"Demokratiýany öňe sürmek" doktrinasyny goldaýanlar öz pozisiýalaryndan ýüz öwürmeýärler.
Terrorçylyga garşy göreşmek üçin ABŞ-nyň yglan eden täze strategiýasynda dünýäde netijeli demokratiýany wagyz etmek terrorçylyk ideologiýasyna uzak möhletleýin "garşy" diýlip yglan edildi. Terrorçylar, hökümete täsir etmegiň başga ýoly ýok, ilatyň adalatsyz gaharyny getirýän, maglumat azatlygy bolmadyk ýurtlarda iň köp goldaýanlary işe alýarlar we şonuň üçin "dünýä dildüwşügi" ideýasy gülläp ösýär we Yslam dini adam öldürmegi aklamak maksady bilen ýoýuldy. Hasabatyň awtorlarynyň pikiriçe, demokratiýa dört nokadyň hersinde terror ideologiýasyndan artykmaçlyklaryny görkezer. Syýasatdan daşlaşmagyň ýerine, jemgyýete täsir etmäge mümkinçilik berýär; nägilelikleri ýygnamagyň ýerine, kanunyň güýjüni we gapma-garşylyklary çözmekde eglişik güýjüni görkezýär; dezinformasiýa ýerine söz we metbugat azatlygyny berýär; adam öldürmegi aklamagyň ýerine, adam mertebesine hormat goýmagy.
Ösüp barýan we erkin däl ýurtlarda bu ideologiýa sada ýa-da mekir hasaplanýar. ABŞ-nyň demokratiýany ösdürmek boýunça geçiren synaglary şowsuz ýa-da öz-özüne hyzmat edýär. ABŞ-da "demokratiýa ekmek" ideologiýasy barada ýiti çekişme dowam edýär. Hakykatdanam, Yrak synagy şowsuzlygyň aýdyň subutnamasyna meňzeýär. Yragyň demokratik hökümeti henizem ABŞ goşunlary bolmazdan minimal tertibi saklap bilmeýär. "Demokratiýany ösdürmek" meselesini ara alyp maslahatlaşýan amerikan hünärmenleri, has ýönekeý söz bilen aýdylanda iki lagere bölünýärler. Birinjisi, "ekiş" strategiýasynyň özi dogry diýip hasaplaýarlar, ýöne demokratiýalaşdyrmak taktikasy düzedilmeli. Beýlekiler, strategiýanyň özi Amerikada üstünlik getirmeýär we gaty köp çykdajy edýär diýip hasaplaýarlar.
ABŞ-nyň öňki Döwlet sekretary Genri Kissinjer "Milli gyzyklanma" gazetine beren interwýusynda "Biziň gazanjak bolýan zatlarymyz baradaky ynançlarymyz hemişelik bolmaly. Ýöne olaryň durmuşa geçirilmegi belli bir sebitiň şertlerine uýgunlaşdyrylmalydyr" -diýdi. Ýen Bremmer haýsy sebitlere we demokratiýany girizmek strategiýasynyň näderejede ulanyljakdygyna doly teoriýa döretdi (bu sahypadaky merkezi materiallara serediň). Esasy pikiri, demokratiýanyň miwelerini diňe "açyk" jemgyýete geçiş sebäpli dörän durnuksyzlykdan soň ozal "ýapyk" jemgyýet üçin elýeterli etmekdir. Demokratiýany gurmakda kömek, bu döwre wepaly çemeleşmegi we ony ýeňip geçmekde uly goldawy talap edýär.
Muňa garamazdan, birnäçe bilermen taktiki ýalňyş hasaplamalar däl diýip hasaplaýarlar. Montgomeri şäherindäki ABŞ-nyň Howa güýçleriniň awiasiýa söweş kollejiniň Jeffri ýazgysy Amerikanyň daşary syýasatynda - Yrak, Somali, Wýetnam we ş.m. güýçli kararlaryň şowsuzlygyny seljerýär. Demokratiýany goldaýan harby “blitskriegiň” nusgasy ýalňyş.
Amerikan goşunlarynyň urşuň birinji tapgyrynda gazanan üstünlikleri tehnologiki artykmaçlyga, uly göwrümli operasiýalara, şeýle hem köpçülikleýin ýangyn türgenleşigi arkaly gazanylýan az sanly adam pidalaryna esaslanýar. Ýöne ýurtda partizançylyk garşylygy ýüze çyksa, "blitskrieg" taktikasy Amerika garşy işläp başlaýar. Hususan-da, içerki meseleler bilen gyzyklanmak islemezlik Günbatar döwlet edaralarynyň kök urmaýandygyna sebäp bolýar. Partiýa garşy reýdler wagtynda köpçülikleýin ýangyn türgenleşigi parahat ilatyň ölümine sebäp bolýar we basyp alyjy goşunlara we getiren "gymmatlyklaryna" garşy dikeldilýär. Şeýlelik bilen, bilermeniň pikiriçe, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň ýerli uruşlardaky şowsuzlyklary (Wýetnam, Yrak we ş.m.) Amerikanyň söweş pelsepesi sebäpli, Waşington esasy düşünjä täzeden garamaly we ýerli aňlaşmazlyklara Amerikanyň howpsuzlygyna gönüden-göni howp salýan diňe olar gatnaşsa gerek.
Taryhçy Niall Ferguson, ABŞ-nyň dünýä lideri hökmünde öz institutlaryny we dünýägaraýşyny eksport edip bilýän pozisiýasynyň gowşamagynyň başga bir faktor bilen baglanyşyklydygyna ynanýar. Taryh öwredýär, diňe bir harby güýç, ne güýçli ykdysadyýet, ne-de medeni taýdan giňelmek ýolbaşçylygy kepillendirmeýär. Üstünlik diňe beýleki döwletleriň ynamy, ýolbaşçylygyň kanuny diýlip ykrar edilmegi ýaly maddy däl kategoriýa bilen üpjün edilip bilner. Şeýle-de bolsa, pikir soralyşyklar hut şu Amerikan çeşmesiniň iň çalt azalýandygyny görkezýär. Mysal üçin, Bütindünýä jemgyýetçilik pikirine görä, 1998-nji ýylda Iňlisleriň 59% -i we nemesleriň 61% -i Amerikanyň adam hukuklaryny goramakda oňyn rol oýnaýandygyna ynanýardylar. Indi Iňlisleriň diňe 39% -i we nemesleriň 16% -i şeýle pikir edýär. Başga sözler bilen aýdylanda, Amerikanyň bu gymmatlyklary goramaga we ösdürmäge iň işjeň synanyşýan döwründe Amerikanyň demokratiýany we adam hukuklaryny goraýjy hökmünde abraýy azalýar.
Komersant.
