HDBG ÝHHG-a çynlakaý çemeleşdiler. ÝHHG-nyň paralel raýat jemgyýeti konferensiýasy Astanada tamamlandy. Iki iş gününiň dowamynda 16 ýurtdan hökümete degişli bolmadyk guramalar adam hukuklary babatynda 100-den gowrak anyk maslahat berdiler, bu ýakyn wagtda geçiriljek sammitde ÝHHG-a gatnaşýan ýurtlaryň wekilleriniň ýolbaşçylaryna hödürlener.
ÝHHG-nyň paralel raýat jemgyýeti konferensiýasyna (Astana, 28-29-njy noýabr) Gazagystan, Gyrgyzystan, Özbegistan, Täjigistan, Azerbaýjan, Belarus, Russiýa, Ermenistan, Jorjiýa, Türkmenistan, Ukraina, Norwegiýa, Gollandiýa, Polşa jemgyýetçilik guramalarynyň 177 wekili, Gresiýa, Şwesiýa, halkara jemgyýetçilik guramalarynyň 19 wekili, Gazagystanyň, Ýewropa Bileleşiginiň, Finlýandiýanyň, Fransiýanyň, Germaniýanyň, Litwanyň, Angliýanyň, ABŞ-nyň 21 resmi wekili, şeýle hem ÝHHG / DAGHBG-iň 11 agzasy gatnaşdy.
Gazagystanda iň köp hasaba alnan jemgyýetçilik guramasy bar - 59, emma hasaba alynman gürlemäge gelenler hem az däl. Gazagystanyň resmi hökümetine Gazagystanyň Daşary işler ministrliginiň baş ilçisi Madina Džarbusynowa we Prezidentiň Syýasy meseleler boýunça geňeşçisi Ermuhammet Ertysbaýew, şeýle hem wepaly döwlete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramalarynyň uly wekili wekilçilik etdi.
Halkara raýat hukuklary guramalary söz azatlygyna, metbugata we adam hukuklaryny goraýjylara çäklendirmeler barada aýtdylar. Maslahata gatnaşyjylar bellediler: şu güne çenli bütin dünýäde adam hukuklaryny goraýjylaryň öz hukuklary bozulýar we žurnalistler aç-açan senzura sezewar edilýär - azatlyklar gadaganlyklar we tussag edilmeler bilen çäklendirilýär. Sahnalaşdyrylan ölümli hadysalary hakynda aýtmaly hem däl.
Çäräniň maksatnamasy 5 sessiýany öz içine aldy: “Esasy azatlyklary ara alyp maslahatlaşmak we adam ölçegleri baradaky borçnamalary ýerine ýetirmek boýunça ÝHHG-nyň tekliplerini hödürlemek”, “Merkezi Aziýa gönükdirilen öňki SSSR ýurtlarynyň ýagdaýyny ara alyp maslahatlaşmak”, “ÝHHG-ny güýçlendirmek syýasy we ynsanperwer krizis ýagdaýyna netijeli jogap bermek ukyby", "Mehanizmleri, işlemegi we raýat jemgyýeti bilen gatnaşyklary güýçlendirmek", "Raýat jemgyýetiniň ÝHHG-a gatnaşmagy meýilnamalary ".
Maslahaty açan guramaçylar, Gazagystanyň Adam Hukuklary Býurosynyň müdiri Ýewgeniýa Žowtisiň we Moskwa Helsinki toparynyň başlygy Lýudmila Alekseýewanyň kärdeşlerine iberen ýüzlenmesiniň wideo ýazgysyny öz içine alýan ýazgy bilen açdylar. Ýewgeniý Aleksandrowiç üçin boş oturgyç we stoluň üstünde ady ýazylan ýazgy hem galdyryldy.
Her mejlisde çykyş edenler GDA ýurtlarynyň hemmesinde ýagdaýy görkezdiler, meseleleri ulgamlaşdyrmaga we olara çözgütleri ÝHHG görnüşinde teklip etmäge synanyşdylar. Aýdylan meseleleriň hersiniň belli bir derejede sebitdäki ähli ýurtlara ýakyndygyny aýtmak gerek.
