Häzirki wagtda Halkara Adam Hukuklary Güni bütin dünýäde bellenilende, watanymyz Türkmenistanyň adam hukuklarynyň iň aç-açan bozulýan ýurtdygyny ýatdan çykarmaly däldir. Diktator rejim tarapyndan äsgermezlik edilýän raýatyň hukugyny kesgitlemek mümkin däl diýen ýaly.

Manik despot Nyýazow Türkmenistanda häkimiýetden aýrylýança, Nyýazow rejimi sebäpli Türkmenistanda we onuň halkynda bolup geçen betbagtçylygyň derejesini bilmek mümkin däl. Şol bir wagtyň özünde türkmen jemgyýetinde ýitginiň ajylygy we başdan geçiren agyrylary näçe agyr bolsa-da, biziň topragymyzda demokratiýa we adam hukuklary ýaly düşünjeleriň esas boljak gününi çaltlaşdyrmak üçin ýaşamaly, söweşmeli we elimizden gelenini etmeli.

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy, esaslandyryjy resminamalaryna laýyklykda esaslandyryjylaryň, agzalaryň we aktiwistleriň kömegi bilen Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagyna gözegçilik etmäge we bu barada dünýä jemgyýetçiligine habar bermäge synanyşýar.

Ýakynda biz tarapyndan Nyýazow genosidiniň pidalarynyň sanawy düzüldi we neşir edildi. Bu sanaw yzygiderli doldurulýar we täzelenýär. Nyýazowyň ak patasy bilen türkmen resmileriniň adam mertebesiniň galyndylaryny ýitirýän gödekligi we ikiýüzliligi haýran galdyrýar. Günäleri sebäpli diňe bir Nyýazowyň syýasy garşydaşlary däl, eýsem bigünä aýallar, çagalar, garrylar, din hereketi, söz azatlygy we milli azlyklar hukugyny ulanmaga het eden adamlar hem ejir çekýärler.

Türkmen Helsinki gaznasy, Türkmenistanda adam hukuklary bilen baglanyşykly ýagdaýa yzygiderli gözegçilik etmek nukdaýnazaryndan, geljekde ýurdumyzyň ilatynyň arasynda pikir soralşyklary, sowalnamalary, gözegçilik we maglumatlary ýygnamagy meýilleşdirýär.

Halkara adam hukuklary güni mynasybetli Türkmen Helsinki gaznasy Türkmenistanda ýaşaýan agzalaryny ilatyň arasynda gözleg geçirmäge çagyrdy. Ýurduň üç ýerinden tötänleýin tanyşlar, goňşular we geçip barýanlar ses berdiler. Berlen soraglaryň sanawyna:

1. 10-njy dekabr Halkara adam hukuklary güni diýip bilýärsiňizmi?

2 Türkmenistanda adam hukuklary nähili?

3. Siziň pikiriňizçe Türkmenistanda adam hukuklaryna we azatlyklaryna nähili hormat goýulýar?

Türkmen raýatlarynyň jogaplary bilen tanyşmagyňyzy maslahat berýäris. Käbirleriniň atlary belli sebäplere görä üýtgedildi:

Aşgabat, “Ýimpaş” dükanynyň öňünde 48 ýaşyndaky Melebaýew ballary şahsy eltip bermäge mejbur bolýar:

1. 12-nji dekabrda Bitaraplyk gününi belleýändigimizi bilýärin. Meniň pikirimçe, tomus 1-nji iýunda çagalar güni. 10-njy dekabr hakda eşitmedim.

2. Tanyşlarymyň, goňşularymyň pikirine görä, biziň hukugymyz ýok. Prezidentimizi gaty ses bilen öwmäge hakymyz bar.

3. Işlemek hukugy hormatlanylmaýar. Işimiz ýok, hemme ýerde işden çykarylýarys. Arza berip biljek zähmet birjasy ýok.

Aşgabat bazary №2. Mariýa B., kiosk, 50 ýaş:

1. Logiki pikirlenýän bolsaňyz, belki şeýle gün bar bolsa gerek, ýöne haýsy gün bolduguny bilmeýärdim. Indi senden eşitdim, mundan soňra bilerin.

2. Türkmenistanyň garaşsyz, bitarap ýurtdygyna düşünýän bolsaňyz gerek. Her hili gazetler häzirki wagtda hiç hili kynçylygyň ýokdugyny ýazýarlar. (Az salym pikirlenenden soň, "işgärlerden başga: kimdir biri hemişe ministr wezipesinden aýrylýar, kimdir biri bellenýär, soň bolsa synag möhleti bilen" - bellik THF)

3. Mysal üçin, maglumat almak hukugy hormatlanylmaýar. Rus dilinde gürleýänler we beýleki raýatlar yzygiderli meniň ýanyma gelip rus neşirlerinden soraýarlar. We bizde beýle zat ýok (Arkaýyn goşuldy, "rugsat berilmedi" - bellik THF). Emma adamlar bir ýol tapýarlar. Mary şäherinde perestroýka döwrüniň köne neşirleriniň uly isleginiň bardygyny bilýärin: “Argumentler we faktlar”, “Saglyk”, “Komsomolskaýa Prawda” we ş.m. Kioskler wagtlaýyn berýär. Menem synap gördüm, ýöne kimdir biri elimden aldy, tölemeli boldum, şondan soň diňe ýerli gazet satýaryn. Teleýaýlym programmalaryny, goroskoplary, jadygöýligi derňeýärler. Galanlary örtük materialy hökmünde kabul edilýär.

