NBCA synçylarynyň pikiriçe, ilat üçin hukuk hyzmatlarynyň torunyň ösdürilmegi ygtyýarly esasda hususy geňeşleriň, aklawçylaryň we notarius edaralarynyň açylmagy we kanuny maglumatlara elýeterliligiň giňeldilmegi bilen utgaşmalydyr.
6-njy awgustda Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň mejlisinde Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow ýurduň uzak künjeklerinde-de “ilata hukuk kömeginiň ähmiýeti” barada gürledi we welaýatlarda Adalat ministrliginiň we hatda etraplarda (sebitlerde) notarius bölümleriniň açylmagyny buýurdy.
Häzirki wagtda ilat üçin kanuny maslahatlar Aklawçylar kolleji we sebit merkezlerinde ýerleşýän döwlet notariuslary, kärhanalar we guramalardaky hukuk geňeşçileri tarapyndan berilýär.
Mysal üçin, ýüz müň adamyň ýaşaýan şäheri bolan Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäheriniň dolandyryş merkezinde diňe bir notarius edarasy bar.
Demirgazyk welaýatyň paýtagty Daşoguzda-da ýagdaý şuňa meňzeýär, 50-70 km uzaklykdaky ýakyn obalaryň ýaşaýjylary gozgalmaýan emläk satyn almak we satmak üçin zerur resminamalary tassyklamak we beýleki resminamalary resmileşdirmek üçin ýeke-täk döwlet notariusyna gelmäge mejbur bolýarlar.
NBCA-nyň Türkmenistandaky synçylary, Hukuk edaralarynyň sany az bolansoň, köp türkmen raýatlarynyň resminamalary kanuny taýdan işlemekden ýüz öwürmegine garaşýan gyssagly we uzyn nobatlar bar diýip aýdýarlar.
"Biz gyssagly gitmeli, ýöne bir aýyň içinde emlägimizi satmak üçin şertnama baglaşyp bilmedik" -diýip, maşgalasy Russiýada hemişelik ýaşamak üçin gidýän Aşgabat şäheriniň ýaşaýjylaryndan biri zeýrenýär.
Türkmenistanyň kanunçylygynyň ygtyýarnama esasynda kanuny kömegi bermegi göz öňünde tutýandygyna garamazdan, Adalat ministrliginde resminamalary gaýtadan işlemek prosesinde bar bolan gyzyl çyzyk we býurokratiýa sebäpli ýurtda hususy hukuk tejribesi ulanylmaýar.
"Bu görnüşli iş üçin ygtyýarnama almak mümkin däl diýen ýaly" -diýip, ýurduň demirgazygyndaky Daşoguz welaýatyndan NBCA metbugat hünärmeni belleýär.
Ýerli synçylar häkimiýetleriň hukuk hyzmatlary ulgamyny giňeltmek kararyna oňyn baha berýärler, sebäbi türkmen halky ýokary hünärli hukuk kömegine mätäç, ýöne ilatyň kanuny sowatlylygyny we adamlaryň hukuk maglumatlaryna elýeterliligini ýokarlandyrmak üçin goşmaça çäreler toplumy zerurdyr.
Balkan welaýatynyň synçysy, häkimiýetleriň ilat üçin ýörite hukuk broşýuralarynyň, dürli hukuk ýygyndylarynyň neşir edilmegini, metbugatda kanuny sütünleriň açylmagyny, uzak ýerlerde köpçülikleýin kabul edişlikleri we ýerlerde hukuk geňeşmelerini guramalydygyna ynanýar.
“Adamlar welaýatlarda döredilen guramalaryň [prezidentiň buýrugy bilen] ýerli ilata zerur hukuk kömegi üçin netijeli hukuk ulgamyny gurnajakdygyna garaşýarlar" -diýip, synçy nygtaýar.
Häzirki wagtda dükanlarda we jemgyýetçilik kitaphanalarynda jenaýat, raýat we beýleki kanunlar boýunça yzygiderli kodekslerin kanuny salgylanma kitaplary ýok. Bar bolan notarius edaralarynda esasy kanuny kadalar bilen tanyşmak üçin zerur düşündiriş bildirişleri we beýleki materiallar ýok.
Aşgabatly bir synçy: "Türkmen raýatlarynyň köpüsi öz hukuklaryny nädip goramalydygy barada maglumat almandygy sebäpli emläklerini ýitirdi, sebäbi alyp öwrenip biljek ýerleri ýokdy" -diýdi.
IWPR
