AMNESTY HALKARA TÜRKMENISTAN: AÇYK ŞIKAÝAT

Häkimiýetler Türkmen Helsinki gaznasyny dymdyrmak isleýär

Amnesty International (AI), türkmen häkimiýetleriniň Türkmen Helsinki gaznasynyň (THF) adam hukuklary işini dowam etdirmeginiň öňüni almak synanyşyklaryndan aladalanýar. Bu hereketleriň käbiri, hökümetiň adam hukuklarynyň bozulmagy baradaky maglumatlaryň de-fakto ýapyk döwletiň daşynda halkara jemgyýetçiliginiň ünsüni çekmeginiň öňüni almak syýasatynyň bir bölegi hasaplanýar.

THF-ny yzarlamak, häkimiýetleriň raýat jemgyýetiniň aktiwistlerini we olaryň garyndaşlaryny gorkuzmak üçin yzygiderli alyp barýan syýasatlarynyň we has giňişleýin tarapdan başgaça pikirleri basyp ýatyrmak syýasatynyň diňe bir beýanydyr.

Ýetmiş dokuz ýaşly Sazak Begmedow henizem içerki sürgünde

Takmynan iki ýyl ozal, 2003-nji ýylyň 31-nji awgustynda THF-iň müdiri Täjigül Begmedowanyň kakasy Sazak Begmedow paýtagt Aşgabatdaky öýüniň ýanynda dört polisiýa işgäri tarapyndan saklandy. Zor bilen Özbegistan bilen serhetdäki Daşoguz şäherçesine iberildi. Amnesty International, Sazak Begmedowyň yzarlanmagynyň gyzynyň adam hukuklary bilen baglanyşyklydygyna ynanýar. Kakasy kowulmazyndan biraz öň Tajigül Begmedowa THF-iň döredilendigini habar berdi. Şeýle hem, prezidentiň janyna kast etmek synanyşygy bilen baglanyşykly tussag edilen iki adamyň (2002-nji ýylyň noýabr aýy) gynamalardan ölendigini aç-açan aýtdy. Howa menziline barýan ýolda polisiýanyň Sazak Begmedowy ýenjendigi we howa menzilinde Daşoguz şäherine uçara münmäge mejbur edilendigi habar berildi. Polisiýa işgärleri pasportyny alyp, uçuşda ýoldaş boldular. Oňa Daşoguz polisiýa bölümine yzygiderli hasabat bermek tabşyryldy. Şeýle hem ýerli polisiýa bölüminiň başlygynyň sürgüniň sebäbini düşündirmekden ýüz öwürendigi habar berildi. Şeýle hem, polisiýa Sazak Begmedowyň ýenjilmegi we böwrek zeperlenmegi ýaly lukmançylyk şahadatnamasyny berendigine garamazdan, Sazak Begmedowyň ýenjilmegi baradaky arzasyny kabul etmekden ýüz öwürdi. Az salymdan, 3/4 sentýabryň gijesinde Sazak Begmedow ýürek keselinden ejir çekdi we iki hepdeden gowrak wagt keselhana ýerleşdirildi. Birnäçe aýlap pensiýa alyp bilmedi, sebäbi oňa diňe bellige alnan ýerinde - Aşgabatda pul alyp bolýandygy aýdylýar. Mälim bolşy ýaly, 2005-nji ýylyň Baýdak aýynda Daşoguzda ýaşaýan öýüne iki hepde gözegçilik edildi. Sazak Begmedowyň telefony 25-nji fewralda Sazak Begmedow bilen diplomatik işçileriň arasynda duşuşyk gurnamak teklibi bilen Ýewropa ýurtlarynyň biriniň ilçihanasynyň işgärinden jaň alandan soň bir aýdan gowrak wagt bäri kesildi. Habarlara görä, Sazak Begmedowyň saglygy ýaramazlaşyp, inçekeselden ejir çekýär.

Azar bermegiň we gorkuzmagyň beýleki mysallary

THF müdiri häzirki wagtda daşary ýurtda sürgünde ýaşaýan Tajigül Begmedowa, Amnesty International guramasyna 2003-nji ýylyň awgust aýynda THF döredilendigini yglan edileli bäri, Täjigül bolsa daşary ýurtlarda ýaşaýan çagalaryny öldürmek haýbatyny goşmak bilen birnäçe gezek haýbat atyjy hatlar alandygyny aýtdy. Begmedowa Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýyny tankytlamakdan el çekmeýär. Türkmenistanda oňa ýurtdaky adam hukuklary ýagdaýy barada maglumat beren käbir adamlaryň ýakyndan gözegçilik astyndadygy habar berildi. Olary birnäçe gezek polisiýa çagyrdylar, iş ýerlerinden kowmak bilen haýbat atdylar, THF bilen hyzmatdaşlygy bes etmeseler çagalaryna we garry garyndaşlaryna basyş etjekdiklerini aýtdylar. Bu adamlar köplenç telefony öçürýärler.

