Prezident Berdimuhammedowyň daş-töweregi birnäçe "diri galan" işgärden ybarat, ýöne esasan öz kowumyndan gorag astyndakylary öz içine alýar.

Teswirçileriň pikiriçe, prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň ýakyn garyndaşlaryny täsirli wezipelere bellemek syýasaty beýleki möhüm toparlary daşlaşdyryp biler.

Türkmenistan ýaly ýapyk ýurtda syýasy baglanyşyklary we täsir ugurlaryny kesgitlemek kyn. IWPR tarapyndan ýurduň içindäki we daşyndaky hünärmenleriň geçiren gözlegleri, Berdimuhammedowyň özünden öňki Saparmyrat Nyýazow bilen birmeňzeş iýerarhiki (basgy astynda) hökümete eýerýändigini görkezýär, ýöne dürli sebäplere görä adamlary saýlaýar.

Berdimuhammedow 2007-nji ýylda güýjüniň çalt ýokarlanmagy netijesinde ýurdy dolandyryp başlady.

Özüni “Türkmenbaşy” - “Ähli türkmenleriň lideri” diýip atlandyran we töwereginde şahsyýet kultyny döreden Nyýazow 2006-njy ýylyň dekabrynda birden aradan çykanda, mirasdüşer ýokdy. Şeýle-de bolsa, ýakyn günlerde onuň içerki topary Berdimuhammedowa diňe bir döwlet baştutany bolmak bilen çäklenmän, prezident saýlawlaryna hem gatnaşyp biler ýaly ýoly açdy.

Berdimuhammedow saýlanandan soň geçmişi ýok etjekdigini, Nyýazowyň weýran eden we hatda syýasy liberallaşma barada yşarat eden saglyk we bilim ugurlaryny özgertjekdigini aýtdy. Şeýle-de bolsa, demokratik dolandyryş we adam hukuklaryna hormat goýmak ugrunda hiç hili ädim ädilmedi. Munuň ähtimal sebäbi, Berdimuhammedowyň özi Nyýazow ulgamynyň önümi bolmagy we iýerarhiki gurluşyna we Nyýazowyň häkimiýet başynda galmagyna howp abandyrjak başgaça pikirleri ýok etmek syýasatyna bagly bolmagydyr.

Berdimuhammedow düýpgöter özgertmeler geçirmese-de, teoretiki taýdan konstitusiýa ygtyýarly, ýöne iş ýüzünde diňe lider we býurokratiýa bilen ylalaşýan milli kongresiň kyn Halk Maslahatynyň ýatyrylmagy ýaly gurluş üýtgeşmelerini etdi.

Berdimuhammedow Nyýazow döwrüniň işgärlerini derrew täsirli wezipelerden aýryp başlady. Şeýlelik bilen, möhüm wezipeleri eýeleýän wezipeli adamlaryň köpüsi çalşyldy (häkimiýet başynda galanlardan başga). Hatda prezidentiň howpsuzlyk gullugynyň güýçli başlygy Akmurat Rejepow hem Berdimuhammedowyň häkimiýete geçmegine kömek edendigi aýdylýar we 2007-nji ýylda işinden aýryldy we türmä basyldy.

Täze lider, Nyýazowa däl-de, özüne wepaly adamlary bu wezipelere belledi.

Nyýazow ýetimdi we ýokary wezipelere belläp biljek ýakyn garyndaşlary ýokdy. Garyndaşlary köp bolan Berdimuhammedow muňa garamazdan şol ýoldan gitdi we käbir goňşy Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ýolbaşçylaryndan tapawutlylykda maşgala agzalaryny täsirli wezipelere ýerleşdirmedi.

Işleri köpçüligiň dykgatyna ýetirýän Berdimuhammedowyň garyndaşlaryndan biri, nebit we gaz baýlyklaryna gözegçilik we peýdalanmak boýunça prezident edarasyna ýolbaşçylyk edýän prezidentiň giýewisi Döwlet Atabaýewdir.

Başgalaryň işleri gözden geçirilýär. Bular, meselem, ýurduň pikirine görä, kafe, restoran, internet kafe we ​​söwda merkezleri ýaly kärhanalara gözegçilik edýän garyndaşlar.

