Häzirki wagtda Ýewropanyň ähli resmi gurluşlary Belarusdaky ýagdaýy işjeň ara alyp maslahatlaşýarlar we birnäçe resminama taýýarlaýarlar. Şeýle resminamanyň, Ýewropa Parlamentiniň karary bilen eýýäm biragyzdan kabul edilendigine we şübhesiz çagyryşyň bardygyny hasaba alsak, Ýewropa Bileleşiginiň Belarus bilen gatnaşyklaryna düýpgöter täzeden garamak üçin beýleki resminamalar has radikal bolup biler, emma Ýewropanyň Belarusdaky adam hukuklary ýagdaýyny ret edendigini ýazga geçirer.
Belarusa Günorta Afrikadaky aparteid rejimininki ýaly sanksiýalary ulanmak teklip edilýär.
Ýewropanyň Belarusa garşy esasy talaplaryny birnäçe esasy toparlara bölmek bolar:
- Belarus häkimiýetleriniň saýlaw kanunçylygyny döwrebaplaşdyrmak we ÝHHG standartlaryna laýyk getirmek baradaky wadalaryny ýerine ýetirmezligi,
- Belarusda prezident saýlawlaryna taýýarlyk görmek we geçirmek wagtynda köpçülikleýin düzgün bozmalar,
- köpçülikleýin repressiýalar we prezident saýlawlaryndan soň derrew ýüze çykan we henizem bolup geçýän ýönekeý hukuklaryň bozulmagy.
- resmi häkimiýetleriň gözegçiligi astynda bolmadyk birnäçe internet çeşmesiniň petiklenmegi we söz azatlygynyň beýleki basylmagy, şol sanda metbugatda ÝHHG-nyň ülňülerine laýyk gelmeýän kanunyň bolmagy.
Ýewropa Parlamenti Ýewropa Bileleşiginiň ähli gurluşlaryny ÝB-ne Belarusa garşy alyp barýan syýasatyna täzeden garamaga çagyrdy, şol sanda ykdysady sanksiýalary ulanmak we Halkara walýuta gaznasynyň karzlary, Ýewropa maýa goýum bankynyň we Ýewropanyň dikeldiş we ösüş bankynyň amallary arkaly Belarusa ähli ykdysady kömegi doňdurmak, şeýle hem ÝB “Gündogar hyzmatdaşlygy” maksatnamasynyň çäginde birnäçe ýurduň Ýewropa bilen birleşmegini. Şol bir wagtyň özünde, bu kömegiň hemmesini Belarusyň goňşuçylyk syýasatynyň çäginde Belarusda raýat jemgyýetiniň ösüşine gönükdirmek teklip edildi. Mundan başga-da, Ýewropa Parlamenti Ýewropa Komissiýasyny Ýewropa Bileleşiginiň maksatnamalaryndan peýdalanyp bilmekleri üçin Belarusyň çäginde hasaba alynmagy gadagan edilen Belarus jemgyýetçilik guramalaryny Ýewropada hasaba alynmaga çagyrdy.
Ýewropa parlamentarlary Belarus häkimiýetleriniň wekillerine aýratyn çynlakaý çemeleşmäge çagyrdy. Ýurduň ýokary ýolbaşçylaryna, kazyýet edaralarynyň wekillerine, hukuk goraýjy edaralara we saýlawlardan soň ses berişlige we köpçülikleýin repressiýalara gatnaşýan howpsuzlyk gulluklaryna wiza berilmegini gadagan etmek teklip edilýär. Ýönekeý raýatlar üçin tersine, Ýewropa girmek üçin wiza almagyň tertibini aňsatlaşdyrmak teklip edilýär.
Ýewropa Parlamenti ÝB-ne agza ýurtlary sanksiýalaryň ikitaraplaýyn gatnaşyklar bilen täsirini azaltmazlyga, Ýewropa Bileleşiginiň daşary syýasatynyň abraýyny we netijeliligini gowşatmazlyga çagyrdy.
Sanksiýalary bermek üçin we has giňişleýin häsiýetli sanksiýalar çagyryşy barada aýdýarys, 2014-nji ýylda hokkeý boýunça dünýä çempionatyny we beýleki çäreleri Belarusyň çäginden göçürmek teklip edildi.
Ýewropa Parlamentiniň Belarusyň häkimiýetlerine howp salýan şeýle uzyn çäreleriň sanawy, diňe Ýewropanyň hyzmatdaşlara we ýakyn we uzak goňşulara ulanýan çemeleşmeleriniň we baha berişleriniň tapawudyny has aýdyň görkezmek üçin zerurdyr. Belarusyň mysalyndan peýdalanyp, Ýewropa bütewiligini görkezmäge we demokratik gymmatlyklaryň alyş-çalyş edip bolmajakdygyny görkezmäge synanyşýar. Emma Merkezi Aziýanyň ýurtlary bilen gatnaşyklarda bu bitewilik bir ýerde bugarýar.
