18-nji fewralda geçirilen Türkmenistan Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow oppozisiýa partiýalaryny hem öz içine alýan partiýalary döretmäge çagyrdy we "isleýänler bar bolsa" şeýle partiýanyň bu ýyl hasaba alnyp bilinjekdigini aýtdy.
Geljekki partiýalar, ähli ýokary derejeli wezipeli adamlary, şol sanda prezidentiň hut öz içine alýan ýeke-täk hökümeti goldaýan Demokratik partiýasy bilen bäsleşmeli.
Oppozisiýa partiýalary we hereketleri bosgunlykda we daşary ýurtlarda ýerleşýär.
Dissident we Gollandiýaly Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň başlygy Wýaçeslaw Mamedow NBCA bilen söhbetdeşlikde Türkmenistanda köp partiýaly ulgam döretmegiň näderejede hakykatdygyny we munuň üçin nämäniň zerurdygyny aýtdy.
NBCA: Prezident hakykatdanam partiýa gurluşuny açdy; Siziň pikiriňizçe bu çagyryşyň yzyndan nämeler geler?
Wýaçeslaw Mamedow: Bu çagyryşdan soň goňşy ýurtlar we Russiýa ýaly hökümete tarapdar partiýalar dörediler. Pikirleriň ýörelgeleriniň hyýalyny döretmek üçin häkimiýetler muňa mätäç, sebäbi ýigrimi ýyl bäri köp partiýaly ulgamyň ýoklugy sebäpli Türkmenistan tankyt edilýär. Şonuň üçin käbir partiýalar dörediler, ýöne aslynda tutuş ulgam bir partiýaly bolup galar.
NBCA: Näme üçin beýle berk jogap?
Mamedow: Sebäbi häzirki wagtda Türkmenistanda syýasy partiýalary döretmek we ösdürmek üçin şert ýok. Birinjiden, kanuny esas ýok, “Syýasy partiýalar barada” kanun ýok. Häkimiýetler, konstitusiýada (30-njy maddada “raýatlaryň syýasy partiýalary döretmäge hukugy bar” diýlen teswirleriň ýeterlikdigine ynanýarlar).
Ikinjiden, bar bolan jemgyýetçilik-syýasy meýdançada syýasy partiýalary döretmäge synanyşmak mümkin däl. Galyberse-de, partiýalaryň döredilmegi liberallaşdyrma etabyndan öň bolmaly. Syýasy bosgunlaryň häzirki wagtda bütin dünýäde ýaýran işjeň jemgyýetiň bir bölegi bolan Türkmenistana gaýdyp gelmegi barada gürleşmeli. Galyberse-de, “Watan” hereketi we Türkmenistan Respublikan partiýasy ýaly daşary ýurtlarda hasaba alnan oppozisiýa partiýalarymyz bar. Şeýle-de bolsa, häzirki ýagdaýda ýurtdaky işleriniň mümkin däldigine hemmeler düşünýär.
Syýasy partiýalaryň kadaly işlemegini üpjün etmek üçin metbugat azatlygy, ýygnanyşyklar we demonstrasiýalar geçirmek azatlygy üpjün edilmeli we syýasy tussaglar boşadylmaly.
NBCA: Syýasy partiýalaryň işlemegi üçin bu şertler zerurmy? Mysal üçin, goňşy Özbegistanda partiýalaryň sany ýeterlik, ýöne siziň aýdýan zadyňyz ýok - söz azatlygy, demonstrasiýa azatlygy we syýasy tussaglar türmelerde galýar ...
Mamedow: Şeýlelik bilen hakykat, Özbegistanda bar bolan partiýalaryň ýurduň ösüşine hiç hili goşant goşmaýandygy. Şonuň üçin döredilen türkmen partiýalary diňe hökümete tarapdar birleşikler bolar.
NBCA: Siziň pikiriňizçe, türkmen jemgyýeti köp partiýaly ulgama nä derejede taýyn?
Mamedow: Raýat jemgyýeti bolmadyk ýurtda köp partiýaly ulgam döretmek mümkin däl. Ony janlandyrmak we köp partiýaly ulgamyň döremegi üçin esas döretmek üçin azyndan bäş ýyl gerek. Häzirki wagtda hakykat, ilatyň jemgyýetçilik, hökümete degişli däl guramalar diýen düşünjesini ýitirendigi. Ýurtda galan az sanly aktiwist islendik pursatda aňtaw gullugynyň nyşanyna öwrülip biler. Birnäçe ýyllap dowam eden repressiýalar döwründe ezilen we ýigrimi ýyllap bilkastlaýyn ýok edilen işjeň raýat jemgyýeti döredilýänçä, partiýa gurmak diňe jarnamalara çenli azalýar.
Mundan başga-da, ýurt we onuň halky ýaşaýan gorkusyndan halas bolup biler ýaly, partiýalaryň döredilmegi taýýarlyk döwründen öň bolmaly. Repressiýalardan, yzarlamalardan we erkinligiň ýoklugyndan gorkmak. Şu wagta çenli bu hakykatlaryň hemmesi bar.
NBCA: Siz Türkmenistanyň çäginde partiýa dörediljekdigini yglan etmek töwekgelçiligine girerdiňizmi?
Mamedow: Ýok, elbetde, bar bolan şertlerde muny etmezdim. Galyberse-de, häkimiýetler ýurduň içinde partiýa we oppozisiýa işlerine gatnaşmak isleýänlere we gatnaşyp bilýänlere howpsuzlyk kepilliklerini berip bilmeýärler. Batyr ruhlardan haýsydyr biri şeýle iş etse, repressiýa sezewar bolar. Olaryň buýrugy bolmazdan öz partiýasyny döretmäge het edenleri tussag etmek üçin häkimiýetlere hiç zat gerek däl.
NBCA
