Günleriň birinde Aşgabadyň merkezinden taksi bilen gidip barýarkam, sürüjim aýlandy we köne kerpiçden ybarat bir maşgalaly jaýlaryň töwereginde durduk. Dünýäniň beýleki ýurtlarynyň hemmesinde diýen ýaly bu hakykaty bellemek hökmanam däl, ýöne soňky on bäş ýylda öýleriň köpüsiniň ýykylan we olaryň ýerine ajaýyp çüwdürimler we ak mermer köşkler gurlan, öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň altyn heýkelleri bilen gurşalan Aşgabatda däl. Köne jaýlar daş-töweregindäki totalitar arwahlykdan bizar bolup, gözlerim üçin dynç boldy.
Emma sürüjim meniň bilen razylaşmady. Soragym bolmazdan, birden: "Ilkinji prezidentimiz beýik prezidentdi" -diýdi. Ynha biz, şäheriň “ak mermer” meýdanyna gaýdyp barýarys. "Şäheriň nähili owadan bolandygyna serediň. Hemmesi edil tam ýaly könedi, indi bolsa daş-töwerek nähili owadan" -diýip, öňde görüp boljak mermer binalaryň birine yşarat etdi.
Soň maňa, aýlawda Nyýazowyň suraty bolan sagady arzan satyn alyp boljak dükan hakda aýtdylar. Öýüme gaýdyp gidemde dostlarym üçin gowy sowgat bolar öýdüp, söwda merkezine öwrülen öňki Sowet dükanyna tarap ugradym, bu ýerde ajaýyp, içgysgynç aýal-gyzlar az sanly müşderini awlap, aç-açan çişirilen bahadan harytlar satmaga synanyşýarlar.
Men sowgatlyk bölüminde sagat hakda soradym, menin pikirime görä, diňe bu ýerde satylyp bilner. Ýok, satyjy aýal maňa beýle zatlary satmaýandyklaryny aýtdy. Burnuny sypalap, has ýakynrak egildi we sorady: "Näme üçin olara mätäç? Ol erbet adamdy."
Türkmenistanda bolan döwrümde az sanly adama žurnalistik işlerim hakda gürrüň berdim. Syýahatçylyk wizasy bilen geldim, eger häkimiýetler hakykatdanam näme edýändigimi bilseler, meni ýurtdan kowarlar. Meni beýleki adamlar bilen tanyşdyrmak üçin gelmezimden ozal tanyşan adamlara bil bagladym we ş.m.
Bu ýerde näderejede seresap bolmalydygymy we maňa ýakyndan gözegçilik edilýändigi bilemok. Myhmanhanamdaky telefondan gelýän elhenç sesiň haýsydyr bir diňleýiş enjamyndan çykmagy ähtimal - bu meniň ynamymy artdyrmaýar. E-poçta skaneri barada dürli pikirler eşitdim - käbir adamlar ähli haty okaýarlar öýdýärler, käbir adamlar häkimiýetleriň diňe .tm bilen gutarýan e-poçta salgylaryna iberilen ýa-da alnan habarlara baryp biljekdigini pikir edýärler. Umuman aýdylanda, adamlar meniň bilen telefonda gürleşmäge ýa-da köpçülik ýerinde duşuşmaga garşy däl ýalydy.
Elbetde, bu bir ýurtda diktatorlygyň derejesini kesgitlemek belli bir häsiýet däl we Türkmenistan gaty ýapyk döwlet bolup galýar. Ýöne hemmeler maňa Gurbanguly Berdimuhammedowyň häkimiýete gelmegi bilen adamlaryň kem-kemden has erkin gürläp başlandyklaryny aýdýarlar.
"Aýalym ikimiz agşam gezelenje çykanymyzda, adamlar bizi görenlerinde ýitirim bolýarlar. Olar muny biziň bilen gürleşenden soň häkimiýetler bilen erbet tejribeleri başdan geçirendikleri ýa-da köçede ýakyn ýerde görendikleri üçin edipdirler- diýip günbatarly bir diplomat gürrüň berýär. -Indi beýle zatlar ýok”.
