Özüni ömürboýy prezident diýip yglan eden Saparmyrat Nyýazowyň ölümi, soňky ýigrimi ýyldaky häkimiýetini tamamlady we Türkmenistany döwletiň maglumaty doly gözegçilikde saklaýan garaňky düýbüne alyp gitdi. Onuň 66 ýaşynda ýürek keselinden garaşylmadyk ölümi halkyna represiýanyň ýatdan çykmajak netijelerini galdyrdy. Onuň mirasdüşeriniň Nyýazowyň üýtgeşik şahsyýetini tutup biljekdigi ähtimal däl, ýöne Nyýazowyň metbugata garşy alyp barýan syýasaty ondan has köp ýaşar. Milli mejlis, Nyýazowa wepaly premýer-ministriň orunbasary Gurbanguly Berdymuhammedowy häzirki döwlet baştutany diýip yglan etdi we saýlawlary 2007-nji ýylyň başyna belledi. Berdymuhammedow merhum prezidentiň syýasatyny dowam etdirjekdigini ant içdi.
Türkmenistanyň izolirlenen, awtoritar hökümeti 2006-njy ýylda ŽGK-iň (Žurnalistleri goramak komiteti) iň senzuraly on ýurduň sanawynda bu ýeri eýeledi. Türkmenistana, Sowet Soýuzynyň respublikasy bolan döwrü 1985-nji ýyldan bäri ýurda ýolbaşçylyk eden Nyýazow kitaphanalary, daşary ýurt neşirlerini, opera, balet we sirkleri gadagan edip, diktatorlaryň köpüsinden has öňe geçdi. Döwlet ähli ýerli habar beriş serişdelerine eýeçilik edýär, redaktorlary belleýär, habar neşirleriniň mazmunyny tassyklaýar we ýaýlymçylardan ýaýlym wagtynda prezidente wepalylygyny yglan etmegini talap edýär. ABŞ-nyň hökümeti tarapyndan maliýeleşdirilýän "Erkin Ýewropa Radio / Azatlyk" (Azatlyk Radiosy) resmi däl habarçylar ulgamyny ulanýar, bu ýurduň ýeke-täk goşmaça maglumat çeşmesidir. Nyýazow özüni "ähli türkmenleriň atasy" diýip yglan edip, ýanwar aýynyň adyny öz adyna üýtgedip, ýurduň her ýerinde müňlerçe portretini we heýkellerini ýerleşdirip, özboluşly şahsyýet kultyny döretdi. Döwlet gözegçiligindäki habar beriş serişdeleri prezident hakynda inçejik habarlar berýärler, onuň çykyşlary, ministrler bilen duşuşyklary, maşgalasy hakynda, neşe gaçakçylygy, AIDS / AIW, işsizligiň aladaly derejesi, saglyk we bilim ulgamlarynyň pesligi, býudjet ýetmezçiligi, pensiýalaryň azalmagy we giň ýaýran korrupsiýa meseleleri barada bolsa düýbünden dymýarlar.
2006-njy ýylda izolýasiýa ýagdaýy erbet netijelere getirdi. Erkin Ýewropa radiosy / Azatlyk radiosynyň (Radio Free Europe/Radio Liberty ) ( RFE/RL )žurnalisti sentýabr aýynda türmede ölende, Türkmenistanda metbugat azatlygynyň ýoklugy barada hiç hili şübhe galmady. Ol galp aýyplamalar bilen tussag edildi, aklawçydan we beýleki kazyýet hukuklaryndan mahrum edildi we tussaglykda öldürildi. Garyndaşlary bilen gürleşen Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň wekilleriniň habar bermegine görä, Ogulsapar Myradowa, Aşgabadyň erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň habarçysy türmede kellesi we boýnundan şikes aldy. ŽGK-iň we beýleki halkara guramalary onuň ölüminiň sebäpleri barada garaşsyz derňew geçirmegini islediler, ýöne bahanalardan ýokary bolmaga öwrenişen türkmen hökümeti olaryň talaplaryny äsgermedi. Paýtagt Aşgabadyň häkimiýetleri Myradowanyň jesedini 14-nji sentýabrda diňe çagalary günbatarly diplomatlar bilen bilelikde morga gelensoň berdiler diýip, Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň türkmen gullugynyň müdiri Aleksandr Narodetskiý ŽGK-iň -ä aýtdy. ŽGK-iň we Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň habaryna görä, häkimiýetler Myradowanyň garyndaşlaryna jesedini kesmekden ýüz öwürdiler we ölümiň sebäbini ýa-da senesini mälim etmediler. Howpsuzlyk gullugy soňra Myradowanyň öýüni gözegçilik astynda saklady we raýatlaryň jesedi görmegine ýa-da Myradowanyň garyndaşlary bilen aragatnaşyk saklamagyna ýol bermedi. Maşgalanyň telefonlary öçürildi.
58 ýaşly Myradowa 18-nji iýunda ok-däri saklamakda aýyplanyp, ýekelikde saklanýan kamera ýerleşdirildi we aklawçy hyzmatyndan mahrum edildi. 25-nji awgustda birnäçe minut dowam eden ýapyk kazyýetde oňa iş kesildi we alty ýyl azatlykdan mahrum edildi. Çeşmeleriň habar bermegine görä, Myradowa tussaglara zulum edilmegi bilen tanalýan Daşoguz şäherindäki aýallar türmesine ýerleşdirilipdir diýip, ŽGK-iň we ErkinÝewropa / Azatlyk radiosynyň çeşmeleri habar berýär.
