Ertir Türkmenistanyň raýatlary öz ýurtlarynyň daşynda erkin syýahat edip biljekdigini ýa-da ýokdugyny bilerler. Türkmenbaşy öz hökümetine çykyş düzgünini ýeňilleşdirmek üçin hereket edýän kanunçylyga üýtgetmeler taýýarlamak üçin beren bäş günlük möhleti gutarýar. Geçen hepdäniň ahyrynda Prezident Nyýazowyň ýurtdan çykmagy aňsatlaşdyrýan karara gol çekendigini ýatlalayň. Munuň öňüsyrasynda
Türkmenbaşynyň Ministrler Kabinetiniň yzygiderli ýygnagynda eden çykyşy, ol ýerde öz raýatlary, şol sanda hemişelik ýaşamak üçin gidýänler bilen döwlet serhedinden geçmegiň rejimi barada aladalanýardy.
Ýeri gelende aýtsak, geçen ýyl Ýewropa Parlamenti we BMG Türkmenistanda adam hukuklarynyň gödek bozulmagy bilen baglanyşykly iki gezek karar kabul etdiler. Bellikleriň biri çykyş wizalarynyň ulgamyny ýatyrmakdy. Mundan başga-da, döwlet baştutany öz raýatlaryna Türkmenistanda " çykmak üçin beýle wiza ulgamynyň ýokdugyny" we şonuň üçin "bu meselede her dürli çaklamalara sebäp bolup bilmejekdigini" düşündirýär.
Türkmen raýatlarynyň daşary ýurda syýahatyny çäklendirmek düzgüni 2003-nji ýylyň 1-nji martyndan başlap başlady. Resmi maglumata görä, bu çäre 2002-nji ýylyň noýabr aýynda prezidente edilen kast ediş synanyşygyndan we döwlet agdarylyşygyndan soň amala aşyryldy. Netijede, gitmek isleýänleriň köpüsi muny edip bilmedi. Türkmenistanyň 3000 töweregi ýaşaýjysy daşary ýurda gitmäge rugsat berilmedik adamlaryň "gara" sanawyna girdi. Birleşen Demokratik Oppozisiýanyň lideri Awdy Kulyýewiň NG bilen söhbetdeşlikde aýdyşy ýaly "çykyş wizalarynyň ýatyrylmagy türkmen häkimiýetlerine ellerinde ikinji rus pasporty bolan adamlary kesgitlemäge kömek eder". Oppozisiýanyň pikiriçe, türkmenleriň ýörite gullugy şu wagta çenli goşa raýatlygyny gizlän raýatlaryň serhetde rus pasportyny bermek synanyşygyna boýun bolup, özlerini açjakdyklaryna bil baglaýar. Analitikleriň pikiriçe, wizalary ýatyrmak baradaky ýüztutma, halkara jemgyýetçiliginiň aýyplamalaryndan özüni ödemek üçin Türkmenbaşy üçin zerurdy. Respublikanyň Daşary işler ministrliginiň habaryna görä, "umumy ykrar edilen halkara kadalara we ýörelgelere laýyklykda, Türkmenistanyň raýatlaryna erkin hereket etmek, şol sanda ýurduň daşyndan erkin syýahat etmek we saýlamak hukugy ýaly, we beýleki ştatlarda hemişelik ýaşaýan ýeri seçmek hukuklaryň berjaý edilmegini doly kepillendirilýär".
Şeýle-de bolsa, Halkara ynsanperwer we syýasy barlaglar institutynyň müdiri Wýaçeslaw Igrunowyň pikiriçe, "Türkmenistany terk etmek köp raýat üçin, ilkinji nobatda rus dilli ilat üçin çynlakaý mesele bolup galýar. Ý adyňyzda saklaň, dünýädäki iň "demokratik" konstitusiýa SSSR-iň konstitusiýasydy. Kabul edilen kanunlaryň gaty oňat görünmegi we olara nähili hormat goýulmagy möhümdir ... Adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda her bir adamyň öz ýurduny terk etmäge hukugynyň bardygy aýdylýar. Halkara jemgyýetçiliginiň basyşyny ýeňletmek üçin Türkmenbaşy çykyş wizalarynyň ýatyrylandygyny aç-açan yglan etdi. Emma hakykat, Türkmenbaşy üçin amatly zat Türkmenistanda durmuşa geçirilýär. Şol sebäpli çykyş wizalarynyň ýatyrylmagy, şübhesiz, gitmäge rugsat almagyň başga bir görnüşine getirer. Türkmenbaşy totalitar döwletiň baştutany. Ol halkara kadalarynyň resmi berjaý edilmegine salgylanyp biler, ýöne ony "türkmençe" durmuşa geçirip biler.
Nyýazowyň köpçülige açyk beýanaty entek durmuşa geçirilmedi we aslynda çykyş rugsady ulgamy saklanýar. “Nezawisimaya Gazeta” -nyň habaryna görä, syýahat çäklendirmeleri, hususan-da “döwlet syrlaryny bilmek, jenaýat işini açmak, jenaýat jogapkärçiligine çekmek, kazyýete raýat kazyýet işi bermek, kazyýetiň borçlaryndan gaçmak we beýlekiler bilen baglanyşykly" "döwlet baştutanynyň janyna kast etmekde günäkärlenen terrorçylar" bilen maşgala gatnaşyklaryndan ybarat. Bu adamlar henizem ýurtdan çykyp bilmeýärler.
Wiktoriýa Panfilowa.
Nezawisimaýa Gazeta.