Berdimuhammedow öz garyndaşlaryna degişli adamlary - tek - möhüm we möhüm däl wezipelere belleýär. Olaryň hemmesi diýen ýaly ýurduň paýtagty Aşgabadyň ýerleşýän merkezi sebiti Ahaldan gelýär. IWPR bilen geçirilen söhbetdeşlikde Aşgabatly teswirçi ikirjiňlenmän Teke ministrleriniň geçmişini we şu günki uzyn sanawyny getirdi.

“Häzirki wagtda Teke-den başga taýpanyň täsiri ýok. Hemme zada gözegçilik edýärler "-diýdi.

Türkmenler adatça birnäçe iri we köp sanly tire toparlaryna bölünýärler, olaryň her biri Türkmenistanyň çäginiň aýratyn bölegini tutýar.

Merkezi Ahal welaýatynyň günorta böleginden bolan Teke taýpasy Sowet döwründe täsirli bolupdyr. Beýleki iki möhüm, emma syýasy taýdan izolirlenen tire, ýurduň günbataryndaky ýomudlar, Hazaryň deňzine ýakyn sebit; we gündogarda, Özbegistan bilen serhetleşýän sebitde ýaşaýan Ärsary. Tekeler Marynyň günorta-gündogarynda-da agdyklyk edýär, ýöne bu şahasy ýaşaýan ýerleriniň uly tebigy gaz ýataklaryna baýdygyna garamazdan elektrik togundan çykarylýar.

Başga bir synçy: "Hökümetdäki, prezident geňeşindäki we beýleki guramalardaky ýokary wezipeleriň takmynan 70-75 göterimi Ahal welaýatyndaky adamlar tarapyndan eýelenýär" -diýdi. "Berdimuhammedow diňe Tekä-ni, ýagny Teke-Mary halkynyň arasynda nägileligi döredýän Ahallylary goldamaga synanyşýar."

Mundan başga-da, Berdimuhammedowyň öz halkyny hatda Tekeleriň agdyklyk etmeýän ýerlerine-de ýerleşdirýändigini aýtdy. Ol bu prosesi "ahalizasiýa" diýip atlandyrdy.

Türkmeniň öňki lideri Nyýazow hem Ahal welaýatyndan gelýär; ýerli Teke tiresiniň agzalaryna goldaw we howandarlyk edipdir. Şeýlelik bilen, Berdimuhammedowyň syýasaty geçmiş bilen bozulmaýar; goldaýanlary we özünden öňki goragçylaryny wezipelerden yzygiderli aýyrmak bar.

Türkmenistandaky uniwersitet mugallymy, şeýle ýapyk ulgamy goldamak bilen Berdimuhammedowyň beýleki möhüm toparlary daşlaşdyryp biljekdigine alada bildirdi.

"Berdimuhammedow Gyrgyzystanyň öňki prezidenti Kurmanbek Bakiýewiň ýolundan ýöräp, tire-taýpa işlerine gitdigiçe goşulýar" -diýip, Bakiýewiň garyndaşlarynyň maşgala agzalarynyň arasynda ýokary wezipeleri we iş mümkinçiliklerini paýlaşandygyny öňe sürdi. Aprel aýynda geçirilen köpçülikleýin nägilelikleriň netijesinde Bakiýew wezipesinden aýryldy.

“Ýerli Teke taýpasyna, esasanam Ahal welaýatynyň ýaşaýjylaryny ileri tutanda, özi üçin çukur gazýar we köp sanly garyndaşyna howandarlyk edýär. Adamlar muňa çydam edýärler, ýöne ähli jikme-jiklikleri ýada salýarlar we biri-birine gaýtaryp berýärler. Myş-myşlar barha köpelýär we has giňişleýin maglumat alýar. Bu hiç hili gowy zat getirmez”-diýdi.

Mugallym dowam edýär: "Şu güne beýleki klanlaryň gahar-gazabyny aç-açan görkezmezligi gowy zat, ýöne bu näçe wagt dowam edip biler?"

Türkmenistandan gelen taryhçy, adynyň aýdylmazlygy şerti bilen tire-taýpa bäsdeşliginiň Berdimuhammedow üçin esasy howp diýip pikir etmeýändigini aýtdy.

Onuň pikiriçe, prezident Nyýazow döwründen bäri häkimiýetde galan dar syýasatçylar bilen söweşe girse, has howply bolar.

Bilermenler prezidentiň kömekçisi Wiktor Hramowyň ýolbaşçylygyndaky we başga bir kömekçisi Wladimir Umnowy, şeýle hem prezident administrasiýasynyň başlygynyň orunbasary Aleksandr Žadany öz içine alýan üç işgärden ybarat topara çagyrýarlar. Olaryň hemmesi türkmen däl-de, milleti boýunça rus.

