jogap berýärler. Kärendeçiler, ýygnan pagta hasylynyň mukdaryna-da baha berilmeýändigini öňe sürýärler, ýöne olar bilen söwüşmejekdiklerini aýdýarlar. 9-njy sentýabrda Serdarabat etrabynyň Lebap (öňki Ždanow) köpçülikleýin fermasynda, Türkmenabatdaky klinikalaryň biriniň işgärlerine ertir direktorlarynyň tölejekdigini aýdyp, asla tölemekden ýüz öwürdiler, ýöne adamlar nägileligini bildirip başladylar we şikaýat etjekdiklerini aýtdylar. Iki ýagdaýda-da halka ahyrsoňy doly tölenildi.
Adamlar meýdanlara we yzyna jemgyýetçilik ulaglary bilen iberilýär, bu sebäpli awtoulaglar şäher ýollaryndan ýörite aýrylýar, bu bolsa pagta ýygnamak döwrüne gatnaşmaýan adamlar üçin köp kynçylyk döredýär. Daşoguz şaýolunda hususy mikroawtobuslar hem hyzmatdan aýrylýar - sürüjiler adamlary meýdana alyp barýança işe çykyp bilmeýärler. Şäheriň dürli ýerlerinde belli bir ýygnamak nokatlary bar, adatça uly bolsa kärhanasynda ýygnanýarlar; Mysal üçin, Türkmenabatdaky lukmanlar sebit hassahanasyna, mugallymlar bolsa Uçpunkt kiçi etrabynyň 30-njy mekdebine ýygnanýarlar. Sentýabryň başynda, Garabekewül etrabynda (sebit merkezinden 70 km uzaklykda) adamlary meýdana alyp barýan bir awtobusyň sürüjisi dolandyryşy ýitirdi - ulag aşa ýüklendi, edaralaryň ýolbaşçylary awtobuslary çäklendirilenden aşa köp ýükleýärler. Şondan bäri oturgyçlaryň sanyna görä berk oturtdylar we bu ýol polisiýasy tarapyndan berk gözegçilikde saklanýar. Gynansagam, awtoulag heläkçiliginiň jikme-jikliklerini bilmek mümkin bolmady, ýöne bize şikesleriň bardygyny aýtdylar.
Ulagy agşam sekize çenli hyzmat edilmeýän ýagdaýlar hem bolýar - dolandyryjylar öz gol astyndakylary garaňky düşýänçä işlemäge mejbur edýärler. 21-nji sentýabrda näme üçindir Türkmenabatdaky lukmançylyk edaralarynyň biriniň işgärleri üçin awtobus gelmedi. Adamlar mümkin boldugyça özleri haýtmaly boldular. Käbirleri taksi alyp, käbirleriniň garyndaşlary olar üçin geldi. Hemmeler giç öýlerine dolandylar.
2. Türkmenistanda pagta ýygnamak döwri gyzgalaňly dowam edýär. Lebap we Daşoguz welaýatlarynda (sebitlerde) döwlet pudagynyň işgärlerinden başga-da, döwletden ýer ýa-da jaý kireýine alýan hususy telekeçiler hem pagta ýygmaga gatnaşýarlar. Lebap welaýatynda sanitariýa we salgyt gullugynyň işgärleri hususy kafelerde, dükanlarda we beýleki hyzmat nokatlarynda (dellekhanalar, telewizor we radio bejeriş dükanlary, aýakgap abatlaýyş dükanlary we ş.m.) aýlanýar we eýelerini pagta ýygnamaga gitmäge mejbur edýär. Hiç kim ret etmeýär, ýogsam iş ýerleri ýapylar. Lebap welaýatyň oba ýerlerinde, esasanam Bäş ýyllyk, Astana Baba, Gyzylbaýdak, Täzegüýç we Çekir obalarynda 8-10-njy synp okuwçylarynyň pagta ýygnamak üçin mejbur edilýändigi habar berilýär. Çagalar bedenterbiýe meýilnamalaşdyrylan günlerinde ýakyn pagta meýdanlaryna äkidilýär. Lebap welaýat Hatap obasynda harby gulluga çagyrylan esgerler pagta meýdanynda-da göründi.