Mary. Magtymguly Gaýypow, pensiýa çykan:

1. Bilmedim

2. Haýsy hukuklar, sanap beriň ... Nyýazow her gün telewideniýede bize beýlekilerden has gowudygyny aýdýar. Uruş ýok, öldürmek ýok, açlyk ýok. Bizde 50 ýyl bäri beýle zat ýokdy ... Öň hemişe iş tapyp bilerdik. Iň azyndan agyr ýagdaýlarda, gurluşyk meýdançasynda, zawodlarda, fabrikalarda hemişe iş tapyp bolýardy.

3. Ine, meniň 8 çagam bar. Hudaý olara saglyk bersin, olar bolmadyk bolsa aýalym ikimiz dünýäni gezerdik. Beýle masgaraçylyga men çydap bilmeýärin. Pensiýam bilenmen her gün çörek satyn alyp bilýärin. We bu hemmesi. Türkmenleriň çörek hakda erbet gürlemegi adaty däl, ýöne satylan zady iýmek mümkin däl. Gynansagam, özümizde çörek bişirilýän unuň hili pes. Bu öň hiç wagt bolmandy. Iň ýokary baha bilen satylýan türkmen ununy hatda Sowet döwrüniň üçünji synpynyň uny bilen deňeşdirip bolmaz. Biz agyr ýaşaýarys, sebäbi 8 çaganyň diňe üçüsi işleýär, ýöne agtyklary hem iýmitlenmeli we bilim almaly. Adamlar her gün iş gözleýärler, ýöne bizde hiç hili iş ýok, hatda hünärsiz işlerem ýok. Hudaýa şükür, towuklary, sygyrlary saklaýarys, gelnim her gün irden

Aşgabat şäherine süýt alyp gidýär, ony stansiýada satýar we gaýdyp gelýär. Bu zatlar bilen ýaşaýarys.

Aşgabat. Emir Gurbangeldiýew, 26 ýaşynda, türk firmasynyň işgäri:

1. Bilmedim

2. Berzengide bu firmada her gün irden sagat 5-de meniň ýaly köp adam ýygnanýar. Türk iş berijilerinden käbir iş üçin, iň bärkisi gowşuryşlar ýaly garaşýarlar. Bir gün, şowly bolsaňyz bir hepde üçin. Käwagt uruşlar, şikeslere bolýar. Men iş üçin bir aýlap synanyşdym. Soň bolsa gözegçi bilen ylalaşdym, elbetde mugt däl, ol maňa kömek etdi.

3. Men injener, ýokary bilimim bar, ýöne hünärim boýunça iş tapyp bilemok. Bu firmada işleýärkäm senagat taýdan şikes aldym, türkler maňa hiç zat tölemediler, men olar bilen dawa edip bilmerin, meni işden çykararlar. Nirä ýüzlenmeli? Kazyýete arz etmek üçin has köp çykdajy gerek bolar, döwlet özüniňkileri goramaýar.

Aşgabat, Gowdan etrabynyň duralgasynda. Bagtygul Garajaýewa, talyp (institut kesgitlemedi):

1. Hawa, bu 12-nji dekabr - Türkmenistanyň Bitaraplyk güni (?!)

2. Biz, hemme raýatlar üçin gowy durmuşymyz bar (?!). Ruhnamada Nyýazow türkmenleriň iň beýik halkdygyny ýazdy.

3. Häzirki wagtda okaýaryn, şonuň üçin bilim hukugy bar; gutaranymdan soň işlärin, işlemäge-de hukugym bolar, sebäbi men hemmesini diňe bäşlige okaýaryn. Institutda üçlik alýan okuwçymyz ýok. (?!) Hemmeler 4 we 5-lige okaýarlar.

Aşgabat, Magtymguly uniwersitetiniň ýany. Tanymal mugallym, 67 ýaşynda, goşa türkmen-rus raýatlygy bar, pensiýa çykan, mugallym hökmünde goşmaça işde işleýär (baş harplaryny hem görkezmezligi haýyş etdi):

1. Hawa, bilýärin - 10-njy dekabr.

2. Munuň kadalydygy resmi taýdan yglan edildi. Ýöne görýärin, meniň pikirimçe, bularyň hemmesi galaýy. Ozal käbir komissiýalar, kärdeşler arkalaşyklary komitetleri, garaşsyz kazyýetler bardy, ýöne indi türkmenler üçin bu gaty kyn. Men muny özüm bilýärin. Şonuň üçin maşgalam we men Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmeýäris.