Öňki diplomat Nyýazow ölenden soň häkimiýetiň geçirilmeginiň arkasynda üç resminiň bardygyny we perdäniň aňyrsynda güýçli şahsyýet bolandygyny aýtdy.

Aşgabatda ýaşaýan bir bilermen Hramowyň esasy ussatdygyny, ýöne kölegesinde galmagy saýlandygyny aýtdy.

“Nebit we gaz pudagyna hut özi gözegçilik edýär. Žadan we Umnowyň kömegi bilen ideologiýa, metbugat, halkara gatnaşyklary we bilim ýaly möhüm ugurlara gözegçilik edýär "-diýdi.

Ýakynda Türkmenistandan Russiýa giden žurnalist, Hramowyň döwletiň ideologiki ugruny, şeýle hem metbugat azatlygynyň çäklerini kesgitlemekde möhüm rol oýnandygyny, režimiň baş senzurasy hökmünde netijeli hereket edendigini aýtdy.

Žurnalistiň sözlerine görä, Hramow NYýazowyň döwründe çynlakaý syýasy täsir edipdir.

Žurnalist: "Öňki prezident Nyýazowyň döwründe ol "çal zynjyr" adamdy we häzirki prezident Berdimuhammedowyň döwründe bu roly oýnamagyny dowam etdirdi" -diýdi.

Öňki diplomat Hramowyň näme üçin häkimiýeti gözlemeýändigini soranlarynda, ozalky diplomat etnik rus hökmünde prezidentlige dalaş edip bilmejekdigini düşündirdi; Muny diňe milleti boýunça türkmenler edip biler.

Şeýle hem, Hramowyň jemgyýetçiligiň gözegçiligine sezewar edilmezden çäklendirilmedik ygtyýarlyklardan peýdalanýandygyny sözüniň üstüne goşdy. "Ol muny resmi däl we gereksiz köpçülige ýetirmänsoň, jogapkärçilik çekmeli däl".

Käbir synçylar, IWPR bilen söhbetdeşlik geçiren öňki ýokary wezipeli adam ýaly, üçüsiniň-de tebigy gaz bazarynda orun almak üçin ruslar bilen gowy gatnaşyk saklamagy isleýän Moskwanyň goldawy üçin uzak ömür sürmelidigini aýtdy.

Russiýa köpden bäri Türkmenistanyň giň ýataklaryndan esasy gaz satyn alyjy bolup gelýär we Russiýanyň turbageçiriji ulgamyndan geçmän Ýewropa gaz eksport etjek shemalaryň girizilmegine garşy gelýär.

Moskwanyň Türkmenistana täsir edip bilmedik bir ugry, Türkmenistanyň milletçi meýilnamasy bilen köp bilim we iş mümkinçiliginden mahrum bolan etnik ruslary goldamakdyr. Olar yzygiderli basyş astynda, 90-njy ýyllardaky köp sanly türkmen-rus raýatlygynyň kanuny ýatyrylmagyna garaşýarlar; Rus diliniň we medeniýetiniň täsiri peselýär.

Öňki ýokary derejeli resminiň aýtmagyna görä, Hramow we onuň egindeşleri Türkmenistanda ýaşaýan ýönekeý ruslaryň durmuşyny gowulaşdyrmak bilen gyzyklanmaýarlar, diňe özleriniň syýasy ýaşamaklary bilen gyzyklanýar.

Aýşa Han IWPR tarapyndan taýýarlanan tälimçi žurnalistiň lakamy. Goşmaça maglumat Türkmenistan we Özbegistan redaktory Inga Sikorskaýa tarapyndan berildi.

Bu makala IWPR-nyň iki taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy: Ýewropa Komissiýasy tarapyndan maliýeleşdirilýän "Merkezi Aziýada metbugat arkaly adam hukuklaryny we adam hukuklaryny goramak" we "Adam hukuklary meseleleri, dawa-jenjeli we ynamy berkitmek barada maglumat maksatnamasy", Norwegiýanyň Daşary işler ministrligi tarapyndan maliýeleşdirilýär. IWPR Ýewropa Bileleşiginiň ýa-da Norwegiýanyň Daşary işler ministrliginiň pikirlerini hiç hili görkezmeýän bu makalanyň mazmuny üçin doly jogapkärçiligi öz üstüne alýar.

www.iwpr.net