Gazagystanda geçirilen konferensiýadan gaýdyp gelip, Russiýanyň serhetçileri tarapyndan tussag edilen türkmen hukuk goraýjy aktiwistiň işi Merkezi Aziýada adam hukuklaryny goraýjylaryň häzirki hereket edýän çäklendirmelerini aýdyň görkezýär.
Gollandiýada ýerleşýän bosgunlyk topary bolan Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşigine ýolbaşçylyk edýän Wýaçeslaw Mamedow, Türkmenistana wekilçilik edýän ýeke-täk adam hukuklary aktiwisti, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (ÝHHG) sammitiniň öňüsyrasynda 28-29-njy noýabrda Gazagystanyň paýtagty Astana şäherinde geçirilen hökümete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramalarynyň konferensiýasyna gatnaşmagy başaran adam.
Daşary ýurtlarda ýaşaýan beýleki türkmen hukuk goraýjy aktiwistler konferensiýa gatnaşyp bilmediler, ÝHHG-nyň baş sekretary Gazagystany wiza bermezlikde we forumyň guramaçylarynyň resmi Aşgabadyň syýasy basyşyna boýun egmekde aýyplady. Muňa derek, aktiwistler Türkmenistanda ýagdaýyň agyrdygyny we syýasy tussaglaryň meselelerini çözýän açyk köpçülikleýin hat iberdiler.
Mamedowa kärdeşlerinden tapawutlylykda Gazak wizasy gerek däldi, sebäbi goşa türkmen-rus raýatlygy we rus pasporty bar.
29-njy noýabrda Astanadan Moskwanyň üsti bilen üstaşyr geçip barýarka we 3-nji dekabrda Amsterdam şäherine barýan mahaly Mamedow Şeremetýewo howa menzilinde serhetçiler tarapyndan iki gezek tussag edildi.
Birinji ýagdaýda, pasport gözegçiligi işgäri tussag edilende kompýuter ulgamynda tehniki näsazlyga salgylandy, ikinji ýagdaýda polisiýa işgäriniň görkezmelere eýerýändigini aýtdy. Mamedowyň pasporty skanirlendi we göçürildi.
Mamedow ozal Russiýada mesele bolmadygny, şol sanda sentýabr aýynda eden öňki saparynda hem ýokdugyny aýtdy.
“Şondan bäri üç aý geçdi, bu döwürde adam hukuklarynyň bozulmagy baradaky tankytym Türkmenistanyň we Gazagystanyň ýolbaşçylaryna gönükdirildi; Men Russiýadaky ýagdaýy hiç haçan agzamadym "-diýip ol IWPR-e aýtdy.
"Russiýanyň howpsuzlyk gullugynyň türkmen kärdeşleriniň haýyşy boýunça işlemeginiň ähtimallygy ýokary".
Mamedow goşa raýatlygynyň tussag edilmegine we Türkmenistana ekstradisiýa edilmegine sebäp bolup biljekdiginden gorkup, indi Russiýanyň hemme ýerinde erkin hereket edip biljekdigine ynamsyz.
Türkmen hökümeti jemgyýete doly gözegçilik edýär we adam hukuklary toparlarynyň ýurtda alyp barýan işleri gadagan.
Ýurduň resmileri adam hukuklary toparlarynyň gatnaşmazlygy üçin ÝHHG sammitiniň öňüsyrasynda iki çäräni guraýjylara gysyş görkezdiler. Bu ÝHHG-nyň gözden geçiriş konferensiýalary jemgyýetçilik guramalaryna degişli hökümetleriň pikirini başgaça beýan edýän “goşmaça hasabatlary” tabşyrmaga mümkinçilik döretmegi maksat edinýär.
Sentýabr aýynyň ahyrynda we oktýabr aýynyň başynda Warşawada geçirilen ilkinji çärede Wenada ýerleşýän Türkmen Adam Hukuklary Başlangyjynyň (TIPÇ) başlygy Farid Tuhbatullin, sürgün edilen Respublikan partiýanyň lideri Nurmuhammet Hanamow we Bolgariýadaky Türkmen Helsinki fondundan Annadurdy Hajyýew hasaba alynmady. Ikinji çärede, oktýabr aýynyň ahyrynda Wenada Hanamow bilen Tuhbatulline girmek gadagan edildi. Şeýle-de bolsa, Ýewropa Bileleşiginiň, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň we Kanadanyň wekilleri ÝHHG-nyň işgärleri bilen garşy çykandan soň, dissidentlere gatnaşmaga rugsat berildi. (Türkmenistany okaň: adam ölçegi häkimiýetler üçin gyzykly däl).
Astanada Mamedowyň gatnaşan HDB jemgyýetçilik guramasynyň konferensiýasy ÝHHG sebitinde hereket azatlygy bilen baglanyşykly teklipleri berdi we agza ýurtlary gara sanawlar we syýahat çäklendirmeleri ýaly meseleleri ara alyp maslahatlaşmak maksady bilen indiki ýyl adam hukuklaryny goraýjylaryň hereketlerine päsgelçilik döretmezlige çagyrdy.
Netijede, ÝHHG-nyň has giň agzalarynyň borçnamalaryna garşy gelýän sebit şertnamalaryna üýtgetmeler girizilmegini islediler. Garaşsyz döwletleriň arkalaşygynyň öňki Sowet respublikalary tarapyndan gol çekilen 1993-nji ýyldaky Minsk konwensiýasy bosgunlaryň, gaçybatalga we halkara statusy baradaky halkara konwensiýalary hasaba almazdan tussag edilenleri gynamalar, ekstradisiýa etmekde ulanylýan hukuk tejribesi we jenaýat kanunlary baradaky özara şertnamalary öz içine alýar.
Mamedow Russiýanyň baş prokuroryna we serhet gullugyna şikaýat etmegi meýilleşdirýändigini aýtdy. Rus raýaty hökmünde, pasportynyň näme üçin göçürilendigini we bu maglumatlaryň nähili ulanyljakdygyny bilmek hukugynyň bardygyna ynanýar.
Nazik Ataýewa-Türkmenistandan žurnalist.
www.iwpr.net