2004-nji ýylyň maý aýynda Içeri işler ministrliginiň birnäçe işgäri we prokuraturanyň bir işgäri Täjigül Begmedowa we THF-nyň işleri barada aýal dogany Akjagül Kakaýewadan maglumat almaga synanyşandygy habar berildi. Akjagül Kakaýewa THF-nyň adam hukuklary bilen baglanyşykly bolmadyk işinde sekiz ýyl azatlykdan mahrum edildi. Daşoguzdaky aýallar koloniýasynda jeza çäresini geçirýär. Şeýle hem, ony sorag eden resmileriň biriniň Täjigül Begmedowanyň Azatlyk radiosynyň türkmen gullugyna (ABŞ hökümeti tarapyndan maliýeleşdirilýän) interwýu berendigi habar berildi. Pragadan ýaýlyma berilýän bu radio stansiýasy, Türkmenistanyň halky üçin elýeterli iň soňky alternatiw çeşmeleriň biri bolmagynda galýar. "Azatlyk radiosy" programmalarynda syýasy rejime we ýurtdaky adam hukuklary ýagdaýyna tankydy baha berilýär.

Mälim bolşy ýaly, Akjagül Kakaýewa adatdan daşary yssy howa garamazdan gündizine açyk howada birnäçe gezek sorag edildi. Beýleki tussag edilenler hem sorag edilmäge çagyryldy, ýöne sorag edilenden soň kameralaryna dolanmagyna rugsat berildi, Akjagül Kakaýewa bolsa polisiýa şol gün işini gutarýança soraglaryň arasynda göni gün şöhlesinde durmaga mejbur boldy we agşam Akjagül Kakaýewanyň sag gözünden gan akýandygy habar berildi. Ol şeýle bir halysdy welin, özbaşdak hereket edip bilmedi, hatda kömek etmän kellesini galdyryp bilmedi. Garawullaryň özleri ony kamerada alyp gitmeli boldular.

2005-nji ýylyň aprelinde Milli Howpsuzlyk Ministrligi Täjigül Begmedowanyň birnäçe öňki kärdeşini, uniwersitetdäki köne tanyşlaryny we garyndaşlarynyň klasdaşlaryny sorag etmek üçin çagyrdy. Olardan Täjigül Begmedowa, THF-nyň işi, şeýle hem Türkmenistandaky maglumat çeşmeleriniň atlary barada maglumat berilmegi talap edildi.

Türkmenistan: gysga maglumat

AI ýurtda ilatyň raýat, syýasy, jemgyýetçilik, ykdysady we medeni hukuklaryny bozmagyň giňden ýaýran tejribesinden aladalanýar. Häkimiýetler ençeme ýyl bäri dissidentlere garşy çäre görmegi we dini azatlyklary basyp ýatyrmagy dowam etdirýärler.

Köp halatlarda häkimiýetler dissidentlere basyş etmek üçin dissidentleriň garyndaşlaryny nyşana aldylar. AI dissidentleriň garyndaşlarynyň (sürgün edilen dissidentleri hem goşmak bilen) Milli howpsuzlyk ministrligi tarapyndan sorag edilmek üçin çagyrylan, işinden boşadylan we kwartiralaryň konfiskasiýa ediljekdigi bilen baglanyşykly birnäçe hadysany resmileşdirdi.

Türkmenistanyň halkara adam hukuklary baradaky borçnamalaryny bozup, ýurduň häkimiýetleri raýat jemgyýeti aktiwistleriniň işlerini aç-açan alyp barmagyna mümkinçilik döretmedi. Aktiwistler köplenç ýanalýardylar, sorag etmek üçin çagyrylýardylar we käbir ýagdaýlarda esassyz tussag edilipdi. Soňky ýyllarda birnäçe adam ýurtdan çykmaga we sürgüne gitmäge mejbur boldy. Olaryň köpüsi syýasy dissidentler ýa-da garyndaşlary.