Şeýlelik bilen, Ilia döwlet uniwersitetiniň professory Oleg Panfilow (Gruziýa) öňki SSSR-de žurnalistika hünäriniň howpuny suratlandyrdy, esasanam ähli ýurtlarda žurnalistlere garşy çäre görmek üçin käbir kanunlar ulanylýar. Şeýle hem, senzura, öz-özüni senzura etmek, interneti petiklemek, maglumata elýeterlilik we iň esasysy borçnamalara gözegçilik etmek we kanunlaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmegiň mehanizminiň ýoklugyny belläp geçdi.
Jenap Panfilowyň teklipleri diňe ÝHHG-a däl, ilkinji nobatda žurnalistika jemgyýetine-de gönükdirildi.
Bilermen: "Žurnalistler birek-biregi goldamaly, bilelikde söweşmeli, žurnalistik etikany berjaý etmeli" -diýdi, “ÝHHG deňsiz partiýalaryň - hökümetleriň we raýat jemgyýetiniň gatnaşyklaryna gözegçilik edýän sessiz we seresap gurama bolup bilmez, hereketli bir gurama bolup biler.”-diýip belläp geçdi.
Şeýle hem, adam hukuklary we žurnalistika boýunça hökmany uniwersitet kursuny işläp düzmegi we ornaşdyrmagy, söz azatlygynyň ýagdaýy we žurnalistleriň hukuklaryna hormat goýmak boýunça ÝHHG bilen bilelikdäki okuw geçirmegi, GDA ýurtlarynda jenaýat kanunçylygynyň üýtgemegi üçin işjeň kampaniýa geçirmegi, şeýle hem bu sözbaşylaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek üçin ÝHHG-da jemgyýetçilik guramalarynyň utgaşdyryjy geňeşini döretmegi teklip etdi.
“Adil Soz” gazak söz azatlygyny goramak gaznasynyň başlygy Tamara Kaleýewa Ýewropa ýurtlarynyň kanunçylygynda töhmeti jenaýat jogapkärçiligine çekmegi teklip etdi.
"Mejlisimiziň deputatlarynyň biri žurnalist jemgyýetiniň töhmeti jenaýat jogapkärçiligine çekmek baradaky teklibini ýene bir gezek goldamady, bu madda ösen ýurtlaryň kanunlarynda bar, ýöne düşük görnüşde, sebitimiz üçin erbet mysal - häkimiýetlerimiz demokratik ýurtlaryň kanunlarynda şeýle maddanyň bardygyny görkezýär.
Indiki umumy agyry nokady, ýygnanyşmak we birleşmek azatlygydy.
"Döwlet edaralary taýýar däl - diňe parahatçylygyna gözegçilik etmeli bolsa-da, ýygnaklara garşy" - diýip, ÝHHG / DGAHBG bilermeniniň Ýokary Ykdysadyýet mekdebiniň professory Nina Belýaýewa (Russiýa) belläp geçdi. “Bu aýratyn hukukda polisiýa işgärleri adam hukuklaryna çemeleşmeli. Ýöne köp ýurduň polisiýasynda adam hukuklaryna esaslanýan beýle medeniýet ýok. Demonstrasiýalaryň parahatçylykly bolmagyny üpjün etmek üçin döwlet edaralary bilen guramalaryň arasynda bilelikdäki okuwy goldamak we guramak zerur.
Ynsan Hukuklary Býurosynyň bilermeni Ýuriý Gusakowyň pikiriçe, "jemgyýetçilik birleşiklerine ünsli gözegçilik edilýän" Merkezi Aziýada bu ugurda aýratyn bir ýagdaý bellendi. Hünärmen, ÝHHG-a "birleşmek azatlygyny ýokary derejä çykarjak we bu hukugyň berjaý edilmegi baradaky konwensiýa sebäp boljak" bir prosesi başlamagy maslahat berdi. Şol bir wagtyň özünde, Gusakowyň pikiriçe, Gazagystanyň häkimiýetleri “azatlyk” we “dogry” sözleriniň manysyna ýeterlik derejede düşünmeýärler. Esasanam düşünmeýänler üçin alyp baryjy gygyryp aýtdy: erkinlik-bu “döwletiň burnuny sokmaga hukugy ýok.”
