2017-nji ýylyň 17-nji maýynda Russiýanyň Ýokary Kazyýetiniň jenaýat topary öz ýurdunda "yslam ekstremizmi" bilen günäkärlenýän Türkmenistanyň raýaty Aşyrbaý Bekiýewiň ekstradisiýa işi bilen baglanyşykly şikaýatlary kanagatlandyrmady. Ony ekstradisiýa etmek karary Russiýanyň Baş prokuraturasy tarapyndan geçen ýylyň ahyrynda kabul edilipdi. Ynsan hukuklaryny goraýjy guramalar Bekiýewiň garşysyna bildirilýän aýyplamalary toslama hasaplaýarlar we Türkmenistana zor bilen yzyna gaýtarylsa gynamalara we beýleki rehimsiz we adamkärçiliksiz çemeleşmelere sezewar boljakdygyny aýdýarlar. Bir gün öň Adam hukuklary boýunça Ýewropa kazyýeti Russiýanyň ýokary kazyýetiniň düýnki jedelli kararyna garamazdan, ekstradisiýa işiniň togtadylmagyna sebäp bolýan kazyýet kadalarynyň 39-njy kadasynyň ulanylmagy barada rus häkimiýetlerine habar iberdi.
Aşyrbaý Bekiýewiň 2009-njy ýylda Türkmenistandan gidendigini, şondan bäri maşgalasy (aýaly we bäş çagasy) Sankt-Peterburgda hemişelik ýaşaýandygyny ýadymyza salalyň. 2015-nji ýylyň 2-nji dekabrynda Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň Daşoguz welaýatynda ýerleşýän derňew bölümi oňa garşy Jenaýat kodeksiniň 177-nji maddasynyň 1-nji bölümi boýunça jenaýat işini açdy, onda milli ýa-da dini ýigrenji ýa-da oňşuksyzlygy öjükdirmek, raýatlaryň dine bolan garaýyşlaryna baglylykda aýratynlygy ýa-da pesligini ýokarlandyrmak maksady we ş.m hereketler üçin üç ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek göz öňünde tutulýar. Şuňa meňzeş aýyplama Russiýanyň “demirgazyk paýtagtynda” ýaşaýan dogany Täçmyrata garşy hem gaýybana aýyplama bildirildi. 2016-njy ýylyň 22-nji maýynda Aşyrbaý tussag edildi we şondan soň Sankt-Peterburgdaky 4-nji tussaghanada saklandy (has giňişleýin maglumat). Russiýa Federasiýasynyň Ýokary Kazyýetinde geçirilen çekişmede beýan edilen goranyşa görä, aýyplamalaryň düýpli delilleri ýok, ol çaklamalara we myş-myşlara esaslanýar.
2016-njy ýylyň 27-nji dekabrynda Russiýa Federasiýasynyň Baş prokurorynyň orunbasary Saak Karapetýan GDA ýurtlarynyň 1993-nji ýyldaky "Minsk konwensiýasy" tarapyndan göz öňünde tutulan düzgünleriň çäginde Bekiýewi ekstradisiýa etmek barada karar berdi.
Russiýa Federasiýasynyň Baş prokuraturasynyň karary Sankt-Peterburg şäher kazyýetine şikaýat edildi, 2017-nji ýylyň 22-nji martynda Bekiýewiň we aklawçysynyň şikaýatlaryny kanagatlandyrman goýmak kararyna geldi. Köp halkara habarlarynda öz beýanyny tapýan Türkmenistanda ýowuz daraşmak töwekgelçiligi barada kazy Galina Ponomarewa bu delillerin "çaklama we hiç zat bilen tassyklanmandygyny" we goranmagyň YHÝK (Ynsan hukuklary Ýewropa kazyýeti) kararlaryna salgylanýandygyny, ABŞ-nyň Döwlet departamenti Türkmenistandaky ýagdaý barada köne neşirlere esaslanyp hasabat berýär we “Bekiýew erbet garalmak howpy astynda bolmajakdygyna şaýatlyk etmeýär".
Sankt-Peterburg şäher kazyýetiniň karary Russiýanyň Ýokary kazyýetine şikaýat edildi.
