Söhbetdeşlik: Zatokanyň kazyýet işi Türkmenistanda pikir edýän adamyň häkimiýetleriň duşmanydygyna şübhe döretmedi.
29-njy oktýabrda Daşoguz şäher kazyýeti abraýly ekolog we raýat aktiwisti Andreý Zatokany Türkmenistanyň Jenaýat kodeksine laýyklykda "saglyga bilkastlaýyn zyýan ýetirendigi" üçin bäş ýyl azatlykdan mahrum etdi. Aktiwist 20-nji oktýabrda tussag edildi (okaň: "Meşhur türkmen aktiwisti ýene tussag edildi").
Gyssagly derňew we kazyýet işi halk arasynda gahar-gazap döretdi. Ony goramak üçin birnäçe protest we köpçülükleýin gol ýygnamak guraldy.
NBCA-nyň bu gozgalaňly “kazyýet işi” baradaky soraglaryna Bolgariýadan gelen Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa jogap berdi. Söhbetdeşligi IWPR-nyň Türkmenistan we Özbegistan redaktory Inga Sikorskaýa alyp bardy.
NBCA: Zatokanyň dostlary we kärdeşleri bu aýyplamany raýat aktiwistine garşy jenaýat işiniň galplaşdyrylmagy we onuň hukuklarynyň bozulmagy diýip hasapladylar. Siziň pikiriňizçe bu sözler näderejede esasly?
Begmedowa: Ýerli häkimiýetleriň günäkärlenýänleriň şaýatlaryny düýbünden äsgermezlik edendigini, garşy tarapdan birnäçe şaýady tapandygyny we hatda derrew pidanyň lukmançylyk barlagyny hem öz içine alandygyny göz öňünde tutup, bu ýerde toslama aç-açan görünýär. Galyberse-de, tehniki taýdan Türkmenistanyň şertlerinde, esasanam, baýramçylyklary taýýarlamak we geçirmek günlerinde [ýurt 26-njy oktýabrdan 28-nji oktýabr aralygynda Garaşsyzlyk gününi belläp geçdi] bu “aç-açan maglumatlary” çalt taýýarlamak gaty kyn, hasam beter “dogry” batyr şaýatlary tapmak üçin. Adam hukuklarynyň bozulmagy äşgärdir.
NBCA: Andreý Zatoka ýaly aktiwistler Türkmenistanyň häkimiýetlerine nähili howp abandyryp biler? Galyberse-de, ol üzňelikde ýaşady we işledi, ýurtdan çykmaga hukugy ýokdy.
Begmedowa: Beýle bir howp ýok. Diňe onýyllyklaryň dowamynda repressiýa şertlerinde ýaşap geçen türkmen resmileriniň medenýeti, garaşsyz pikirli adamda duşmany görmekdir. Bu “duşman” eýýäm tanyş bolsa we [howpsuzlyk] edaralarynda “iş açylan bukjasy” bar bolsa, awtomatiki usulda jemgyýetiň howply agzasy hökmünde kabul edilýär.
Daşoguzdan gelen habarlara seretseň, ýokardan bir buýruk gelipdir: ýurtdan maglumat syzmagyň çeşmesini tapmak. Görnüşinden, ýerli derňewçiler ýüpi çekmek üçin manyly bir zat tapmadylar - “ekolog Zatoka - Adam hukuklary boýunça türkmen başlangyjy” [TIPÇ]. Geçirilen işler we ýerine ýetirilen işler barada hasabat bermekleri bu çaklamalary tassyklaýar.
[Adam hukuklary boýunça Türkmen başlangyjy "Wenada ýerleşýän bir guramadyr we Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly maglumatlar yzygiderli çap edilýän öz web sahypasy bar. TIPÇ-e, Daşoguzda ýaşap ýörkä, Zatoka bilen Ekologiýa klubynda işleýän Farid Tuhbatulin ýolbaşçylyk edýär. Häkimiýetler Zatokany TIPÇ bilen hyzmatdaşlykda güman etdi.]
NBCA: Andreý Zatoka wakasyndan soň Türkmenistanyň içindäki az sanly raýat aktiwisti nämä garaşmaly?
Begmedowa: Internetiň ulanylmagyny çäklendirmek we telefonlaryny diňlemek ýaly käbir berkitmeler bar.
NBCA: Tanymal adam hukuklary guramasy Human Rights Watch, Russiýanyň adam hukuklary merkezi “Memorial” we beýlekiler türkmen häkimiýetlerini Andreý Zatokany derrew boşatmaga çagyrdy, emma şu wagta çenli olaryň sesleri Aşgabatda eşidilmedi.
Türkmen häkimiýetleriniň diňläp biljek haýsy täsirli halkara mehanizmleri bar?
Begmedowa: Geliň, häzirki wagtda Türkmenistanda ýagdaýyň nähili bolandygyny göreliň. Nokat üýtgemeleri, Günbatar tarapyndan “şowhun” bilen kabul edildi, diňe yglan edildi, olam Günbatary nyşana almak bilen. “Başizmiň bozulmagy” bolmady we Türkmenbaşynyň şahsyýet kulty kem-kemden täze lider - Berdimuhammedowyň kulty bilen çalşyrylýar. Teatrdaky ýaly: ssenariýa birmeňzeş, diňe sahna we baş aktýor üýtgedilýär. Ilatyň ykbalynyň halkyň elinde bolup bilmejekdigi, hemme zadyň “Hudaýyň saýlan birine” baglydygy aýdylýar. Başgaça pikir etmek bolsa masgaralamakdyr.
Iki ýyldan gowrak dowam eden halkara guramalaryndan Türkmenistana öňünden tölegleri goşmak bilen köp faktorlary göz öňünde tutsak, häzirki wagtda ykdysady täsirler has täsirli bolup biler. Bu ädimler, ýerli aýratynlyklary göz öňünde tutup, ýokary derejeli türkmen işgärleriniň ösen ýurtlara syýahat etmek mümkinçiligini çäklendirmek arkaly güýçlendirilip bilner. Iň güýçli mehanizm hökmünde Türkmenistanyň ýokary derejeli resmilerine bu ýurtlara çakylyk bermekden ýüz öwürmek. Ýöne şeýle mehanizm üçin öňdebaryjy güýçler, öz gezeginde, geosyýasy bähbitler bilen baglanyşykly çynlakaý syýasy erk-islege eýe bolmalydyr.
NBCA
