Türkmen Helsinki gaznasy tussag astyndaky ýagdaýlara gözegçilik etmegini dowam etdirýär.
Şeraton myhmanhanasynda ofisiant Arkadiý Nikkeliň syrly ölümi barada Aşgabatdan bölekleýin maglumatlar gelýär. Bu maglumatlar 2004-nji ýylyň oktýabr aýyndan başlap, A. Nikkeliň, Tejeniň deslapky tussaghanasynda ölendigi belli bolansoň tassyklandy.
2004-nji ýylyň tomsunda, Aşgabatda hökümete garşy listowkalary ýaýratmak boýunça tomusky kampaniýadan soň, ol şaýatdy, ýöne tussag edilmeginiň resmi sebäpleri entek belli däldi. Ýurduň içinde bikanun hereket edýän täze oppozisiýa topary Oýan (Wake Up) bilen aragatnaşykda bolmakda güman edilip bilinjekdigi barada çaklamalar bar. Başga bir wersiýa görä, Nikkel Aşgabatda ýerleşýän halkara guramalarynyň biriniň wekilleri bilen habarlaşmaga synanyşandygy üçin tussag edilipdi. Jikme-jiklikler häkimiýetler tarapyndan seresaplylyk bilen gizlenýär.
Diş lukmany Seýran Mämmedow 2004-nji ýylyň iýul aýynda jenaýat kodeksiniň 214-nji maddasy bilen Türkmenistan serhediniň bikanun geçmäge gatnaşygy bilen bagly 14 ýyl azatlykdan mahrum edildi.Mämmedowyň garyndaşlary resmi aýyplama we kazyýet karary alyp bilmeýärler. Şuňa meňzeş ýagdaýda öňki Içeri işler ministriniň orunbasary Atamyrat Mawyýewiň garyndaşlary (Seret: Mawyýew maşgalasynyň betbagtlygy - 12/21/2004) we Içeri işler ministrliginiň öňki aragatnaşyk ýolbaşçysy Annageldiýew Muhammediň garyndaşlary hem resmi kazyýet kararlaryny alyp bilmeýärler.
Ygtybarly çeşmelerden, 2004-nji ýylyň 2-nji martynda 22 ýyl azatlykdan mahrum edilen öňki müfti Nasrulla ibn Ibadullahyň yzarlanmagynyň 2002-nji ýylyň tomsunda başlandygy mälim boldy. 2002-nji ýylyň awgust aýynda Nasrullah ibn Ibadullah "Musulman üçin görkezmeler" gollanmasyny neşir etdi, bir musulmanyň her günde namazyň sany, agyz beklemegiň, tahata nädip taýýarlanmalydygy we ş.m. ýaly ýönekeý düzgünleri açyp görkezdi. Şol wagta çenli Türkmenistanda beýleki ýurtlardan getirilenlerden başga şuňa meňzeş ýerli neşirler ýokdy, şonuň üçin golýazma ilat tarapyndan gowy garşylandy.
Şol aýda, türkmen telewideniýesi prezident Nyýazowyň gahar-gazap bilen prezidentiň rugsady bolmazdan katalog çap edendigi üçin müftini käýedi. Müftä ýakyn adamlaryň sözlerine görä, musulmanlaryň arasynda uly hormata eýe bolan Nasrullah ibn Ibadulla hut şol wagt masgara bolupdyr. Şol ýyl noýabr aýynda bolup geçen wakalar häkimiýetleriň müftini wagtynda “jezalandyrmagyna” päsgel berdi. S.Nyýazow iň bolmanda öz islegini görkezen adamlary jezalandyrmagy hiç wagt ýatdan çykarmaýandygy sebäpli, jeza uzaga çekmedi. 2003-nji ýylyň ýanwar aýynda Nasrullah ibn Ibadullah garaşylmadyk ýagdaýda baş müfti we Çeňeş (Geňeş) başlygynyň orunbasary wezipesinden aýryldy. 2004-nji ýylyň 2-nji martynda Aşgabatdaky Azatlyk etrap kazyýeti ýapyk kazyýetde Nasrullah ibn Ibadullany 22 ýyl azatlykdan mahrum etdi, ilkinji bäşisi iň ýokary howpsuzlyk türmesinde geçirmeli. Resmileriň aýtmagyna görä 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Nyýazowa garşy janyna kast etmek synanyşygynda dahyllylykda aýyplanýar.