“Pagta ýygmaga mejbur bolýarys diýmäň! Döwlete kömek edýärsiňiz! "
Hasabatyň birinji bölüminde her gün pagta ýygnamak üçin her mekdepden 25-30 adamyň çykarylýandygyny ýazdyk. Mugallymlar öz wagtynda - hepdede iki gezek smeýdana gidýärler. Işgärler (tämizlikçiler, gözegçiler) köplenç dört gün iberilýär. Dynç güni köpçülikleýin gidiş bar, hemmeler muňa gatnaşýar: ýaşlar, pensiýa ýaşyndaky adamlar, göwreli aýallar (20 hepde çenli), allergiýa bilen kesellänler we maýyplar. Ýeke-täk kadadan çykma enelerdir. Eger gidip bilmeýän bolsaňyz, [siziň üçin işleýän] adamy işe almak üçin 10 manat berýärsiňiz, ýöne bu işgäriň her gün pagta gidip, agşam öýüne getirilmegi şerti bilen üpjün edilýär. Bir işgär birnäçe günläp ýatymlaýyn gitmäli, ýöne islemeýän bolsa, her gün üçin 15 manat (5.2 dollar) tölenýär. Daşoguz welaýatyndaky banklaryň birinde işgärleriň biri operasiýa üçin hassahana gitmäge mejbur boldy. Muňa garamazdan, hassalyk rugsadynyň bütin günlerinde hakyna tutma tölemek üçin ondan pul hem aldylar. Pagta ýygmaga çykýanlaryň köpüsi hakyna tutma adamlar: adamlar ertirden agşama çenli meýdanda işlemek islemeýändikleri üçin pul bermegi makul bilýärler;
Iş hakyna tutulanlara hak tölemek meselesinde korrupsiýa bar. Her okuw jaýynda başlyk pagta ýygnamak üçin gitmek islemeýänlerden pul ýygnamak üçin jogapkär ýolbaşçy belleýär. Hususan-da, Lebap we Daşoguz welaýatlaryndaky mekdeplerde we lukmançylyk edaralarynda ýolbaşçylaryň işgärlere 10 manat, hakyna tutulanlar üçin bolsa alty manat alýandygy habar berildi. Galan pul, kärendeçilerden ýygnan pagtanyň mukdary barada kepilnamalary satyn almak üçin sarp edilýär (işçiler bir günde 50 kg standartyna çydap bilmeýän ýagdaýlarynda). Puluň bir bölegi başlyk bilen paýlaşýan ussanyň jübüsinde galýar. Bu hemme ýerde ulanylýar. Daşoguz welaýatynda tiz kömek stansiýasynyň sürüjileri hakyna tutulanlara bir aý öňünden tölediler, hersi ýolbaşçysyna 40 manat (14 dollar) berdi.
Protest hadysalary hem bar. Mary welaýat çeşmelerimiziň habaryna görä, Baýramaly we Mary şäherlerinde mugallymlar pagtany kim ekse, ony almalydygyny öňe sürüp pagta ekin meýdanlaryna gitmekden ýüz öwürdiler. Lebapda-da şeýle mugallymlar bar, ýöne olardan diňe az sanlysy bar. Mugallymlaryň köpüsi mugallymyň pagta meýdanynda we synp otagynda “şol bir wagtyň özünde” bolandygyna gaharlanyp, pul tabşyrýarlar - bu nädip bolup biler? Adam hakyna tutma işgär üçin pul tabşyrýandygyna garamazdan, henizem işe gelmäge borçly. Lebap welaýatynda mekdep müdirleri mugallymlara döwlete kömek etmek isleglerine esaslanyp, pagta hasylyny meýletin aljakdyklaryny aýdýan ýygnaklary yzygiderli geçirýärler. Mugallymlara pagta ýygmaga mejbur edilýändiklerini bir ýerde aýtmak düýbünden gadagan edildi.
“Boýun gaçyrýanlary rubl bilen urdular, has dogrusy, manat bilen - paýlanyş wagtynda sagat sanyny azaltmak, näçe az bolsa, aýlyk şonça-da pes bolar. Mundan başga-da, mugallymlara hemişe olaryň ornuny tutjak howp abanýar. Ady bolmadyk döwletleriň mugallymlary bu hili basyşy has ýiti duýýarlar, sebäbi işgärler meselesinde olar hemişe ilkinji dalaşgär bolýarlar, şonuň üçin hemişe ýolbaşçylarynyň buýruklaryny berk ýerine ýetirmäge synanyşýarlar. Beýleki döwlet edaralarynda boýun gaçyranlara garşy sanksiýalar, berk käýinçden, aýlyk hakynyň azalmagyndan we geljekde hiç kim olary işe almazlygy üçin oňaýsyz salgylanma bilen işden aýrylmagyndan tapawutlanýar. Atamyrat şäherinde pagta meýdanyndan gizlin gaçyp giden çagalar bagynyň işgärleriniň işden aýrylmagy bilen baglanyşykly iki waka mälim.
Bu sanksiýalaryň hemmesi "abraýly" işçilere - belli bir derejedäki işgärleriň garyndaşlaryna ýa-da aýal-gyzlaryna degişli däl, mysal üçin bilim bölüminiň bir bölüminiň müdiri, häkimlik, prokuratura ýa-da polisiýa. Her döwlet edarasynda elýeterli däller bar. Pagta meýdanlaryna gitmeýärler, ýöne işe-de gitmeýärler. Şeýle adam mekdepde işleýän bolsa, onda okuw prosesi bilen baglanyşykly kynçylyklar ýüze çykýar: sapaklar ýatyrylýar ýa-da başga dersler bilen çalşylýar. Orta mekdeplerde häzirki wagtda her gün 3-4 sapak bolýar, diňe bir ýa-da iki sapak bar bolsa, çagalar öýlerine iberilýär; Ene-atalardan arz-şikaýatlar bar, sebäbi çagalar mekdepde gözegçiliksiz galýarlar we ýygy-ýygydan söweş, şikes we mekdep emlägine zeper ýetýär.
Pagta döwrü raýatlaryň durmuşynyň dürli ugurlaryny ysmaz edýär
Bilim
