“Olary diri görkeziň!” Adam hukuklary kampaniýasynyň mejbury ýitirim bolanlaryň halkara güni üçin beýany.
Türkmenistanyň häkimiýetleri türmelerde dereksiz ýitenleriň bardygyny inkär edýär we derňewlere päsgel berýär.
Zor bilen ýitirim bolanlaryň halkara gününde “Olary diri görkeziň!” Kampaniýasy Türkmenistanyň türmelerinde ýitirim bolanlaryň hemmesine we olaryň garyndaşlaryna raýdaşlyk bildirýär, olar türkmen häkimiýetlerinden adam hukuklarynyň bu gödek bozulmalaryny derrew ýok etmegini talap edýär we halkara jemgyýetçiligine bu ýurduň hökümeti bilen hyzmatdaşlygyň ösmegini mejbury ýitirim bolmak bilen hyzmatdaşlygyň ösmegi üçin esasy şert etmek isleýär, Türkmenistandan halkara guramalarynyň çäginde halkara hukuk kadalaryna we borçlaryna boýun bolmagyny berk talap edýär.
“Olary diri görkeziň!” Kampaniýasy türkmen türmelerinde dereksiz ýitendigi habar berlen tussaglaryň soňky ölümleri barada ygtybarly maglumatlara aşa alada bildirýär. Bu tapgyrda ýitirim bolan üç tussagyň ölümi, jesetleri türkmen häkimiýetleri tarapyndan soňky dokuz aýyň içinde jaýlanmak üçin garyndaşlaryna iberildi. Olaryň hemmesi 10 ýyldan gowrak wagt bäri daşarky dünýä bilen aragatnaşyk saklamazdan tussaglykda saklandy. Şaýatlaryň sözlerine görä, merhumyň jesetleri aşa tükenmiş ýagdaýdady. Türmelerde ýitirim bolan hasaplanýan adamlaryň arasynda ölen tussaglaryň jesetleriniň berilmegi seýrek ýagdaýlar, olaryň ykbaly barada ýeke-täk resmi maglumat.
Bu aç-açan maglumatlar, bu adamlaryň ýaňy-ýakynda diridiginiň subutnamasy boldy, ýöne köp ýyllap we iň soňky pursata çenli häkimiýetler olaryň ýagdaýy we nirededigi barada maglumat bermek üçin hiç zat etmediler.
Döwlete degişli däl guramalar soňky 15 ýylda Türkmenistandaky türme ulgamynda ýüzden gowrak adamyň ýitirim bolandygyny çaklaýarlar. Häkimiýetler olary özlerine howp hasaplaýardylar we doly izolýasiýa sezewar edýärdiler. Olardan tussag edilenden we kazyýet işinden bäri hiç kimiň, ne garyndaşlarynyň, ne-de aklawçylaryň, ne-de halkara guramalaryň wekilleriniň nirededigi, saglyk ýagdaýy, hatda diridigi ýa-da ýokdugy barada maglumat ýok. Olaryň köpüsi 13 ýyldan gowrak wagt bäri üzňelikde saklanýar. Türkmen hökümeti olary zor bilen ýitirim bolmagyň pidasy etdi we maşgalalaryny şübheli gynamalara sezewar etdi, şeýlelik bilen halkara we milli kanunlardaky borçlaryny aç-açan bozdy. “Olary diri görkeziň!” Kampaniýasy Türkmen türmelerinde ýitirim bolan 87 hadysany resmileşdirdi we beýleki wakalar barada maglumat ýygnamagy dowam etdirýär.
Şeýle-de bolsa, türkmen häkimiýetleri türmelerde ýitirim bolanlaryň bardygyny inkär edýär we derňewlere päsgelçilik döredýär. Halkara ynsanperwer guramalaryna atlary ýitirim bolanlaryň sanawynda duran tussaglaryň ýanyna girmek gadagan. Ýitirim bolanlaryň pidalarynyň garyndaşlaryna dereksiz ýitenler hakda islendik maglumatlary gizlemek üçin yzygiderli basyş edýärler, ýurtdan çykmagy gadagan edilýär we olara haýbat atylýar.
Bu deliller, türkmen jemgyýetini daşarky dünýäden gorkuzmaga we izolirlemäge esaslanýan Türkmenistanda häkimiýetiň tebigatyna çynlakaý üns bermäge mejbur edýär. Türmelerde ýitirim bolanlar görnüşüniň bolmagy we islendik adamyň bu görnüşe goşulmagy aňsatlygy gorkynyň çeşmesi we demokratik özgerişler, islendik jemgyýetçilik başlangyjy, söz we ynanç azatlygy üçin ýeňip bolmajak päsgelçilikdir.
Soňky iki ýylda halkara jemgyýetçiliginiň yzygiderli basyşyna garamazdan, türkmen häkimiýetleri ýitirim bolanlar barada maglumatlary maşgalalaryna, türkmen jemgyýetine we halkara jemgyýetçiligine mälim etmedi, hökümetara guramalaryň degişli kararlaryny ýerine ýetirmedi we hukuklaryň bu gödek bozulmagyny ýok etmek üçin möhüm çäre görmedi.
“Olary diri görkeziň!” Kampaniýasy ýene-de bir gezek halkara jemgyýetçiliginiň ünsüni Türkmenistanyň parahatçylyk döwründe ýitirim bolanlaryň sany az bolan ýurtlaryň biridigine ünsi çekdi. Bu adamlaryň hemmesi türmelerde ýitirim bolansoň, türkmen häkimiýetleri jany we saglygy üçin göni we doly jogapkärçilik çekýärler.
Biz Türkmenistanyň häkimiýetlerini bu utandyryjy tejribäni bes etmäge, hökümete degişli bolmadyk guramalar tarapyndan ýitirim bolanlaryň sanawyna girizilenleri öz içine alýan ähli tussaglar barada ähli maglumatlary derrew aýan etmäge, dereksiz ýitenleriň diri we ölen halatynda jesedini jaýlamak üçin garyndaşlaryna bermegini we halka habar bermäge çagyrýarys.
Biz halkara jemgyýetçiligini we hökümetara guramalary, ilkinji nobatda BMG, ÝHHG we ÝB-ni zorlukly hereketleriň bes edilmegini Türkmenistan hökümeti bilen hyzmatdaşlygyň ösmegi üçin esasy şert etmäge çagyrýarys. Türkmen türmelerinde ýitirim bolmak we Türkmenistandan halkara hukuk kadalaryna we bu guramalardaky borçlaryna boýun bolmagyny berk talap edýäris.
Zor bilen ýitirim bolanlaryň halkara gününde “Olary diri görkeziň!” Kampanýasy ýitirim bolanlaryň ähli pidalaryna, garyndaşlaryna we ýakynlaryna raýdaşlyk yglan edýär.
***
Çeşme : “Olary diri görkeziň!” Kampa
