Türkmenistanda jenaýatçylygyň köpelmeginiň sebäbini käbirleri soňky prezident amnistiýasy, 8000-den gowrak tussag boşadylanda we käbirleri ýurtdaky umumy ykdysady kynçylyk bilen baglanyşdyrýarlar.
Adynyň efirde agzalmazlygy şerti bilen çykyş eden hukuk goraýjy işgär IWPR-a soňky birnäçe hepde içinde talaňçylyklaryň we hüjümleriň sanynyň ep-esli artandygyny we tussag edilenleriň 80% -e golaýynyň 2005-nji ýylyň oktýabr aýynda her ýyl geçiriljek prezident amnistiýasy sebäpli boşadylandygyny aýtdy.
“Diňe soňky 35 günde göterim derejesinde edilen jenaýatlaryň sany geçen ýylyň alty aýynda edilen jenaýatlaryň sanyna deňdir. Bu ýokary görkeziji "-diýdi.
Türkmenistanda amnistiýa 1999-njy ýylda kanuny taýdan berkidilipdi we şondan bäri her ýyl Musulmanlaryň mukaddes Remezan aýyny tamamlaýan Gadyr gijesinde tussag edilenleriň köpüsi boşadylýar. Umuman, türkmen türmelerinde bary-ýogy 12,000 tussag bardy. Şu ýyl olaryň 8145-si amnistiýa edildi. Galan 4000 adam syýasy tussaglar we ykdysady jenaýatlar we döwlet emlägini ogurlamakda aýyplanýar. Bu jenaýat kodeksi bilen günäkärlenýänler amnistiýa sezewar edilmeýär.
Neşe gaçakçylygynda, ogurlykda, talaňçylykda we ş.m. günäkärlenenler boşadylýar we takmynan 90% -i öňki kärlerine gaýdyp gelýär, sebäbi daşarda hiç kim olara duýgudaşlyk etmeýär we hiç kim kömek etmeýär.
Amnistiýanyň öňüsyrasynda geçirilen hökümet ýygnagynda eden çykyşynda Prezident Saparmyrat Nyýazow: "Amnistiýa edilen we eden işlerine toba edenleriň hemmesini işe almak, özlerini kowulan ýaly duýmazlygy we öňki durmuşyna dolanmak islemezligi üçin adaty durmuşa uýgunlaşmagyna kömek etmeli” -diýip buýruk berdi.Emma Türkmenbaşynyň sözleri we buýruklary köplenç we bu ýagdaýda - esasanam, bu iş bilen ylalaşmaýar.
Maýa Aşyrowna: "Oglumyzyň öýüne gaýdyp gelmegi üçin gaty begendik, täze durmuşa başlamak, iş tapmak, maşgala gurmak üçin çyn ýürekden isleg bilen gaýdyp geldi" -diýdi. -Ýöne bir aý geçdi, henizem oňa iş tapyp bilmeýäris. Her ýerde jenaýat ýazgysynyň bardygyny bilip, islendik bahana bilen ýüz öwürýärler. Ýokary bilimli bolsa-da, iň pes aýlykly iş üçin hem hakyna tutulmaýar ".
Öňki tussaglaryň pikiriçe, ýokardaky kazyýet kadadan çykma däl-de, adaty zat. Döwlet işine ýüz tutanyňyzda dürli blankalary doldurmaly we olaryň birinde jenaýat ýazgylaryňyzyň bardygyny ýa-da ýokdugyny soraýan bir madda bar. Oňyn jogap berlen halatynda işe ýerleşmek mümkinçiligi ýok diýen ýaly.
"Hatda" adaty "adamlar hem iş tapyp bilmese, öňki ogrylar we neşe söwdagärleri bilen kim bulaşar?" 2004-nji ýylda amnistiýa edilen we henizem iş tapyp bilmedik 30 ýaşly Merdan umytsyzlyk bilen aýdýar.
“Aslynda öňki gurşawymyza dolanmaga mejbur bolýarys. Näme edilmeli? Galyberse-de, özümizi, maşgalamyzy eklemeli ... Şonuň üçin nädip etmelidigimizi - neşe ogurlamak, satmak bilen dowam etdirýäris "-diýdi.