"Wiasna" Ynsan hukuklary merkeziniň agzasy Ales Belýatskiý (Belarus) öz çykyşynda "ÝHHG-da adam hukuklaryny goraýjylary goramak, şeýle hem birleşmek we söz azatlygy üçin hukuklary ugrunda tagalla etmegi" teklip etdi.
- Birnäçe ýurtda adam hukuklaryny goraýjylar üçin iş şertleri ýaramazlaşdy. Iň ýiti hadysalaryň birnäçesini aýdyp geçeýin. Geçen ýyl Russiýada adam hukuklaryny goraýjylaryň öldürilmegi hemmämizi geň galdyrdy. Gyrgyzystandan gelen adam hukuklaryny goraýjylar şu ýyl bolup geçen krizis wagtynda özlerini gaty batyrgaý görkezdiler "-diýdi. Şeýle hem, Belarusdaky ýagdaýyň lapykeç bolandygyny, ol ýerdäki adam hukuklaryny goraýjylaryň ofislerinde gözlegleriň we konfiskasiýalaryň ýygy-ýygydan geçirilýändigini aýtdy. Özbegistanda diňe şu ýyl 10-dan gowrak raýat hukuklary aktiwisti tussag edildi. Adam hukuklaryny goraýjylara garşy edilýän repressiýalaryň bes edilmegi üçin ähli tagallalary etmegi teklip edýärin. Belýatskiý Gazagystanyň hökümetine geleňsizlik sebäpli eden jenaýaty üçin 2009-njy ýylda jeza koloniýasynda tussag edilen Ýewgeniý Žowtisiň ykbaly barada oýlanmagy maslahat berýär.
Guramaçylar, “Raýdaşlyk diwaryny” ÝHHG giňişliginde häkimiýetler tarapyndan yzarlanan adam hukuklaryny goraýjylara bagyşladylar – onda her gatnaşyjy öz ýurdundan adam hukuklary aktiwistiniň suratyny we özüne garşy döredilen bikanun ýagdaýyň beýanyny ýerleşdirip biler. Bu "syýasy işler" diýilýän wizual diwardy.
Dört Gazagystanly bu ýerde syýasy tussaglar hökmünde ykrar edildi - Ýewgeniý Žowtis, Ramazan Ýesergepow, Aýdos Sadykow we Ýermek Narymbaýew. Hünärmenleriň pikiriçe, hukuk goraýjy aktiwistleriň garşysyna bildirilýän aýyplamalar galplaşdyryldy. Gazagystanyň Halkara Adam Hukuklary we Hukuk Dolandyryş Býurosyndan Roza Akylbekowa Ýewgeniý Žowtisiň adyndan ses ýazgysyny hödürledi. Bu onuň ÝHHG-nyň sammitiniň öňüsyrasyndaky habarydy.
Ýewgeniý Žowtisiň tussag edilendigine garamazdan, adam hukuklary çärelerini alyp barmagy we esasanam öz hukuklary ugrunda göreşmegini dowam etdirýär. Ýakynda BMG-nyň Adam hukuklary komitetine şikaýat etdi. Suraty, şu gün mejlisler otagynda “Raýdaşlyk diwarynyň” merkezinde.
Bütindünýä Raýatlar gatnaşygy bileleşiginiň wekili Sonýa Zilberman diwaryň ähmiýetini şeýle düşündirdi: “Bu uly rol oýnaýar. Bu otagdaky köp adam adam hukuklaryny goraýjylaryň tussaglykdan boşadylmagy üçin göreşýär. Bu konferensiýa gatnaşyp bilmeýän ähli kärdeşler bilen raýdaşlygyň alamaty hökmünde wyždan tussaglary bilen baglanyşykly meseläniň näderejede möhümdigini görkezmek gaty möhümdir. Bu adalat meselesi däl. Biz, raýat jemgyýeti hökmünde bu meseläni çözmek isleýäris "-diýdi.
Gazagystanyň hökümetiniň we oňa ýanaşyk jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleriniň özüni alyp barşy, öňküsi üçin çalt ugrukdyrmak we ikinjisi üçin bulaşyklyk hökmünde häsiýetlendirilip bilner.
Madina Žarbusynowa hökümete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramalary barada diýseň täsir galdyryjy çykyş etdi.
