Daşary ýurtda okamakdaky ähli çäklendirmeler derrew ýatyrylmalydyr
Täze syýahat çäklendirmeleri we daşary ýurtlarda hususy ýokary bilimiň gadagan edilmegi, şeýle-de Türkmenistanda adam hukuklarynyň we azatlyklarynyň gödek bozulmagynyň sanawyna san goşdy.
Ynsan hukuklaryny goraýjy Human Rights Watch guramasynyň habaryna görä, türkmen häkimiýetleri daşary ýurtdaky hususy uniwersitetlerde okamak üçin gitmek baradaky gadagançylygy derrew ýatyrmaly. Hereket azatlygy we bilim almak hukugyny bozýan talyp syýahat düzgünleri hem ýok edilmeli.
Human Rights Watch guramasynyň ýurt boýunça gözlegçisi Mariýa Lisitsyna: "Bu esassyz çäklendirmeler Türkmenistanda rejimiň näderejede repressiwdigini görkezýän ýene bir ynjalyksyzlandyryjy mysal bolup biler" diýýär. "Daşary ýurda erkin syýahat etmek esasy adam hukugydyr."
Iýul aýynyň ahyryndan bäri birnäçe ýüz okuwça howa ýa-da gury ýer serhedinden daşary ýurda gitmek üçin rugsat berilmedi. Bu ýaşlar Gyrgyzystan, Russiýa, Türkiýe, ABŞ we ş.m. ýaly ýurtlardaky uniwersitetlere girdiler ýa-da girmegi meýilleşdirýärdiler. Görnüşi ýaly, olaryň resminamalary dogry doldurylmady.
Daşary ýurda okamak üçin gitmegiň täze tertibi köpçülige aýan edilmedi. Birnäçe talybyň sözlerine görä, hökümet ony iýul aýynyň ahyrynda hödürläp başlady we awgust aýynyň başynda eýýäm 1-nji günden başlap güýje girýärdi.
Talyplar we beýleki çeşmeler, bilim ministrliginiň çykyş rugsady almak üçin uniwersitetden çakylyk, ygtyýarnamasynyň göçürmesi, döwlet statusyny tassyklamak, okuw şertnamasynyň göçürmesi (adam eýýäm kabul edilen bolsa) ýaly resminamalaryň doly toplumyny we pasport talap edýändigini habar berdiler.
Fergana.ru web sahypasy talyplaryň iýul aýynyň ahyrynda gidip bilmekde kynçylyk çekip başlanda, ýüzlerçe adamyň Milli bilim institutyna we Migrasiýa gullugyna zerur rugsatlar üçin ýüz tutup başlandyklaryny habar berdi.
Birnäçe hepde dowam eden näbellilikden soň, diňe "döwlet akkreditasiýasy" bolan we belli bir standartlara laýyk gelýän daşary ýurt uniwersitetleriniň talyplary üçin çykyş rugsady berilip başlandy. GDA ýurtlaryndaky şeýle uniwersitetleriň talyplarynda belli bir kynçylyk ýok, ýöne köpler uniwersitetleriniň “rugsat berlen” sanawda ýokdugyna jogap alandyklaryny aýdýarlar.
Düýbi Wenada ýerleşýän Jemgyýetçilik Türkmen Ynsan Hukuklary Başlangyjy guramasynyň habaryna görä, 20-nji awgustda bilim ministriniň orunbasary Merkezi Aziýanyň hususy uniwersitetinde okaýan talyplaryň ene-atalaryna Türkmenistanyň “bu hünärlere mätäç däldigini” we “mundan beýläk çagalaryna haýsydyr bir maksat bilen Türkmenistanyň çäginden çykmak gadagandygyny malim etdi”.
Jemgyýetçilik guramalar we beýleki çeşmeler resmileriň rugsatsyz uniwersitetlerde okaýandyklary üçin talyplaryň ene-atalaryna türme ýa-da işden kowulmak bilen haýbat atýandyklaryny öňe sürýärler.
Türkmenistan, Raýat we Syýasy hukuklar baradaky Halkara şertnamanyň bir tarapy bolup, hereket azatlygyny we her bir adamyň “islendik ýurtdan, şol sanda öz ýurdundan gitmek” hukugyny we ykdysady, durmuş we medeni hukuklar baradaky Halkara şertnama, her kime ýokary bilim almak hukugyny kepillendirýär.
M. Lisitsyna: " Täze syýahat çäklendirmeleri we daşary ýurtlarda hususy ýokary bilimiň gadagan edilmegi, şeýle-de Türkmenistanda adam hukuklarynyň we azatlyklarynyň gödek bozulmagynyň sanawyna san goşdy" -diýdi. "Talyp syýahatyna girizilen gadaganlyk, Aşgabadyň halkara hukuk borçnamalaryny näderejede äsgermezlik edýändigi barada Türkmenistanyň hyzmatdaşlaryna oýanma çagyryşy bolmaly."
Türkmenistan dünýäniň iň repressiw we awtoritar rejimlerden birini saklaýar. Gurbanguly Berdimuhammedow 2006-njy ýylyň dekabrynda özüni ömürlik prezident diýip yglan eden Saparmyrat Nyýazow ölenden soň häkimiýete geldi. Patyşalygynyň ilkinji ýyllarynda täze lider Nyýazowyň jemgyýetçilik syýasatlarynyň iň ýigrenji görnüşlerini aýyrmak üçin birnäçe ädim ätdi, ýöne adam hukuklary babatynda hakyky özgertmeler hiç haçan amala aşyrylmady. Ýüzlerçe, müňlerçe bolmasa-da, syýasy sebäpler bilen baglanyşykly adalatsyz kazyýetden soň adamlar gözenegiň aňyrsynda galýarlar. Söz, birleşmek, ýygnanyşmak, hereket etmek we din azatlygy babatynda berk çäklendirmeler saklanýar.
Tebigy gazyň ägirt uly gorlary bilen özüne çeken ABŞ we Ýewropa Bileleşigi Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygy işjeň gözleýär. ÝB iýul aýynda Ýewropa Parlamenti tarapyndan 2006-njy ýyldan bäri adam hukuklary sebäpli petiklenip, Aşgabat bilen söwda şertnamasyny resmi taýdan tassyklady. Şeýle-de bolsa, şu ýylyň aprel aýynda Ýewropanyň parlamentarlary “Türkmenistandaky özgertme prosesini goldamak mümkinçiligine” salgylanyp, öňe saýlandy.
M. Lisitsyna: "Türkmenistanyň hyzmatdaşlary köplenç Aşgabady işleriň ýagdaýyny iş ýüzünde barlaman, diňe yglan edilen özgertmeler üçin mynasyp sylaglaýarlar" -diýdi. "Başlangyç üçin iň bolmanda talyp syýahatyna girizilen gadaganlygy ýatyryp bilerdiler".
Human Rights Watch.