Amnistiýa edilenleriň köpüsiniň neşe serişdelerini ulanmak ýa-da ýaýratmak bilen baglanyşykly jenaýatlar üçin azatlykdan mahrum edilen ýerlerde bolandygyny bellemek gerek. Türme diwarlarynyň aňyrsynda endikden dynmaýarlar we boşadylanda, adatça, şol bir durmuş ýörelgesini dowam etdirýärler.
Jemgyýetçilik guramasynyň işgäri: "Ýurtdaky tussag ýerlerinden boşadylanlary dikeltmek üçin merkez ýok" -diýdi. Amnistiýany türmäniň diwarlarynyň daşyndaky durmuş şertlerine laýyklaşdyrmak üçin hiç hili iş ýok ".
“Öýümizde neşekeşler elektrik hasaplaýjyny ogurladylar we täze gurulýança ähli ýaşaýyş jaýy bäş gün töweregi elektriksiz galdy. Bir hepde soň telefon kabeli ogurlandy we iki hepde bäri öýümizdäki telefonlar işlemedi. Ýüklenip we satylyp bilinjek zatlaryň hemmesini ogurlaýarlar "-diýdi.
Pensiýa alýan güni pensionerlere edilýän hüjümler ýygy-ýygydan bolýar. Aldawçylar goňşularyň ady bilen jaň etmek bahanasy bilen ýalňyz, garry adamlaryň kwartiralaryna girýärler, olary özünden gidirýärler we talaňçylyk edýärler.
Sosial üpjünçilik işgäri: "Tanyşlarymyň biri, pensioner, pensiýasy üçin goşmaça pul gazanmak üçin kwartirasyna iş gözlemäge gelen amnistiýa edilen adama ýaşamaga rugsat berdi"- diýdi. "Ol adam onuň bilen iki hepde ýaşady we pensiýa alan güni ony öldürdi, kwartirany ýapdy we gitdi."
Polisiýa işgärleri öýme-öý aýlanyp, ýaşaýjylara nätanyş adamlara gapy açmazlygy duýdurýarlar. Ýalňyz garrylar howandarlyk edilýär we her gün zyýarat edilýär.
Aşgabat şäheriniň bir polisiýa işgäri, her gezek kiçi etrapçalarda jenaýat edilende, ýerli amnistiýa edilenleriň hemmesiniň sorag edilmegine çagyrylýandygyny aýtdy.
“Amnistiýadan soň jenaýat ýagdaýy erbetleşýär, boşadylanlaryň iş tapmaga mümkinçiligi ýok, neşekeşleriň sany aýylganç ýagdaýda köpelýär. Şeýle ýagdaýda amnistiýa ýa-da doly möhletiň gowudygyny hem bilemok"-diýip, polisiýa merkeziniň işgäri aýtdy.
Telewizorda ýa-da gazetlerde jenaýatyň köpelmegi barada hiç zat aýdylmaýar. Prezident oktýabr aýynyň ahyrynda daşary ýurt diplomatlary bilen bolan duşuşygynda amnistiýa edilenleriň hemmesiniň howpsuz işleýändigini we jenaýatçylygyň artmandygyny ynam bilen aýtdy.
Bu aralykda, ähli polisiýa bölümlerine jenaýatyň hakyky gerimi barada maglumat bermezlik tabşyryldy. Polisiýa işgärleriniň biriniň adynyň aýdylmazlygy şerti bilen "Ýokary häkimiýetlere berlen maglumatlar jenaýat maglumatlaryna görä on esse az berilýär" -diýdi.
Hukuk goraýjy edaranyň işgäri Aşyr: "Hakykaty aýtmaga hakymyz ýok, ýagny Türkmenistan jenaýat tolkunyny başdan geçirildi"-diýdi. "Bize" ýokardan "raýatlara nätanyş adamlara gapy açmazlyk üçin seresap boluň, ýöne adatdan daşary ýagdaýyň bolandygyny we ähli polisiýa bölümleri güýçlendirilen tertipde işleýändigini aýtmaň" diýip buýruk berildi.
IWPR.