- Siziň işiňiz, hökümetler öz ygtyýarlyklaryny doly ýerine ýetirmediklerinde raýatlary goldamaga gönükdirilendir. Demokratiýa ýolundaky islendik döwlet jemgyýetçilik guramalary bilen gepleşik gurmalydyr. ÝHHG-nyň guran ýygnaklarynyň hemmesine jemgyýetçilik guramalarynyň gatnaşmazlygy manysyz bolardy "-diýdi.
Ýermuhammet Ýertysbaýew ilki başda bulaşyklyk görkezdi - hasabatda köp sanly hukuk bozulmalary bilen ömürlik azatlykdan mahrum edilen Gyrgyzystanyň adam hukuklary aktiwisti Azimzhan Askarow agzalanda, munuň "ähtimal jenaýat işi üçin" bolandygyny bellemäge synanyşdy we awtorlardan haýsysynyň haýsydygyny anyklamagyny haýyş etdi. Raýat jemgyýeti, geňeşçiniň "metbugaty okamagyny" maslahat berýän biliminiň ýoklugyna geň galdy.
Emma sähelçe wagt geçensoň, Ermuhammet Kabidinowiç ötünç sorady we "ýagdaýa iň çynlakaý gatnaşmaga" taýýardygyny aýtdy.
Häkimiýetler bilen hyzmatdaşlyk edýän jemgyýetçilik guramalary awtomatiki usulda garşy çykmaga synanyşdylar, ýöne nämä düşünmediler. Netijede, tankytlary GDA-nyň raýat jemgyýetiniň meselelerine bagyşlanan sessiýa Merkezi Aziýa gönükdirmek kararyna geldiler: azyndan 10 dürli jemgyýetçilik guramasy şunuň ýaly sessiýanyň adalatsyzdygyny biragyzdan yglan etdiler, şeýle-de bolsa, wakanyň özüni tankytlady.
- Ýewropa Bileleşigi indi dileg edilýän mukaddes sygyr däl, žurnalistleriň hukuklary hem ýaramazlaşdy; Soňky resminamada Merkezi Aziýany bellemek nädogry "-diýip internet birleşiginiň başlygy Şafkat Sabirow aýtdy.
Zaldan başga bir çykyş edildi: "Maslahaty ÝHHG-nyň paralel konferensiýasy diýip atlandyryp bolmaz we tekliplerini sammite gönükdirip bolmaz".
- Ýene Gazagystan we ýene Gazagystan! Gözden geçiriş konferensiýasynda 30 adam Gazagystany ara alyp maslahatlaşdy, ýazga alnan beýanlary okaýardy"-diýip, Gazagystanyň Prezidentiniň ýanyndaky Adam Hukuklary Geňeşiniň agzasy Marat Başimow ýygnananlaryň arasynda gygyrdy. - ABŞ? Milletçilik, jynsparazlyk, dünýädäki gozgalaňçylar, Guantanamo aýlagy - näme üçin hiç kim muny ara alyp maslahatlaşmaýar?
Guramaçylar, konferensiýa Litwada geçirilen bolsa, şol sebitiň meseleleriniň ara alnyp maslahatlaşyljakdygyny düşündirmeli boldular.
Her sessiýanyň ahyrynda jemgyýetçilik guramalary görkezilen meseleleriň çözgütlerini ara alyp maslahatlaşdylar we teklip etdiler. Guramaçylar, öz gezeginde ÝHHG üçin 70-e golaý dürli teklipleri we ugurlary öz içine alýan gutarnykly resminamanyň taslamasyny teklip etdiler. Her sessiýanyň birinji gününde jemgyýetçilik guramalaryndan teklipler hem ýygnaldy. Taýýar resminama konferensiýanyň ahyrynda köpçülige aýan ediler.
Jemgyýetçilik guramalar ÝHHG-da ýa-da onuň içinde jemgyýetçilik guramalarynyň döredilmegini, ýa-da konferensiýa mowzuklarynda mowzuklu birleşikleriň döredilmegini ýa-da ÝHHG-nyň başlyklarynyň hersinde her ýyl jemgyýetçilik guramalarynyň döredilmegini çynlakaý ara alyp maslahatlaşýarlar. Bir söz bilen aýdylanda, diňe iş görnüşleri we usullary gepleşiklere sebäp bolýar.
Irina Mednikowa, Dina Turlybekowa
Çeşme : Respublika (Gazagystan)
