NBCA-nyň synçylarynyň bellemegine görä, neşir önümlerini import etmekden ýüz öwürmek diňe korrupsiýanyň köpelmegine we Türkmenistanda gazet-žurnallarda girdeji gazanmagyna sebäp bolar. Mundan başga-da, täze gadaganlyk maglumatlaryň çäkli elýeterliligine ýaramaz täsir eder.
Awgust aýynyň ahyrynda, medeni meseleler boýunça geçirilen ýygnakda Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow çap edilen habarlary import etmegiň "zerurlygynyň ýokdugyny", sebäbi öndürilen içerki kitaplaryň, gazetleriň we žurnallaryň göwrümi ýurduň içerki üpjünçiligini kanagatlandyrmak üçin “ýeterlikdigini” aýtdy.
Türkmen lideri içerki bazaryň “pes hilli, pes görnüşlü önümler” bilen doldurylandygyny aýtdy.
Gurbanguly Berdimuhammedow 2007-nji ýylda häkimiýete gelenden soň, awtoritar oruntutarynyň daşary ýurt metbugatynyň getirilmegi we satylmagy baradaky gadaganlygyny ýatyrdy we käbir rus neşirlerine abuna ýazylmagyna rugsat berdi. Synçylaryň pikiriçe, aýdylmadyk çäklendirmeler saklanylýandygy sebäpli bu ýagdaýy kän bir üýtgetmedi.
Häzirki wagtda Türkmenistanda satylýan gazetleriň we žurnallaryň sany on dört ýerli neşirden ybarat, şol sanda hökümetiň "Bitarap Türkmenistan" gazetinden, mowzuklu žurnallardan - "Demokratiýa we Hukuk", "Türkmenistanyň Ylym we Tehnologiýasy", "Milli Goşun", "Tertibi goramak" Bilim, lukmançylyk we oba hojalygy meselelerini öz içine alýan we beýlekiler.
Okyjylar, döwlet ideologiýasynyň we wagyz-nesihatlarynyň agdyklyk edýändigi sebäpli, ähli türkmen neşirleriniň gyzyklanma bildirmeýändigini we maglumat bermeýändigini, ilatyň arasynda islegiň ýokdugyny aýdýarlar.
Raýatlar bazardan maglumat almak islegini kanagatlandyrýarlar, bu ýerde az mukdarda import edilýän rus neşirlerini satyn almaga mümkinçilikleri bar.
Türkmen bazarlarynda “Iň gizlin (Sowerşenno sekretno)”, “Komsomolskaýa Prawda”, “Argumentler we faktlar”, “AIDS barada maglumat”, “Taswir”, “Hekaýalar kerweni”, “Liza”, “Burda”, “20-nji asyryň syrlary”, şeýle hem güýmenje we aşpezlik neşirleri ýaly meşhur özbek we rus gazetlerini satyn alyp bilersiňiz.
Saglyk we nahar bişirmek barada žurnallary yzygiderli satyn alýan Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy, 42 ýaşly ýaşaýjy şeýle diýýär: "Elmydama gowşurylyş gününi öňünden bilýärin we satyja maňa iki sany neşir goýmagy haýyş edýärin” diýdi.
Halk köpçüligi gahar bilen neşir önümleriniň import edilmegini gadagan edýän täze çäreleri gördi we üpjün edijiler esasanam tolgunýarlar.
Gazet satyjysy tolgunmak bilen: "Gatnaşyk söwdagärleri Moskwada gazet we žurnal tapmaly, daşamaly, howa menzilinde para tölemeli we bu aňsat iş däl" -diýdi. -"Ýöne telekeçiler ýolunu tapýarlar, maglumat açlygy sebäpli adamlar islendik zada howlukýarlar."
Soňky aýlarda, halk tolgunyşyklary netijesinde goňşy Gyrgyzystanda hökümet üýtgänsoň, Gyrgyzystan bilen Özbekleriň arasynda ganly çaknyşyk ýüze çykanda, türkmen häkimiýetleriniň ýurda daşary ýurt gazetleriniň getirilmegine gözegçiligi güýçlendirendigini aýtdy.
Ýerli ýaşaýjylar goňşy ýurtdaky wakalar bilen gyzyklandy, ýöne türkmen metbugaty bu barada agzamady we adamlar rus gazetlerini okamagy başaranlardan az maglumat aldylar.
"Soňra getirmek bes edildi, para mukdary ep-esli artdy" -diýip, telekeçileriň biri ýatlaýar: "Gazet üpjün edijileri diňe bir gümrük gullugynyň işgärlerine däl, eýsem olar bilen metbugaty import etmek we satmak barada şertnama baglaşan esasy poçta bölüminiň ýokary wezipeli adamlaryna-da para bermeli boldular. Ikisine-de para bermegiň umumy mukdary 1200 dollar boldy.”
Soň bolsa, telekeçiniň pikiriçe, çözgüt tapyldy. "Biz kärdeşlerimiz bilen hyzmatdaşlyk etdik, indi topar bolup işleýäris we para goşuluşup berýäris" -diýdi.
Şeýle-de bolsa, neşirleriň import edilmegine girizilen täze gadaganlykdan soň nyrhlaryň ýene ýokarlanmagyndan we önümleriň bahasynyň ýokarlanmagyndan gorkýar. Indi Aşgabatdaky bazardaky rus gazetleri 5-7 manada (2-3 dollar), žurnallar 30 manada (takmynan 11 dollar) satylýar.
Aşgabatly bir detektiw janköýer, halaýan kitaplaryna import gadagançylygynyň bolmagyndan alada galýar. Russiýada öndürilen moda detektiw hekaýalaryny okamak üçin ýerli bazardaky satyjydan “az” tölege alýar.
“Bu gaty amatly we arzan - men ony okadym we yzyna gaýtardym. Gadaganlykdan soň indi näme ederis? " - diýip soraýar.
Başga bir söhbetdeş, edebiýaty “Poçta bilen kitap” ulgamy arkaly sargyt etmelidigimizi aýtdy, ýöne bu gaty gymmat.
"Aşgabatda Moskwadan kitap sargyt edip boljak dükan bar" -diýip okyjy aýdýar.- "Gumilýowyň bir jiltini 50 dollara aldym."
Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän Merkezi Aziýa habarlary gysgaça taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy.
Uruş we Parahatçylyk hasabaty instituty
