Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň ygtybarly çeşmesinden alnan habarlara görä, Gadyr Gijesı gününe çenli amnistiýa edilenleriň hemmesini boşatmagy wada beren Nyýazowyň çykyşyna garamazdan, köpüsi soň boşadyldy.
Ýakynda THF tarapyndan ýurduň dürli şäherlerinden alnan ähli habarlardan, Çärjew şäherinde 8-nji berk rejim edarasynda kadadan 5 esse ýokary 3000 adam bar diýen netijä gelmek mümkin. Her aý ol ýere 180 adam girýär.
Daşoguz 9-njy umumy rejim koloniýasynda 3000-den gowrak adam bar, emma kada boýunça 500 adam bolmaly. Ýeri gelende aýtsak, 1997-nji ýylda ol ýerde bary-ýogy 450-500 adam bardy.
Aşgabat şäheriniň golaýyndaky täze türmede 300 adam bar; Bu edara Türkmenistanyň Milli howpsuzlyk ministrliginiň aparaty tarapyndan goralýar. Ýylda bir gezek iki sagat görmäge rugsat berilýär. Tussaglar garyndaşlary bilen görüşmek üçin Aşgabada Jitnikow köçesindäki bir edara getirilýär. Maglumata görä, öňki milli howpsuzlyk işgäri Iskander Gurbanow we "Noýabr wakalary" üçin günäkärlenenleriň käbiri, şol sanda ömürlik türme tussaglygyna höküm edilenler bar. Ýurduň günbataryndaky Akdaşda ýerleşýän 4-nji türmede 500 adam bar. Olaryň arasynda “sürgündäki hökümet” diýlip atlandyrylýan 16 adam bar: B. Sarjaýew, A. Kabulow, S.Rahimow, Yu. Haýitow ogly Myrat bilen, S.Kandymow, A. Serçaýew, S. Seýidow we başgalar. Amnistiýa wagtynda bu ýörite edaradan 180 töweregi adam boşadyldy.
Ministrler Kabinetiniň öňki başlygy A.Hojamyradow Marynyň çäginde tussaglar üçin inçekesel hassahanasy bolan 6-njy berk rejimiň ýörite edarasynda.
Baýramaly 7-nji belgili ýokary howpsuzlyk düzediş koloniýasynda 4200 adam saklanýar, bu kadadan 6-7 esse ýokary. Onda merkezi bankyň öňki başlygy I.Gandymow we Investbankyň öňki başlygy A.Pajaýew ýerleşýär. Bu güýzde bu düzediş koloniýasyndan 1500 adam amnistiýa edildi.
Türmelerde aradan çykanlaryň habarlaryny ygtybarly çeşmelerden ençeme gezek aldyk. Türme tussaghanalarynyň biriniň saglygy goraýyş işgäri her gün türkmen türmelerinde ortaça bir-dört adamyň ölýändigini tassyklady. Olar esasan inçekeselden, pedikulozdan, agyr urgylardan - böwrek keselinden ejir çekýärler. Rejime garşy çykýanlaryň hemmesi “press jaýlar” diýlip atlandyrylýan ýerlerde iň agyr ýenjilýär we gynamalara sezewar edilýär. Saglygy goraýyş işgäriniň pikiriçe, "tussaglaryň 90% -i yzygiderli ýenjilmegi sebäpli böwrek we geniturin kesellerinden ejir çekýär, netijede näsaglaryň peşewi gan bilen garylýar - olar gan bilen siýýärler." Türmelerde tussaglary gaty erbet iýmitler bilen iýmitlendirýärler, netijede tussaglaryň garny agyrýar, soň bolsa ol gastrite öwrülýär.
Içeri işler ministrliginiň çeşmesiniň, lukman işgäri we dürli düzediş koloniýalarynda işleýän howpsuzlyk işgäri derňew wagtynda-da, ähli türkmen türmelerinde-de gynamalaryň bardygyny tassyklady, şeýle hem “pul bolarsa neşe serişdeleri bu edaralara erkin girýär "-diýdi.
