ÝHHG-nyň adam ölçeglerini durmuşa geçirmek ýygnagy 10-njy sentýabrdan 21-nji sentýabr aralygynda Warşawada geçirilýär.
Duşuşyklarda raýat jemgyýetiniň we guramanyň agza ýurtlarynyň wekilleri döwletleriň adam hukuklary babatdaky borçlarynyň ýerine ýetirilişine syn edýärler.
14-nji sentýabrda irden duşuşyga gatnaşýan bir topar türkmen aktiwisti ABŞ-nyň ÝHHG-daky wekilhanasynyň başlygynyň orunbasary Garri Kamýanyň ýolbaşçylygyndaky Amerikan delegasiýasy bilen duşuşdy.
Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýy, syýasy we ynsanperwerlik meseleler ara alnyp maslahatlaşylan ýygnak bir sagada golaý dowam etdi.
Garri Kamýana türkmen aktiwistleri tarapyndan gol çekilen ýüzlenme berildi, beýanyny aşakda berýäris.
Hormatly jenap Döwlet sekretary!
Türkmenistan awtoritar dolandyryş usuly bilen iň ýapyk ýurt bolmak bilen, abraýly halkara adam hukuklary guramalarynyň reýtinginde iň soňky orny eýeleýär. Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň (Arkadag) demokratik özgertmeleri amala aşyryp bilmezligi, has dogrusy islemezligi äşgärdir. Hökümetiň bu mesele boýunça aýdanlarynyň hemmesi şöhratparaz bolup çykýar.
2007-nji ýyldan bäri dolandyran döwründe dünýä Aşgabadyň prezidenti we ýurduň mejlis agzalary üçin açyk we adalatly demokratik saýlawlaryň geçirilmegine garaşyp bilmedi. ÝHHG-nyň soňky hasabatynda bellenip geçilişi ýaly, 2018-nji ýyldaky parlament saýlawlary hakyky demokratik saýlaw prosesi üçin zerur şertlere laýyk gelmedi, syýasy alternatiwalar ýeterlik derejede wekilçilik edilmedi, ýurtda esasy azatlyklaryň ulanylmagy gaty çäklendirildi, saýlawlaryň adalatlylygy üpjün edilmedi we netijeleriň ygtybarlylygy şübheli. Şeýlelik bilen, Türkmenistanda häkimiýet kanuny däl we bir adam - G. Berdimuhammedow tarapyndan ele geçirildi.
Ýurtda raýatlaryň pikir, ýygnak, söz we hereket azatlygy baradaky esasy hukuklary her gün bozulýar. Diňe hökümet gurluşlaryna ýa-da hökümete tarapdar partiýalara prezidenti öwmek üçin dessine ýaryşlara öwrülýän ýygnaklary we duşuşyklary gurnamaga rugsat berilýär. Bu ýerde erkin metbugat ýok, söz azatlygy gadagan. Golaýda BMG Adam Hukuklary Geňeşi "Azatlyk" radiosynyň žurnalisti Ogulsapar Myradowanyň ölüminde Aşgabady jogapkär hasaplady. Şeýle-de bolsa, “Azatlyk” radiosynyň žurnalistleri agyr basyş astynda işlemegini dowam etdirýärler. O. Myradowa ölenden 12 ýyl soň, žurnalistler S.Açylowa, S. Nepesgulyýew, R.Ýazmuhammedow, H. Allaşew we beýlekiler häkimiýetler tarapyndan yzarlanýar we hünär işleri sebäpli azatlykdan mahrum edilýär.
Her gün işlemek, okamak ýa-da bejermek üçin daşary ýurda gitmek isleýän ýurduň onlarça ýaşaýjysy Aşgabat howa menzilindäki uçuşlardan düşürilýär. Türkmen dissidentleriniň onlarça garyndaşlary biwepalyk edýänleriň “gara” sanawynda we hereket azatlygyndan mahrum.
Türkmenistanyň konstitusiýasy din azatlygyny kepillendirýär, ýöne häkimiýetler öňki diktatoryň syýasatyny dowam etdirýärler, ýagny dini işjeňlik azatlygyny goşmak bilen islendik başga pikiri yzarlamak. Bu, ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň hasabatynda her ýyl bellenilýär.
Ýurtda aç-açan kazyýet ulgamy ýok, hukuk goraýjy edaralar häkimiýetler tarapyndan repressiýa mehanizmi hökmünde ulanylýar. Esassyz tussag etmek tejribesi dowam edýär, adalatly kazyýet işi ýok, ýöne mejbury ýitirim bolmak, gynamak we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da mertebäni kemsidýän çemeleşme ýa-da jeza bar. “Olary diri görkeziň!” Kampanýasy türkmen türmelerinde 120-den gowrak adamyň üznüksiz ýagdaýda saklanandygyny görkezdi.
Şeýle hem, G. Berdimuhammedowyň hökümdarlygyndan bäri resmi häkimiýetler bilen oppozisiýa, adam hukuklaryny goraýjylar, aktiwistler we Türkmenistanda demokratik jemgyýet gurmakda öz goldawlaryny hödürleýän dissidentleriň arasynda aragatnaşyk görnüşinde oňyn üýtgeşmeler bolmady. Olary esassyz halkyň duşmany hasaplaýan hökümet muny dowam etdirýär we döwlet mehanizminiň ähli çägini ulanyp, bu pikiri türkmen halkynyň aňyna işjeň ornaşdyrýar.
Ýurtda korrupsiýa ýaýbaňlanýar, garakçylyk we garyndaşparazlyk görlüp-eşidilmedik derejä ýetdi. G. Berdimuhammedow we onuň ýakyn garyndaşlary hakyky we kölegeli ykdysadyýete gözegçilik etdiler. Şonuň üçin energiýa çeşmeleriniň iň baý ýurtlaryndan biri bolan adam başyna düşýän hakyky girdeji dünýäde iň pes ýurtlardan biridir. Soňky ýyllarda ýagdaý has ýitileşdi: inflýasiýa, köpçülikleýin işsizlik, garyplyk, açlyk we dürli keselleriň agyr görnüşleri adaty ýagdaýa öwrüldi. Garaşsyz habarçylaryň pikiriçe, hatda harby gullukçylar we türme tussaglary garyndaşlary tarapyndan goldanylmaga mejbur bolýarlar.
Türkmen häkimiýetleriniň bu syýasaty ýurdy ynsanperwer betbagtçylyga alyp barýar. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistana baryp görenden soň ýurtdaky hakyky ýagdaýy öwrenip we BMG ýa-da ÝHHG-nyň çäginde hasabat berip biljek halkara komissiýasynyň döredilmegi barada gyssagly haýyş bilen ýüz tutmaga mejbur bolýarys.
Türkmen aktiwistleriniň başlangyç topary.
Begmedowa Täjigül
Berdiýew Şanazar
Mammedow Wýaçeslaw
Misrihanow Timur
Mätiýew Ruslan
Orazow Hudaýberdi
Tuhbatulin Farid
Fomin Anatoly
Hajyýew Annadurdy
Hanamow Nurmuhammet
Şyhmyradow Baýram
Beýanaty goldaýan başga-da köp adam bar, ýöne howpsuzlyk sebäpli atlary çap edilmeýär.
