Aslynda ýewropaly bolduk diýip pikir edipdik. Emma Bolgariýanyň häkimiýetleriniň soňky iki hepdede bir totalitar rejimiň syýasy basyşyna boýun egmegi meni başgaça ynandyryp başlady.
Bolgariýa polisiýasynyň 19-njy fewralda JSH “WATAN” agzasy we Türkmenistanyň Merkezi Bankynyň başlygynyň orunbasary Annadurdy Hajyýewiň Warna şäherinde tussag edilmegi metbugatda giňden habar berildi. Bu tussaglyk, Interpolyň türkmen hökümetinden edilen jenaýat üçin ekstradisiýa edilmegi baradaky haýyşy bilen baglanyşykly. Üç günden soň Warna etrap kazyýeti kazyýete seredilýänçä 40 gün wagtlaýyn tussag etmegi buýurdy. Aslynda, bu haýyş köne, Türkmenistanyň Merkezi Bankyndan 40 million dollar ogurlanandygy aýdylýar. Bu haýyş 2003-nji ýylda red edildi, Warna etrap kazyýeti Hajyýewiň beýle jenaýat edip bilmejekdigi we umuman türkmen häkimiýetleri tarapyndan yzarlanýandygy barada karar kabul etdi. Şol ýyl özi we maşgalasy Bolgariýada gumanitar statusyny aldy.
Türkmenistan ÝHHG-da ýeke-täk totalitar ýurt bolupdy we häzirem dowam edýär we öňki Sowet Soýuzynda kommunistik döwürden bäri demokratiýa we adam hukuklary babatynda ýaramazlaşan ýeke-täk ýurt bolup biler. Prezident Nyýazowyň (Türkmenbaşy) dolandyran döwründe ol ýerde umumy syýasy we ideologiki gözegçilik ýola goýuldy, şol sanda şeýlebir şahsyýet kultyny öz içine alýar welin, bu we goňşy ýurtlaryň taryhy Timur döwründen bäri bilen däldirler. Türkmenistanyň iň uly şäherlerinden biri Türkmenbaşy diýlip atlandyryldy, heýkelleri arassa altyndan ýasalanlary goşmak bilen hemme ýerde guruldy we ýazan kitaby Ruhnama hökmany suratda mekdeplerde we hökümet işgärleri tarapyndan öwrenilýär. Geçen ýylyň dekabrynda Nyýazow şübheli ýagdaýda aradan çykdy.
Konstitusiýa laýyklykda Mejlisiň başlygy wagtlaýynça öz wezipesini ele almalydy, bir topar Türkmenbaşynyň egindeşleri tarapyndan derrew işinden aýryldy we yzyndan bolsa galp aýyplamalar bilen iş kesildi. Şol topar sürgün edilen oppozisiýanyň gatnaşmazdan “saýlawlary” gurady. Oppozisiýanyň görnükli agzalarynyň hersine aýyplama bildirilýär, saýlawlardan öň amnistiýa edilmedi, Hajyýewe garşy meňzeş aýyplamalar ýaly. Saýlawda öň ýeňiş gazanmak üçin bellenen adam - Gurbanguly Berdimuhammedow ýeňiş gazandy. Dünýädäki demokratik ýurtlaryň hiç biri-de bu saýlawlary erkin we adalatly diýip ykrar etmedi. Türkmenistan adalat ýetmezçiligini dowam etdirýär we ÝHHG sebitinde içerki adam hukuklary guramalary bolmadyk ýeke-täk ýurt bolmagyny dowam etdirýär.
Hajyýewiň tussag edilmegi, soňky ýyllarda maşgalasynyň çeken görgülerine we adalatsyzlygyna goşant goşdy. Geçen tomus erkek dogany we aýal dogany Aşgabatda syýasy maksatly ýarag aýyplamalary bilen tussag edilipdi, ýöne hakykatda Türkmenistan baradaky dokumental filmde alyp baran işleri üçin ar alyş hökmünde tussag edildi. Ýapyk suddan soň ýedi we alty ýyl azatlykdan mahrum edildi. Ondan birnäçe hepde soň, aýal dogany Ogulsapar Myradowa şübheli ýagdaýda türmede aradan çykdy. Jesedi gören çagalary ýakynlaryna köp ýaranyň alamatlaryny, şol sanda kellesinde uly ýarany görendiklerini aýtdylar. Hajyýewiň iki dogany we başga-da birnäçe garyndaşy 2002-nji ýyldan bäri Türkmen Gulagynda galp aýyplamalar bilen uzak möhletli türme tussaglygyny dowam etdirýärler. 2003-nji ýylda gaýynatasy polisiýa tarapyndan ýenjildi we ýaşaýan ýerinden uzakdaky şähere zor bilen çykaryldy. Netijede, Ýewropa Bileleşiginiň agzasy bolan Bolgariýa diňe bir görgülerini ýeňilleşdirmek bilen çäklenmän, hasam artdyrdy. Hajyýewiň alyp barýan işlerini we pozisiýasyny göz öňünde tutup, totalitar Türkmenistana gaýdyp gitmeginiň janyna howp salýandygyna şek ýok.
Annadurdy Hajyýew Türkmenistana ekstradisiýa edilse, adalatyň üstünden gülmek bolar. Elbetde, Hudaýa şükür, bu meselede diňe Bolgariýanyň häkimiýetleriniň soňky sözi däl - Ýewropa Bileleşigi bar, wagtlaýyn çäreleriň halkara mehanizmi bar. Netijede, diňe Bolgariýanyň tussag edilmelerinde we türmelerinde alan aladalary bilen galyp biler. Eger göz önünde tutsak, bu hem az däl, sebitdäki iň adamkärçiliksiz şertleriniň bardygyny görkezýär.
Biziň ýurdumyzda bolsa adam hukuklaryna biperwaý garamak üçin nätanyş däl adalat ulgamy sebäpli dörän başga bir menek galar.
Krasimir Knew.
http://www.bghelsinki.org/index.php?module=pages&lg=bg&page=obektiv14002