Häkimiýetler THF-ä basyş etmekden başga-da, adam hukuklary boýunça Türkmen başlangyjy (TH) atly başga bir adam hukuklary guramasynyň sesini dymdyrmak isledi. 2005-nji ýylyň mart aýynda Farid Tuhbatulliniň dogany (öňki wyjdan ýesiri we sürgündäki TH-ni esaslandyryjy) Ruslan Tuhbatullin Farid bilen baglanyşyklylygy sebäpli ýaragly güýçlerden işden çykmak hatyny ibermäge mejbur boldy (EUR indeksinde MA resminamasyna serediň 61/ 004/2005). Türkmen häkimiýetleri köp gezek raýat jemgyýeti aktiwistleriniň BMG ýa-da ÝHHG (Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy) ýaly hökümetara guramalarynyň wekilleri bilen duşuşmagyna päsgel berdi. Gizlin gullukçylar aktiwistlere, daşary ýurtly myhmanlar bilen duşuşmak ýa-da häkimiýetleriň resmi syýasatyna negatiw täsir edip biljek islendik mowzuga degmek isleseler çynlakaý kynçylyk garaşýar diýip duýduryş berdiler. Mundan başga-da, daşary ýurt wekiliýetleriniň tutuş sapary wagtynda aktiwistleriň telefonlary kesilen ýalydy.

HAÝYŞ, TÜRKMENISTANDA TÜRKMEN HÖKÜMETINE MÜMKIN BOLDUGYÇA TÜRKMEN DILINDE SYPAÝY ÝÜZLENMELER UGRADYŇ, RUS, IŇLIS ÝA-DA ÖZ ENE DILIŇIZDE:

- Türkmenistanda köp sanly raýat jemgyýetiniň aktiwistleriniň, syýasy dissidentleriň, dini azlyklaryň agzalarynyň we olaryň garyndaşlarynyň hukuklarynyň bozulmagyna sebäp bolýan dissidentlere garşy alnyp barylýan basyşlar, azar bermek, esassyz tussag etmek, gynamak we zulum etmek we adalatsyz kazyýet işlerinden soň azatlykdan mahrum etmek ýaly aladalary bildiriň.

- Häkimiýetleriň Türkmen Helsinki gaznasynyň (THF) adam hukuklary boýunça işleriniň öňüni almak üçin birnäçe çäreleri görendigi baradaky habarlara aýratyn alada bildiriň. Oňa goşmaça çagyryşlar, soraglar, garyndaşlaryny, tanyşlaryny gorkuzmak, THF müdiri- Täjigul Begmedowanyň öňki synpdaşlary we kärdeşleri girýär.

- Täjigul Begmedowanyň kakasy Sazak Begmedowyň 2003-nji ýylyň 31-nji awgustynda Daşoguz şäherçesine zor bilen iberilendigi baradaky habarlara alada bildiriň. Şol bir wagtyň özünde ony tussag eden polisiýa işgärleri oňa adamkärçiliksiz çemeleşdiler. Ýurduň hökümetini Begmedowyň hereketine girizilen çäklendirmeleri derrew aýyrmaga, şeýle hem erbet garalýandygy baradaky aýyplamalar boýunça düýpli we garaşsyz derňew geçirmäge we jogapkärleri jogapkärçilige çekmäge çagyryň.

- Häkimiýetlere adam hukuklaryny goramaga gatnaşýan adamlaryň hukuklaryna hormat goýmagy, şeýle hem adam hukuklaryny goraýjylaryň yzarlamalardan, tussag edilmek howpundan we tussaglykdan gorkman, parahatçylykly işlerini erkin alyp barmagyny üpjün etmek üçin ýa-da hukuklarynyň beýleki bozulmalary bilen bagly zerur ähli zady etmegi haýyş edýäris.

HAÝYŞ, ÝÜZLENMELERIŇIZI IBERIŇ:

Türkmenistanyň prezidentine: Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat A. NYYAZOW; Prezidentiň edarasy; 744000 AŞGABAT; TÜRKMENISTAN Faks: (+993 12) 35 51 12 Salamlaşma görnüşi: Hormatly jenap Prezident!

Daşary işler ministrine: ministr Raşid MEREDOW; Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi; Magtymguly şaýoly, 83; 744000 AŞGABAT; TÜRKMENISTAN Faks: (+993 12) 35 42 41; e-poçta: mfatm@online.tm Salamlaşma görnüşi: Hormatly jenap ministr!

Milli howpsuzlyk ministrliginiň başlygy: Milli howpsuzlyk ministrliginiň başlygy Geldimuhammet Aşyrmuhammedow; Magtymguly şaýoly, 91; 744000 ASHGABAT; TÜRKMENISTAN

Faks: (+993 12) 51 07 55 Salamlaşma görnüşi: Hormatly jenap başlyk!

ÝÜZLENMELERIŇIZIŇ NUSGALARYNY IBERIŇ: ýurduňyzda akkreditlenen diplomatik wekiller.