24-nji ýanwarda Özbegistanyň prezidentiniň Belgiýa resmi sapary başlandy. Ýewropadaky ähli gepleşikleriň mysalynda Yslam Karimowyň Brýusselde eden sapary bomba ýarylmagynyň täsirini ýetirdi. Elbetde, Ýewropada Andijan wakalarynyň basylmagyny, syýasy sebäplere görä tussag edilmegi we Ýewropanyň resmi gurluşlary we adam hukuklary guramalary tarapyndan gozgalan köp sanly aýyplamany ýatdan çykarmadylar. Belarusda bolup geçen wakalara ýiti täsiriň mysalynda iň totalitar liderleriň biriniň sapary, Ýewropany we yglan edilen ýörelgelerini kemsidip, ýumşaklyk bilen görünýär. Brýusselde - ol ýerde ýerleşýän Ýewropa gurluşlarynyň wekilhanalarynda - NATO-da, Ýewropa Parlamentinde, Ýewropa Komissiýasynda, Ýewropa Bileleşiginiň dolandyryş gurluşlarynda gowy düşünilýär. Netijede, bu gurluşlaryň wekilleri Yslam Karimowy Brýussel - Belgiýanyň häkimiýetleri ýa-da birleşen Ýewropanyň ýa-da NATO-nyň gurluşyna kimiň çagyrandygyny bilmeýändiklerini mälim edip başladylar. Olaryň hersiniň Özbegistan bilen gyzyklanmasy bar. Bu, Owganystandaky NATO goşunlaryny üpjün etmegi we energiýa pudagynda hyzmatdaşlygy öz içine alýar. Emma diktator bilen hyzmatdaşlykda tankyt edilmezligi üçin Karimowy Brýussele çagyrmak başlangyjynda hemmeler biri-birini günäkärleýärler.
Türkmenistanyň töweregindäki dildüwşük hasam gyzykly bolup başlaýar. Belarusda bolup geçen we Ýewropa Parlamentiniň ýiti we görlüp-eşidilmedik täsirine sebäp bolan ähli zat - saýlaw galplygy, metbugata basyş, has dogrusy, metbugatyň doly ýoklugy, raýat jemgyýetini yzarlamak we ähli syýasy oppozisiýanyň ýok edilmegi - bularyň hemmesi köpden bäri türkmen rejiminiň häsiýeti. Diňe bularyň hemmesi uzak wagtyň dowamynda ýok edildi, ýöne netije Belarusdakydan has aýylganç.
Aslynda, Lukaşenkonyň Belarusda eden ähli elhençlikleri üçin Merkezi Aziýa ýurtlarynyň islendik birinde ýagdaý, umuman demokratiýa ülňüleri we esasanam adam hukuklary bilen baglanyşykly ýagdaý has erbet. Şeýle-de bolsa, bu Ýewropa Bileleşiginiň ýolbaşçylarynyň arasynda we Türkmenistanyň häkimiýetleri bilen iň ýokary derejede aragatnaşygyň öňüni almaýar. 16-njy ýanwarda Ýewropa Komissiýasynyň prezidenti Barroso Aşgabat şäherine resmi sapar gurady, bu "Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky gepleşikleri güýçlendirmek üçin täze ädim". Ýewropa Komissiýasynyň resmi beýany sapary şeýle yglan etdi. Emma saparyň dowamynda söhbetdeşligiň “Nabucco” turbageçirijisini türkmen gazy bilen doldurjakdygyna hiç kim şübhelenmedi.
Has takygy, Türkmenistanyň Russiýanyň üstünden geçip, Hazar sebitiniň ýurtlaryndan Ýewropa energiýa çeşmeleriniň iberilmegini üpjün etmek üçin döredilen “Günorta energiýa baglanşygy” uly-taslamasyna gatnaşmagy barada. Türkmen ýolbaşçylaryna perdeler bilen oturan Barroso Berdimuhammedowy Ýewropa gaz bilen üpjün etmäge we bu barada beýannama gol çekmäge taýýardygy barada syýasy beýanat bermäge çagyrdy. Hatda türkmen häkimiýetlerine Bütindünýä söwda guramasyna goşulmak barada teklip bar. Emma türkmen lideri diňe islendik ýerde gaz satmaga taýýardygyny, ýöne haýsydyr bir beýannama gol çekmändigini we BSG meselesini düýbünden aýyrmandygyny aýtdy. Elbetde duşuşykda iki tarap tarapyndan hem demokratiýa we adam hukuklary barada hiç hili sorag gozgalmady.
Demokratiýanyň goragçylarynyň - Belarusa - kanun, beýlekilere-hiç zat üçin özüni alyp barşynda beýle gapma-garşylyk, ýakyn geljekde deň esaslara eýe bolsa-da, Ýewropa syýasatynda has köp petiklere alyp barar. Diktator rejimleriň eden-etdiligine göz ýummak bilen, Günbatar hakykatdanam rejimleriň däl-de, eýsem dolandyrmagyň usullaryny-da ykrar edýär.
Adam hukuklarynyň ýok edilmegi, wagtyň geçmegi bilen uzalmagy ýa-da bir aýyň içinde ýok edilmegi, gidişinde gynandyryjy netije alýarys; Demokratiýa bilen gazyň arasynda saýlaw bolmady we bolup bilmez. Netijede, Ýewropa ikisiz galmak howpy abanýar.
Mähri Ataýewa Çeşme : Oazis
