Türkmenleriň metbugat özgertmeline bolan şübhe.

Ýerli žurnalistler prezidentiň reforma çagyryşynyň ýurtda hakyky söz azatlygyna ýol berýänçä manysyz galjakdygyny aýdýarlar. Merkezi Aziýadaky IWPR işgärleri (RCA № 528, 2008-nji ýylyň 22-nji ýanwary) Türkmenistan habar beriş serişdeleri ýurduň liderinden käýinç aldy, ol habarlary içgysgynç we gyzyksyz diýip tankytlady.

Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow 19-njy ýanwarda türkmen intellektual (akyl) işler bilen meşgullanýan adamlar bilen geçirilen ýygnakda çykyş edip, gazetleriň, telewideniýäniň we radionyň işini ýiti tankytlady we gepleşikleriniň köpüsiniň gyssagly pes hilli edilýändigini we okyjylar, tomaşaçylar we diňleýjiler üçin gyzyklanma döretmeýändigini aýtdy.

"Milli teleýaýlym, radio we gazet gepleşikleriň esasy kemçiligi, olaryň hakyky durmuşdan, adamlaryň pikirlerinden we isleglerinden üzňeleşmegi" -diýdi prezident. -"Žurnalistler ýagdaýy nädip düzetmelidigi barada çynlakaý pikirlenmeli, pikirlenip başlamaly we täze usullar bilen işlemeli".

Habar beriş serişdeleriniň ýagdaýyndan resmi nägileligiň ýene bir görkezijisi, 11-nji ýanwarda prezidentiň metbugat sekretary Akmyrat Hudaýberdiýewi "metbugatda döredijiligiň we žanr dürlüliginiň ýoklugy" sebäpli işden aýyrmagydyr.

Hudaýberdiýewiň ýerine öňki Medeniýet we teleradioýaýlymlar ministri Kakageldi Çarýardurdyýew geldi, häzirki wezipesi onuň orunbasary Gulmyrat Myradow tarapyndan dolduryldy.

Prezidentiň hereketleri, döwlet metbugatynda käbir üýtgeşmelere itergi bermäge çynlakaý çemeleşýän ýaly görünse-de, ýerli žurnalistler söz azatlygyna meňzeýän islendik zada rugsat bermek isleýändigine şübhelenýärler.

Döwlet tarapyndan dolandyrylýan žurnalistler we metbugat berk senzura edilmegini dowam etdirýärler, häkimiýetler garaşsyz metbugatyň döremegine rugsat bermeýärler.

Häzirki wagtda dört sany döwlet kanaly, milli radio hyzmaty, 24 sany milli we ýerli gazet we 16 sany žurnal bar.

Şeýle-de bolsa, Berdimuhammedowyň soňky tankytlary Türkmen metbugatynyň işinden nägileligini ilkinji gezek görkezmedi.

Medeniýet ministriniň ikisini işinden aýyrdy we prezident saýlanaly bäri ähli gazetleriň baş redaktorlaryny çalyşdy. Geçen tomus Berdimuhammedow telewideniýe we radiony tankyt edip, gepleşikler döredilende tassyklanmadyk maglumatlary ýygy-ýygydan ulanýandyklaryny ýazgardy.

Şu wagta çenli göze görnüp duran üýtgeşmeler az.

Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy Perhat Sabirow: "Ähli gazetlerimiz birmeňzeş görünýär, sebäbi olar diňe "Turkmendöwlethabarlary" döwlet habar gullugynyň resmi materiallaryny gaýtadan çap edýär. Telewideniýede we radioda şol bir zat. Efir wagtynyň köpüsi resmi habarlar we prezidenti gutlamak bilen alynýar."-diýdi.

Başga bir lapykeç tomaşaçy, otuz ýyllap rus dili we edebiýaty mugallymy bolup işlän demirgazyk sebitdäki Daşoguz welaýatynyň pensioneri hem az üýtgän zat bilen ylalaşýar: “Gazetlerde we türkmen telewideniýesiniň ekranlarynda şol bir zat - prezidente öwgi. Kynçylyklarymyz köp bolsa-da, ýerli gazetiň wekili bilen haýsydyr bir gazetde möhüm makala ýa-da söhbetdeşlik tapyp bilmersiňiz."-diýdi.

Şeýle-de bolsa, käbir metbugat synçylary başgaça garaňky media ulgamynda ösüşiň ownuk alamatlaryny ykrar edýärler.

Aşgabatdaky bir synçy şu günler öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň hökümdarlygy bilen deňeşdirilende şu gün neşir edilen maglumatlaryň hilinde birneme gowulaşmanyň bardygyny gördi.

Onuň sözlerine görä, hökümetiň “Bitarap Türkmenistan” gündelik gazeti "Nyýazowyň döwründen has manyly boldy we ähli hadysalara has çalt jogap berýär".

"Mysal üçin, ozal ministrler kabinetiniň ýygnagy baradaky maglumatlar wakadan 2-3 aý soň çap edilýän bolsa, häzir ertesi gün giňişleýin maglumatlar bilen çap edilýär we bu iş başarnykly işlenýär" -diýdi.

Günbatar Türkmenistanyň Balkan welaýatyndan bir telewizion tomaşaçy, jemgyýetçilik-syýasy we jemgyýetçilik mowzuklarynda has möhüm teleýaýlym gepleşiklerini, möhüm meseleler boýunça çekişmeleri we jedelleri görmek isleýändigini, ýöne beýle bolmaýandygyny aýtdy.