Bolgariýada ýerleşýän Türkmen Helsinki Ynsan Hukuklary Gaznasynyň wekilleriniň aýtmagyna görä, telefonlar öçürilmänkä Myradowanyň uly ýaşly çagalary bilen gürleşildi we Myradowanyň jesediniň kelle böleginde uly ýara we boýnunda gögermeler bardy. Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň türkmen gullugynyň müdiri Narodetskiý hem çagalarynyň görkezmelerine görä enäniň kellesinde ýaranyň bardygyny aýtdy.
Şaýatlaryň hasaplaryna esaslanýar, Gaznanyň wekilleri özünden giden we bulam-bujar düşnüksiz gepleýän Myradowanyň ýurda töhmet atmak üçin daşary ýurt dildüwşügine gatnaşandygyny boýun almaga mejbur bolandygyny öňe sürýärler.Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosy bilen işleşmekden başga-da, Myradowa gaznada adam hukuklary meseleleri boýunça işleýärdi. Ýylyň ahyryna çenli, bikanun ok-däri saklamakda aýyplanyp, özi bilen bilelikde sud edilen we höküm edilen beýleki iki adam hukukçysynyň saglygy ýa-da nirededigi barada-da maglumat ýok. Şol ýapyk kazyýetde Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew 7 ýyl azatlykdan mahrum edildi.
Erkin Ýewropa Radio / Azatlyk radiosynyň habarçylary ýylyň dowamynda hüjüme sezewar boldular. Häkimiýetleriň Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosy bilen baglanyşygy sebäpli žurnalistlere, olaryň dostlaryna we garyndaşlaryna azar bermegi adata öwrülensoň, žurnalistleriň köpüsi hökümet tarapyndan yzarlanmazlyk üçin lakam atlaryny ulanýarlar. Ýyllaryň dowamynda yzarlanmak howplardan başlap, gözegçilikden gynamalara we türmä basylmagyna çenli üýtgedi.
Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosyna azar bermek fewral aýynda hasam güýçlenip, ýylyň ortalarynda hasam güýçlendi. Fewral aýynyň ahyrynda Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrligi (MHM) Balkanda habarçy Şamyrad Agöýliýewi tussag etdi we teleradio ýaýlymy bilen gatnaşyklarynyň "ýerliksiz" bolandygyny duýdurdy. Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň türkmen gullugynyň müdiri Narodetskiniň pikiriçe, Agöýliýew diňe sport habarlaryny berýärdi we duýgur beýanlara degmeýärdi. Soragdan soň häkimiýetler Agöýliýewiň telefonyny kesdiler we 24 sagat gözegçilik astynda sakladylar we garyndaşlarynyň onuň bilen aragatnaşyk saklamagyny gadagan etdiler diýip, Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy ŽGK-e gürrüň berdi.
Mart aýynda "ErkinÝewropa" / "Azatlyk" radiosynyň habarçylary Meret Hommadow we Mary şäherinde işleýän Jumadurdy Öwezow tussag edildi. Häkimiýetler Hommadowy we Öwezowy "bidüzgünçilikde" we şäher binasyndaky ýygnagy bozmakda aýyplady. Olar düşek ýa-da ýorgany bolmadyk, bit we mör-möjekler bilen doly ýerli türmede on bäş gün azatlykdan mahrum edildi. Wagtyndan öň boşadylmagy üçin dönüklik edendiklerine we dini ýigrenji öjükdirendigi barada dil haty ýazmaga mejbur boldular. Žurnalistler boşadylandan gysga wagt soň, polisiýa işgärleri Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosy bilen hyzmatdaşlygy dowam etdirseler garyndaşlaryny öldüreris diýip haýbat atdylar diýip, bu habar gullugyna beren interwýusynda aýtdylar. Myradowanyň tussag edilmeginden öň birnäçe gorkunç hüjüm bolupdy. Ol kärdeşlerine MHM agentleriniň ony gorkuzýandyklaryny we çagalary bilen birlikde türmä saljakdygyny aýtdy. Aprel aýynda el telefony we öý telefon liniýasy öçürildi. Tussag edilmeginden bir gün öň kimdir biri garry ejesiniň öýüni otlady. Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň habaryna görä, Myradowanyň üç uly çagasy - Maral, Berdi we Sona hem 19-njy iýunda tussag edilip, iki hepde türmede saklandy diýdi.
Nyýazow öz rejiminiň adam hukuklarynyň gödek bozulmagy baradaky halkara tankytlaryna yzygiderli üns bermedi, emma izolýasiýa syýasaty iýun aýynda agyr tapgyra gadam basdy. Ol fransuz diplomatlaryny we Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasyny türkmen žurnalistleri we adam hukuklary aktiwistleri bilen ýurduň abraýyny gaçyrýan we döwletiň düýbüni pese gaçyrýan dokumental film taýýarlamakda aýyplady. ÝHHG we Fransiýanyň ilçihanasy bu aýyplamalary ret etdi. 19-njy iýunda Milli howpsuzlyk ministri Geldymuhammet Aşyrmuhammedow Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowany şol bir dildüwşige gatnaşmakda aýyplady. Begmedowa bu aýyplamalary manysyz diýip atlandyrdy.
Web: www.cpj.org
Žurnalistleri goramak boýunça Ýewropa we Merkezi Aziýa komitetiniň utgaşdyryjysy Nina Ognianowa Telefon: 212.465.1004 (x106) Faks: 212.465.9568 E-poçta: nognianova@cpj.org