Türkmenistanyň raýatlarynyň öz dissident garyndaşlaryndan ýüz öwürmäge mejbur bolýan telewideniýede öňünden taýýarlanan we repetisiýa edilen söhbetdeşlikleri bermäge mejbur bolýandyklary baradaky maglumatlar hem düýpli tassyklandy.
Hawa, 2003-nji ýylyň 25-nji noýabry türkmen telewideniýesinde başga bir tomaşa bilen görkezildi. OPD “Watan” partiýasynyň lideri Hudaýberdi Orazowyň aýal dogany, tutuş maşgalany masgara edendigi aýdylýan doganyny terk etmäge mejbur edildi. Çeşmäniň habaryna görä: “Aýala sarsman seretmek mümkin däldi, ýüzi ýokdy, gorkuzylýandygy aýdyňdy. Janyny halas etmek üçin häkimiýetlere özüni tabşyrandygy bellidi. Orazowanyň aýal doganynyň dostlary we garyndaşlary gören zatlaryna haýran galdylar, ony tanamadylar. Bu düýbünden başga adamdy. Baş prokuror G.Atajanowa, Daşary işler ministri Raşid Meredow, Wise-premýer G. Nuralyýewa, Goranmak ministri G. Mametgeldiýew resmi taýdan çykyş etdi - bularyň hemmesi kemsidiji ýazgydy we Şyhmyradowy, Orazowy, Hanamowy, Yklymowy näletledi. Ýurtdaky adamlar bularyň hemmesiniň, esasanam Nyýazow üçin sahnalaşdyrylan maskaratdygyny bilýärdiler.
Milli howpsuzlyk ministrliginiň öňki ministri B. Busakowyň ýuwaşlyk bilen işinden aýrylmagyndan soň, hukuk goraýjy edaralar ulgamynda ýurduň ýolbaşçylarynyň bikanun görkezmelerini oýlanman ýerine ýetiren beýleki hukuk goraýjy işgärleriň nobaty geldi. Görnüşinden, Nyýazowyň repressiýalaryna jogapkär işgärleriň indiki "garawulyny çalyşmak" işi tamamlanýardy.
Habarlara görä, ýurtda Baş prokuror G. Atajanowanyň töwereginde dawa möwjeýär. Türkmenistanda G. Atajanowa aşa yhlasly prokuror hökmünde tanalýar, gysga wagtyň içinde ýurtdaky ähli hukuk we tertip-düzgüni bozup, pogonly möjekleri, bigünä adamlary yzarlaýar we jenaýat materiallaryny ýasaýar. Dekabr aýynyň başyndan bäri Aşgabatda işinden aýryljakdygy barada myş-myşlar ýaýrady.
Gynansagam, Baş prokuror G. Atajanowany, ýumşak söz bilen aýdanyňda, wezipesine laýyk gelmeýändigi we resmi wezipesinden peýdalanyp, ýurtdaky kanunlary we düzgünleri düýpgöter bozandygy sebäpli wezipesinden aýyrmaýarlar. Ýurduň ýolbaşçylary muny kabul edip bilmezler, sebäbi bu, tutuş Nyýazow rejimi üçin hökümi aňladýar.
Munuň sebäbi häzirki Türkmenistan üçin umumydyr: G.Atajanowanyň adamsy Tejen goýun ösdürip ýetişdirýän “Udarnik” döwlet fermasynyň çopany neşe endikleri bilen tanalýan we meşhur gyzy kän wagt neşe söwdasy bilen meşgullandy.. Ýeri gelende aýtsak, ýurtda ýekeje-de adam prokurora rehim etmeýär. Adamlar oňa "etekdäki zalym" we "Nyýazowyň türkmen halkyny genosid syýasatyny yhlasly ýerine ýetirijilerden biri" diýýärler.
Synçylar bolsa beýleki tarapdan, Nyýazow Türkmenistan raýatlarynyň hukuklarynyň we azatlyklarynyň bütinleý bozulandygyna şaýatlaryň yzlaryny ýapmagyny dowam etdirýär we ýok edýär diýip hasaplaýarlar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki Fondy.