"Adamlar indi has erkin gürleşýärler. Käbir serhetler we seresaplylyk bar, ýöne öňküsi ýaly däl" -diýdi başga bir diplomat. "Esasan hem bilim ýa-da saglygy goraýyşy reforma edilmeli zatlar hakda gürlemek has aňsat boldy.. ”
"Resmi habarlar, mysal üçin wekiliýetleriň saparlaryny öz içine alýan dünýäniň galan bölekleri barada has köp habar berip başlady. Häkimiýetler dünýäniň beýleki ýerlerinden aýratynlyklar barada has işjeň gürleşip başladylar".
Halk ýaly, Türkmenistanyň hökümeti hem dünýäniň beýleki ýerlerine has açyk bolup başlady. Birinji diplomat Berdimuhammedowyň döwründe ýurt has işjeň daşary syýasaty alyp barmaga başlady. "Soňky dört aýyň dowamynda ýurtda soňky dört ýyl bilen deňeşdirilende on esse köp iş edildi... Ol [Berdimuhammedow] her gün daşary ýurt nebit we gaz kompaniýalarynyň wekilleri bilen duşuşýar. Işiň gerimi diňe haýran galdyryjy "-diýip ol adam aýdýar. Türkmen lideriniň işjeň diplomatik pozisiýasyny tassyklamak, BMG Baş Assambleýasynyň mejlisine sentýabr aýynda Nýu-Ýorka eden saparydy.
Hökümet daşary ýurt diplomlaryny ykrar etjekdigini we daşary ýurt dillerini öwrenmegi mekdep meýilnamasyna gaýtaryp berjekdigini habar berdi. Syýahatçylyk kompaniýalary has köp syýahatçynyň çykyş wizasyny alýandygyny aýdýarlar. Şäherleriň arasyndaky ýollardaky barlag nokatlarynyň sany birden azaldy.
Käbir tussaglaryň maşgalalarynyň garyndaşlaryna azyk iberip bilendikleri, hatda ozal görmäge rugsat berilmedik maşgalalaryndan we dostlaryndan türmä baryp görendikleri barada habarlar bar.
Emma adamlaryň açyklygynyň çäkleri hem bar. Hiç kimiň diýen ýaly "öňki prezident" ýa-da "häzirki prezident" diýmegi makul bilýär, häzirki ýa-da öňki prezidentiň adyny tutmaýandyklaryny gördüm.
Tanyşan aýal-gyzlarymyň biri: "Häzirki hökümetiň nämedigine düşünmek üçin azyndan iki ýyl gerek bolar" -diýdi. - Türkmenbaşy [Nyýazow] ýaňy häkimiýete gelensoň, hemme zat gowy boldy, uly üýtgeşmeler bolup geçdi we özi liberal ýalydy. Soň näme bolanyna serediň. "
Bir gün meni geň galdyryjy iňlisçe gürleýän taksi sürüjisi alyp gitdi. Gepleşenimizde sähelçe sägindi-de, ol: "Bilýärsiňizmi, meniň pikirimçe bu ýerdäki hemme zat gowulaşmaly. Men optimist." Käbir adamlaryň maňa şol bir zady aýdandyklaryny aýtdym, ýöne adamlar henizem syýasat hakda gürleşmekden gorkýardylar. "Um, hmm, hawa" -diýip ol dymdy. Elbetde, bu meselede onuň aýtjak bolýan zady şundan ybaratdy.
Redaktordan: Joşua Kusera Waşingtonda ýerleşýän ştatdan daşary žurnalist. ÝewraziýaNet üçin syýahat makalalarynyň birnäçesini ýazmak üçin Kawkazda we Merkezi Aziýada gezýär.
Joşua Kusera
EurasiaNet.
