9-njy ýanwarda Aşgabatda 2008-nji ýylyň dekabryndaky saýlawlardan soň döredilen Mejlisiň (parlamentiň) 4-nji çagyryşynyň birinji mejlisi geçirildi, ol, Berdimuhammedowyň pikiriçe, "Türkmenistanyň giň demokratik özgertmelere ygrarlydygynyň jedelsiz subutnamasy" boldy.
Täzelenen mejlise bir mandatly saýlaw okruglarynda bäş ýyl möhlet bilen saýlanan 125 deputat girdi.
Öňki awtoritar lider Saparmyrat Nyýazowyň döwründe döredilen öňki Mejlis ýarym ululykda, bezeg roluny oýnady we diktatoryň ähli ideýalaryna ýolbaşçylyk etdi.
2006-njy ýylda, Nyýazow ölenden soň, häkimiýete gelen Berdimuhammedow demokratik özgertmeleriň başlandygyny yglan etdi, konstitusiýa özgertmeleri geçirdi we ygtyýarlyklary kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji we kazyýetlere bölmek ýörelgesini yglan etdi, olar “garaşsyz, biri-birini deňleşdirýär”.
Ozal hökümetiň ähli şahalaryny çäksiz ygtyýarlyklary bolan we prezidentiň hut özi tarapyndan ýolbaşçylyk edilýän Halk Maslahaty (Halk Geňeşi) birleşýärdi.
Halk Maslahaty (Halk Geňeşi) taryhy wezipesini ýerine ýetirendigi sebäpli 2008-nji ýylyň sentýabr aýynda dargadyldy.
Mundan başga-da, Berdimuhammedowyň başlangyjy bilen geçirilen konstitusiýa üýtgetmeleriň bir bölegi hökmünde Mejlisdäki orunlaryň sany köpeldi we konstitusiýany üýtgetmek we ähli derejelerde saýlaw çagyrmak hukugyny alan kanun çykaryjy organyň ygtyýarlyklary giňeldildi.
Görünýän ýaly görünýän bu özgertmeler türkmen jemgyýetinde uly umyt döretmedi, düýpli üýtgeşmelere garaşmasa-da, häkimiýetler ýuwaş-ýuwaşdan wadalaryny ýerine ýetirip başlar öýdüpdi.
NBCA synçylary täze Mejlisiň (parlamentiň) prezidentiň täsirinden halas bolup bilmejekdigini çaklaýandyklaryna garamazdan, täze ösüşe laýyklykda deputatlaryň iň bolmanda iň az garaşsyzlygy görkezmäge synanyşjakdygyny aradan aýyrmadylar.
"Güýzde (parlament saýlawlarynyň öňüsyrasynda), saýlanan Mejlisiň jübi kesiji bolmajagyna umyt etdik" -diýip, ýurduň gündogaryndaky Lebap welaýatyndan synçy belleýär.
Şeýle-de bolsa, 2008-nji ýylyň 14-nji dekabrynda ýerli synçylaryň üns bilen meýilleşdirilen parlament saýlawlaryndan soň umytlar puja çykdy.
Täze Mejlisiň ilkinji ýygnagynda Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň, Konstitusiýa laýyklykda hökümet baştutany bolmak bilen, öňki mejlisiň başlygy Akja Nurberdýewanyň kanun çykaryjy organyň spikeri wezipesine dalaşgärligini özi teklip etdi. Ol, Prezidentiň howandarlyk etmeginde derrew bu wezipä biragyzdan saýlandy.
Bu, Mejlisiň başlyklygyna dalaşgär hödürlemek üçin konstitusiýa hukugynyň parlamentarlara degişlidigine garamazdan bolup geçdi.
Türkmen konstitusiýasynyň 63-nji maddasynda Mejlisleriň “deputatlaryň ygtyýarlyklaryny özbaşdak kesgitleýändigi, Mejlisiň başlygyny, orunbasaryny saýlaýandygy we komitetler we komissiýalar döredýändigi” aýdylýar.