Ýurtda žurnalistiki habarlar birneme maglumat beriji we öz wagtynda ýüze çyksa-da, Türkmen metbugaty Nyýazowyň 15 ýyllyk hökümdarlygy döwründe we öňki Sowet döwründe bar bolan, senzuraly žurnalistikanyň medeniýetinde hakyky üýtgeşmeleri gazanmazdan ozal geçmeli.

Döwlet metbugatynyň bir işgäri: "Nyýazow rejiminiň ýyllarynda türkmen žurnalistleriniň köpüsi ýurduň liderini öwmek däbini döretdiler" -diýdi. "Prezidenti sebäpsiz ýa-da boşuna öwmek, gutulmagyň wagty gelýän žurnalistik kesel boldy."

Türkmenistandaky metbugat bilermenleri prezident administrasiýasynyň içinden gelýän tankytlaryň çözgüdi däldigini aýdýarlar. Aslynda, meseläniň bir bölegi hemme zadyň ýokardan gönükdirilmelidigi we dolandyrylmalydygyna bolan ynamdyr.

Muňa derek žurnalistleriň işini gowulandyrmak, ulgamlaýyn liberal özgertmeler, hususy metbugaty döretmek, döredijilik azatlygyny üpjün etmek we öz-özüni senzuradan azat žurnalistik gurşawy döretmek zerurdyr diýýärler.

Türkmen žurnalisti: "Berdimuhammedow žurnalistlerden adatdan daşary çemeleşmeleri talap edýändigine garamazdan, "näme bolaýsa-da" pikirlenmek we redaktorlaryň arasynda öz-özüni senzura etmek has güýçli bolýar we täzelikleri girizmäge howlukmaýar" -diýdi.

Işlerini ýitirmekden ýa-da hökümete garşy beýanat berenligi üçin tussag edilmek gorkusy žurnalistlere hasabat bermekde seresap bolmaga we diňe Türkmenistanda gowy habarlary habar bermäge öwretdi.

Amerikanyň hökümete degişli bolmadyk "Freedom House" guramasynyň 16-njy ýanwarda neşir edýän ýyllyk erkinlik hasabatyna görä, Türkmenistan çuňňur repressiw döwlet.

"Söz we metbugat azatlygy ähli radio, telewideniýe we metbugat serişdelerine gözegçilik edýän hökümet tarapyndan gaty çäklendirilýär" -diýip, 2007-nji ýyldaky hasabatda ýagdaýy beýan etdi. "Goşmaça syýasy garaýyşlar, hatda prezidentiň ortaça tankyt görnüşleri hem gadagan."

Habar beriş serişdeleriniň synçylary Prezident Berdimuhammedowyň metbugata, radio we telewideniýä gözegçiligini gowşatmak üçin hiç hili çäre görmändigini bellediler. Öňküsi ýaly, türkmen metbugatynyň ýolbaşçylaryny we baş redaktorlaryny gönüden-göni bellemegi dowam etdirýär.

Mundan başga-da, bar bolan öz-özüni senzura etmegine garamazdan, ähli çap, ses we wideo önümleri döwlet syrlarynyň aýan edilmezligini üpjün etmeli ýörite hökümet topary tarapyndan daşarky senzura sezewar edilýär.

"Türkmenistan" gazetiniň bir işgäri adynyň efirde agzalmazlygy şerti bilen "Habar beriş serişdeleri we žurnalistler häkimiýetleriň berk gözegçiligi astyndadyr" -diýdi. - Baş redaktoryň arasynda şübhe döredýän islendik taýýar material, gönüden-göni zibil gutusyna ýa-da neşir etmek üçin rugsat almak üçin prezident edarasyna ýa-da tassyklamak ýa-da “sazlaşyk” üçin degişli ministrlige iberilýär. Diňe şu amaldan soň material çap edilip bilner. Şeýle-de bolsa, köplenç neşir edilmegi gadagan edilýär. "

Syýasy däl meseleleriň mysalynda, Türkmen Döwlet Uniwersitetiniň bir mugallymy, gyzyny bejermek üçin lukmanlara uly para tölemeli bolýandygy baradaky hekaýasynda ýerli gazet žurnalistini nädip gyzyklandyrjakdygyny aýtdy. Habarçy bu barada maglumat bermekden düýbünden ýüz öwürdi.

Türkmenistanyň prezidentiniň ýanyndaky Demokratiýa instituty tarapyndan neşir edilen “Demokratiýa we hukuk” žurnalynyň işgäri bu täsire geň galmaýar.

"Ýöne mümkin däl zady göz öňüne getireliň, beýle hakykatyň çap edilmegine rugsat berildi diýeliň we ol senzurany ýitirdi, adaty bir işgärden başlap baş redaktora çenli näçe žurnalistiň kellesiniň alynjakdygyny göz öňüne getiriň" -diýdi.

IWPR bilen Türkmenistanda wagt geçirilen žurnalistler metbugatda hakyky üýtgeşmäniň diňe hakyky liberalizasiýa we howpsuzlyk gözegçiligi gowşadylandan soň bolup biljekdigi bilen ylalaşdylar.

Bir surat žurnalisti gaharly: "Häzirki wagtda her bir habar beriş serişdeleriniň redaksiýasyna edil öz öýi ýaly gidip gelýän ýörite hyzmat kuratory bellenilýär" -diýdi. "Materiallary taýýarlamakda erkinlik we azatlyk nireden gelsin?"

(howpsuzlygy üçin söhbetdeşleriň atlary aýryldy).

IWPR.