13 ýyllyk gadaganlygyň soňy
(Berlin) - Türkmenistanyň häkimiýetleri bosgunlykdaky dissident Pirguly Taňrygulyýewiň maşgalasynyň üç agzasyna 13 ýyllyk syýahat gadaganlygyny ýatyrdy diýip, adam hukuklary toparlarynyň birleşmesi habar berýär. 2016-njy ýylyň 4-nji iýunynda Taňrygulyýewiň gyzy Aýjemal Rejepowa we onuň 3 we 11 ýaşly gyzlaryna Türkiýä uçmaga rugsat berildi, ol ýerde olara Taňrygulyýewiň aýaly garaşýar.
Türkmenistanyň birnäçe müň raýatyna, şol sanda iş kesilen ýa-da migrasiýa giden oppozisiýanyň garyndaşlaryna-da ýurtdan çykmak gadagan edilýär. Şeýlelik bilen, häkimiýetler tankytçylaryny gorkuzmaga we maşgala agzalaryny jezalandyrmaga synanyşýarlar. Soňkulara wagtal-wagtal howa menzilinde pasport barlagyna ýa-da uçuşa münmäge rugsat berilmeýär.
Human Rights Watch guramasynyň Ýewropa we Merkezi Aziýa müdiriniň orunbasary Reýçel Denber: "Ahyrsoňy, 13 ýyldan gowrak wagt geçensoň, Pirguly Taňrygulyýewiň maşgalasy ýene duşuşyp biler"-diýdi. "Türkmenistanyň ýolbaşçylary esassyz syýahat gadagançylygyny ýatyrar we beýleki maşgalalar duşuşmaklarynyň şatlygyny tapyp bilerler diýip umyt edýäris."
Taňrygulyýew öňki lukman, lukmançylyk mekdebinde mugallymçylyk edýärdi we mejlis agzasydy. 1999-njy ýylda hökümeti aç-açan tankytlandygy we indiki parlament saýlawlaryna gatnaşmagynyň öňüni almak üçin türmä iberildi. 2000-nji ýylda boşadyldy we ahyrynda Norwegiýada gaçybatalga aldy. Taňrygulyýewiň okuwçylaryndan biri, hünäri boýunça diş lukmany Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowdy.
Taňrygulyýew tussag edilenden kän wagt geçmänkä gyzy Aýjemal we giýewi işinden boşadyldy. Polisiýa we döwlet howpsuzlygy gözegçiliginde boldular we wagtal-wagtal sorag edilip, gorkuzylýardylar. Şeýle hem olara ýurtdan çykmak gadagan edildi.
2015-nji ýylyň iýul aýynda Aýjemal Rejepowa we iki kiçi gyzyna Türkiýä uçuşa münmäge rugsat berilmedi. Migrasiýa gullugynyň işgäri, ýurtdan "ömürlik" gitmeginiň gadagan edilendigini we pasportlarynyň şoňa laýyklykda möhürlenendigini aýtdy. Bir ýyl öň, iň soňky pursatda, şol wagt 71 ýaşyndaky Taňrygulyýewiň dogany Doly Taňrygulyýew Türkiýä uçuşdan düşürüldi. Az salymdan, insultdan ejir çekdi, maşgalasy başdan geçiren hastalygyny gönüden-göni onuň netijesidigine ynanýardy.
2015-nji ýylyň iýul wakasyndan soň Aýjemal Rejepowa migrasiýa gullugyna onuň ýagdaýy barada haýyş bilen ýüz tutdy. Diňe ABŞ-nyň Döwlet sekretary Jon Kerriniň Aşgabat şäherine eden saparyndan soň ýazmaça jogap aldy, oňa bu ýagdaý barada habar berildi. 2015-nji ýylyň 20-nji noýabrynda ýazylan ýazmaça jogapda (“Memorial” Adam hukuklary merkezi we “Human Rights Watch” guramasynyň faýlynda) diňe “degişli edaralaryň kararyna görä, ýurtdan çykmagyňyza girizilen çäklendirmeler güýjünde galýar" diýilýärdi.
Ynsan hukuklaryny goraýjy “Memorial” we “Olary diri görkeziň!” Kampaniýasy (Türkmenistanda mejbury ýitirim bolmagy bes etmek üçin halkara birleşmesi) we beýleki garaşsyz adam hukuklary toparlary Aýjemal Rejepowa bilen baglanyşykly meseläni ÝB-Türkmenistan adam hukuklary gepleşikleriniň çäginde we Hyzmatdaşlyk we Işewürlik şertnamasynyň ara alnyp maslahatlaşylmagynyň çäginde Ýewropa Bileleşiginiň wekilleri bilen birnäçe gezek gozgady.
2016-njy ýylyň 6-njy aprelinde Rejepowa syýahat gadagançylygynyň kanuny esaslaryny we dowamlylygyny takyklamak, şeýle hem haýsy bölümiň teklibi bilen girizilendigini anyklamak haýyşy bilen ýene bir gezek Döwlet Migrasiýa gullugyna ýüzlendi. Maý aýynyň ortalarynda oňa ne özi, ne-de çagalary daşary ýurda gitmäge rugsat berilmeýän adamlaryň sanawynda däldigi barada ýazmaça habar berildi. Maşgala ýakyn bir çeşmäniň habaryna görä, Rejepowa bu jogaba şeýle bir haýran galypdyr we muny dilden tassyklamak üçin hut özi migrasiýa gullugyna gidipdir.
2015-nji ýylyň sentýabr aýynda Türkmenistanyň häkimiýetleri abraýdan gaçan atşynas Geldi Kärizowa daşary ýurda gitmegine rugsat berdiler, ozal ýurtdan çykmagyna birnäçe gezek gadagan edilipdi. Bir hepde soň kiçi gyzyna serhetden geçmäge rugsat berildi.
Hereket azatlygy, 1997-nji ýylda Türkmenistan tarapyndan tassyklanan Raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnama bilen kepillendirilýär.
Adam hukuklary “Memorial” merkeziniň Merkezi Aziýa maksatnamasynyň başlygy Witaliý Ponomarew: "Rejepowa we çagalaryna uçara münmek, bu ýagdaýda türkmen häkimiýetleriniň ýeke-täk dogry karary" -diýdi. "Halkara hyzmatdaşlar Aşgabat şäherine hereket azatlygynyň esasy hukukdygyny hemişe ýatlatmalydyrlar we hökümedi islendik syýahat gadagançylygyny ýatyrmaga we ähli “syýahat çäklendirmeleriniň” daşary ýurda gitmegine rugsat bermäge çagyrmalydyrlar."