Aklawçy Sergeý Bykowskiý Ýokary kazyýetde geçirilen diňlenişikde Türkmenistanda gynamalar howpunyň bardygyny we Bekiýew üçin şahsy töwekgelçiligiň bardygyny (doganynyň we aýalynyň garyndaşlary dini sebäplere görä yzarlandy we türkmen türmelerinde ýitirim boldy); türkmen tarapy tarapyndan hödürlenýän “diplomatik kepillikleriň” ýeterlik däldigini aýtdy. Bekiýewiň Russiýada ýaşaýan döwründe ýurduň howpsuzlygyna howp salmaýan FSB resminamasynyň iş faýlynda bardygyny aýtdy. Bu aralykda, Bekiýewe garşy Türkmenistanda aýyplama, Russiýa Federasiýasynyň çägindäki terrorçylyk hereketlerine gatnaşandygy baradaky çaklamalara esaslanýar. Derňew guramasy Bekowskiniň pikiriçe, Bekiýewiň Türkmenistanda derňewden gizlenendigi baradaky tassyklamasy hem ýalan däl, sebäbi günäkärlenýän Russiýada kanuny taýdan ýaşaýardy we jenaýat işiniň başlamazyndan has öň göçüpdi. Aklawçy, Russiýa Federasiýasynyň Baş prokuraturasynyň Russiýa Jenaýat kodeksiniň 282-nji maddasyny (ýigrenji ýa-da duşmançylygy öjükdirmek) däl-de, has çynlakaý 205.1-nji maddanyň 1-nji bölümi (terrorçylyk hereketlerini öňe sürmek) ulanyp, tussag etmegiň iň ýokary möhletini uzaldýan bu aýyplamany nädogry kesgitledi.
Kazyýet, Bekiýewiň Türkmenistana ekstradisiýa edilmeginiň öňüni almak üçin 39-njy düzgüniň ulanylmagy baradaky resminamadaky goranmak haýyşyny adam hukuklary guramasy “Human Rights Watch” -yň Russiýa Federasiýasynyň Baş prokuroryna 2017-nji ýylyň 16-njy maýynda eden ýüz tutmasyny, BMG DGAHB-nyň Russiýadaky wekilhanasynyň we YHÝK-nyň hatyny goşmak baradaky haýyşyny kabul etdi. Kazyýet diňlenşiginde Bekiýewiň özi türkmen dilinde Russiýa Federasiýasynyň kanunlaryny hiç wagt bozmandygyny, imanly, maşgala adamydygy, çagalaryny mynasyp raýatlar hökmünde terbiýelemek üçin Russiýa göçendigi we Türkmenistana ekstradisiýa edilse, adalatly kazyýet işine ynanmaýandygy barada gysga bir söz bilen aýdyp çäklendi.
Prokuror Guliýew öz çykyşynda Bekiýewiň we onuň aklawçysynyň şikaýat eden kazyýet kararynyň Türkmenistanda gynamalaryň töwekgelçiligine "esasly we takyk baha berlendigini" aýtdy; garşysyna jenaýat işiniň geçiriljekdigi barada türkmen tarapdan kepillikler bar, Bekiýew ekstradisiýa edilen halatynda syýasy sebäplere görä yzarlanmak islemeýär, Bekiýewe ähli gorag mümkinçilikleri berler we ş.m. Umuman aýdylanda, prokuroryň pikiriçe, Türkmenistana ekstradisiýa “halkara borçnamalaryna we kanunlaryna laýyk gelýär;” we şikaýatynyň Ýewropa hukuk kazyýeti tarapyndan kabul edilmegi, bu tertibi wagtlaýynça togtadýar. Guliýew 2016-njy ýylyň 29-njy awgustynda Bekiýewiň Russiýada gaçybatalga bermek baradaky arzasynyň ret edilendigini, ýöne 2017-nji ýylyň mart aýynyň ahyrynda wagtlaýyn gaçybatalga almak üçin täze arzanyň berlendigini, entek karar berilmändigini aýtdy.
Kazyýet diňlenişiginiň netijelerine esaslanyp, Russiýa Federasiýasynyň Ýokary Kazyýetiniň topary şikaýatlary kanagatlandyrmazdan goýmak kararyna geldi (şol bir wagtyň özünde kazylaryň biri başgaça pikir bildirdi). Kazyýetiň kararynyň doly beýany iýun aýynyň başyna çenli elýeterli bolmaz.
Russiýanyň Ýokary kazyýetiniň lapykeç kararyna garamazdan, Adam hukuklary boýunça Ýewropa kazyýetiniň 39-njy düzgüniniň ulanylmagy ekstradisiýa kararynyň ýerine ýetirilmegini togtatdy. Gaçybatalga soramak, ähli amallar gutarýança ekstradisiýa etmek üçin päsgelçilik bolup hyzmat edýär. Şeýle-de bolsa, Russiýadaky beýleki Merkezi Aziýalylaryň ýagdaýlaryndan görnüşi ýaly, gaçybatalga gözleýänleriň bu görnüşi kanunlarda göz öňünde tutulan düzgünleri bozup, öz watanyna mejbury gaýdyp gelmek howpy bilen ýüzbe-ýüz bolýar.
Bu aralykda, Bekiýewiň tussaglyk möhleti ýakyn wagtda gutarar we aklawçy Olga Tseýtlinanyň belleýşi ýaly, boşadylmagy üçin söweş bolar.
Witaliý Ponomarew, “Memorial” adam hukuklary merkeziniň Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri
“Memorial” Adam hukuklary merkezi