Beýleki bir hasabatda iş kesilen Boris Şyhmyradowyň tussag edilmeginiň şertleri bar. Adynyň efirde agzalmazlygy şerti bilen çykyş eden prezident garawulynyň çeşmesi THF-ä: “Şyhmyradowyň tussag edilmegi şertleri gowulaşdy. Ähtimal, häkimiýetler halkara guramalarynyň basyşy artan halatynda “noýabr aýy” işine gatnaşan esasy adamy ýurtdaky tussaglara gowy garaýyş görkezmek üçin halka amatly ýagdaýda hödürlemegini isleýärler. ” "Noýabr aýyndaky wakalar sebäpli" beýleki tussaglary tussag etmegiň şertleri, şeýle hem Nasrullah ibn Ibadullah soralanda, çeşme: "Tussaghana şertlerini gowulaşdyrmadylar" diýip jogap berdi.
Maý aýynda hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri bilen aragatnaşyk saklaýan çeşme synçymyza: "Hukuk goraýjy edaralaryň işgärleriniň arasynda Türkmenistanyň öňki daşary işler ministri Batyr Berdiýewiň türmede ölendigi barada myş-myşlar bar" -diýdi. Şol günden bäri synçylarymyz bu hasabatyň dogrulygyny aýdyňlaşdyrmaga synanyşýarlar. Bu, "Noýabr wakalarynda" esasy günäkärlenýänleriň MNB-iň ýerzeminine geçirilmegi baradaky myş-myşlara-da degişlidir.
Ygtybarly maglumatlar, Aşgabadyň (başlygy Haýdyrow Ş.) golaýyndaky BLT-5 Owadan-Depe türmesinde oturan 37 tussag bilen baglanyşykly. 2005-nji ýylyň fewral aýynyň ahyrynda BLT-5-den Balkan welaýatyna ýörite edaralaryň birine geçirildi. Birnäçe aý bäri tussaglaryň garyndaşlarynyň hiç birine bu tussaglaryň geçirilmegi we iberilen ýeri barada habar berilmedi.
Synçylar häkimiýetleriň Owadan-Depe tussaglarynyň umumy sanyny azaltmaga synanyşýandygyny bellediler. Bu çäreler, türmede ýeke adamlyk kameralaryň sanyny köpeltmäge gönükdirilendir diýen pikir bar, sebäbi ýurtda häkimiýetleriň pikirine görä beýleki tussaglardan üzňeleşdirmek has maksadalaýyk tussaglaryň kategoriýalarynyň sanyny köpeltmek tendensiýasy bar. Görnüşinden, dissidentleri we türkmen häkimiýetleriniň başgaça pikirlenýänleri hasaplaýanlary basyp ýatyrmak dowam eder.
2005-nji ýylyň iýun aýynda tussag edilen Ýolly Gurbanmyradowyň ölümi baradaky habarlar, tussaglar Haýt Kakaýewiň, Tagan Hallyýewiň, Amanmuhamet Yklymowyň we ýokardaky wakalaryň ölümi baradaky öňki habarlar adam hukuklaryny goraýjylary aladalandyrýar. Biz türkmen hökümetini çagyrýarys:
- Halkara Gyzyl Haç komitetine we beýleki garaşsyz gözegçilere 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Prezident Nyýazowy öldürmek synanyşygynda günäkärlenýänleri öz içine alýan tussaglara elýeterlilik beriň.
- Halkara adalatlylygyň halkara ülňülerine doly we garaşsyz synçylaryň gatnaşmagynda, her dürli hukuk bozulmalary habar berlen ýagdaýlarda, şeýle hem raýatlaryň hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan hyýanatçylykly peýdalanandygy baradaky ähli aýyplamalaryň geçirilmegine göz ýetiriň.
- Tussaglaryň ölümi baradaky maglumatlary aýan ediň we gynamalar, rehimsiz we adamkärçiliksiz çemeleşmeler baradaky ähli habarlary düýpli we obýektiw derňemegi guraň.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