Bar bolan kanunçylyk kadalaryna garamazdan, türkmen lideri mundan beýläk öz eli bilen başlangyjyny öňe sürdi we deputatlara adam hukuklaryny we azatlyklaryny goramak, ylym, bilim we medeniýet, ykdysadyýet we jemgyýetçilik syýasaty, halkara we parlamentara gatnaşyklary boýunça bäş sany parlament komitetini döretmegi we ýerli häkimiýetler bilen işleşmegi maslahat berdi.
Mundan başga-da, Berdimuhammedow haýsy deputatlaryň komitetiň başlygy bolmalydygyny hut özi görkezdi.
Prezidentiň hüşgär ýolbaşçylygynda geçirilen türkmen mejlisiniň ilkinji güni synçylaryň arasynda gahar-gazap döretdi.
Adynyň aýdylmazlygyny isleýän Aşgabadyň halkara guramalarynyň biriniň wekili: "Bu manysyz" -diýdi. -"Dolandyryşyň ähli şahalaryna bir adam ýolbaşçylyk edýär, onda Türkmenistana konstitusiýa nämä gerek?"
Ýurduň günbataryndaky Balkan welaýatynyň (sebitiniň) synçysy, güýçleri we ygtyýarlyklary bölmek ýörelgesiniň “ýigrenji” bulaşyklygynyň netijesinde Türkmenistanda demokratiýanyň bir yşaratynyň hem hatda ýok edilendigini belleýär.
"Prezident Berdimuhammedow beýleki adamlaryň pikirlerine, başlangyçlaryna we iň esasysy kanuna monarhiki (özygtyýarly) çydamsyzlygy görkezdi"- diýdi ol.
Beýleki ýerli bilermenler häkimiýetlerden ähli konstitusiýa kadalaryny berjaý etmegi talap etmegi maslahat bermeýärler, sebäbi türkmen kanunlary has kesgitli we aslynda hiç haçan durmuşa geçirilmedi.
“Siz nädip düşünmediňiz? - türkmen hökümet žurnalistlerinden biri geň galdy. "Berdimuhammedow, hatda ýurduň wekilçilikli guramasynda-da möhüm wezipelerdäki adamlaryň wepalylygyna ynamly bolmaly we şonuň üçin ähli dalaşgärleri hut özi tanadýar."
Mysal üçin, Mejlisiň saýlanan alyp baryjysy Akja Nurberdiýewa Berdimuhammedowyň ideýalaryny "gowy alyp baryjy" bolup, "öz ynanjyna" garşy gelse-de, görkezmelerini ýerine ýetirmäge razy bolýar.
Žurnalist Nurberdýewanyň diktator ölenden soň 2006-njy ýylyň dekabr aýynyň ahyrynda täze häkimiýetler tarapyndan tussag edilen we Berimuhammedowyň syýasatyny doly goldaýan mejlisiň kanuny başlygy Öwezgeldi Ataýewiň ýerine alyp baryjy wezipesine bellenendigini ýatladýar.
"Prezident logiki (manyly) taýdan hereket edýär" -diýip žurnalist ynanýar.
Beýleki bilermenler täze Mejlisiň saýlanmagynyň demokratiýasy we goşmaçasy barada aýdylanlaryň hemmesine garamazdan, hakykatda munuň entek uzakdygyny we deputat korpusunuň orunbasarlarynyň täze ygtyýarlyklaryndan peýdalanyp, hünärli işlejekdigine umyt ýokdugyny bellediler.
Daşoguz synçysy: " Ygtyýarlyklar diňe Prezident ygtyýarlyk beren ýagdaýynda durmuşa geçiriler, Mejlisiň islendik özbaşdak başlangyjy bolsa berk basylyp ýatyrylar " -diýdi.
Mejlis konstitusiýa üýtgetmeler girizmek we ähli derejelerde saýlawlary çagyrmak hukugyndan başga-da, halkara şertnamalaryny tassyklamaga we ýatyrmaga, Türkmenistanyň döwlet serhedini we administratiw-meýdan bölünişigini üýtgetmek meselelerini çözmäge, prezidentiň teklibi bilen Ýokary Kazyýetiň başlygyny, baş prokurory we içerki işler we adalat ministrlerini bellemek we işden aýyrmak işlerine garamaga ygtyýarlydyr.
NBCA