3. Gämi duralgalarynda aýlyk eýýäm dördünji aý üçin tölenmändigini anyk bilýärin. Bilime bolan hukuk diňe bölekleýin hormatlanýar. 9 ýyl mekdepde doly bilim däl. 9 ýyllyk bilimiň ýaşlarymyzyň syýasata, ykdysadyýete düşünip bilmezligi we özlerini gorap bilmezligi üçin maksatly girizilendigine ynanýaryn. Garaz, garaşsyzlykdan bäri ýurtda ýekeje täze uniwersitet açylmady we okuw döwri iň pes derejä çenli azaldyldy. Bu ýurduň yza gaýdyp gelmegi. Nyýazowyň we syýasatlarynyň hemme ýerde aýdym aýdylmagy diňe ýaşlary aljyraňňylyga salýar. Has erbet bolar diýip pikir edýärin.

Daşoguz, hassahana. Swetlana Bekiýewa, şepagat uýasy, 35:

1. Ýok

2. Beýleki ýurtlarda has erbetdigini aýdýarlar. Meniň işim bar. Bizi yzygiderli azaltýarlar. Emma men ondan gorkamok. Goňşularyň hemmesi meni tanaýarlar, saglyk kynçylyklary bar bolsa, sanjym edip bilerin ýa-da bir zat maslahat berip bilerin, men olara kömek edýärin.

3. Ine, çagam şu ýyl 9-njy synpy gutarýar. Ol ýokary okuw jaýyna girip bilmez, girmek üçin köp pul gerek, mende ýok. Ýakynda ýaşlar Russiýa, Ukraina, Özbegistana gitdiler we ol ýerde gaýybana okadylar we gaty gymmat däl. Bu ýoldan gitmek isledik. Ýöne indi ýurt konýertasiýany gadagan etdi, wizalar bilen elhenç bir zatlar bolup geçýär. Näme etjegimizi bilemok.

Daşoguz welaýaty. Welaýat lukmanyna nobatda Rejepow Orazmyrat, 72:

1. Ýok

2. Bejergi almaga hakymyz ýok. Aşgabat derman zawodynda penisilliniň, aspiriniň, amidopiriniň ýerine dermanlar ýasama diýýärler. Şonuň üçin dermanlarymyz bize kömek etmeýär, hatda temperaturany hem peseltmeýär. Diňe hemme ýerde hemme zat gowy diýýärler.

3. Kellämde bir çiş tapdylar. Ynha, Aşgabat şäherine baryp hassahanada ýatyp, bejergi almaly diýýärler. Onça pul nireden alaýyn? Aýalym alty aý bäri öýde ýatýar, rak keseli bar. Ähli tygşytlanan pullar bejergä gitdi. Çagalar köpden bäri Türkmenistany terk etdiler. Olar gelip bilmeýärler. Hawa, olaryň gaýdyp gelmegine rugsat bermeýäris. Bu ýerde işlemek ýa-da okamak üçin düýbünden mümkinçilik ýok. Hakykaty bilmek kyn. Ozal çagalar bize poçta bilen pul iberýärdiler we bu pul bu ýere 2-3 aýdan gelýärdi. Emma iýul aýynda iberilen iň soňky pul geçirimi entek ýetmedi. Näme üçin bize hiç kim jogap bermeýär, bir başlykdan beýlekisine sürýärler.

Aşgabat. Sary-aga, pensiýa çykan, Türkmenistanyň VDNH-daky öňki bagban:

1. Ýok

2. Bilmedim

3. Garyndaşym Gowdandaky bir türk zawodynda işleýär. Ýakynda olara telewideniýeden habar berildi we adamlaryň geçen ýylky janyna kast etmek synanyşygy (2003-nji ýylyň 25-nji noýabrynda şäher ilatynyň "2000-nji ýylyň noýabr aýyndaky wakalar" baradaky jogaplaryny efire berýän türkmen metbugatynyň seresaplylyk bilen taýýarlan kampaniýasy diýmek bilen söhbetdeşlik geçirildi) bellik THF ). Şeýlelik bilen olaryň ýolbaşçysy zawod işgärlerinden noýabr aýyndaky çärelere gatnaşyjylary näletlemegi we prezidenti öwmegi talap etdi. Soň bolsa halka görkezdiler. Hemişe näletlere ünsi çekýärdiler. Garyndaşym muny ret etdi. Indi ol uly kynçylykda. Nirä ýüzlenmeli? Hiç ýere.

Türkmenistanda maglumat boşlugynyň bardygyna garamazdan, halkdan hiç zat gizlenip bilinmez. Birneme ýoýulan görnüşde bolsa-da, daşary ýurtlardan gelen soňky habarlar adamlara ýetýär. Söhbetdeşlige gatnaşanlaryň hemmesi öz gezeginde THF agzalaryndan sorady: “ABŞ-nyň we Ýewropa ýurtlarynyň prezidentleriniň Nyýazowa ýüzlenip, türkmen raýatlaryndan köp arz-şikaýatyň bardygyny duýdurmagy hakykatmy?” Görnüşinden, olar Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýy boýunça halkara guramalaryň soňky kararlaryny aňladýar.

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki Fondy.