Kone-Urgençli 14 ýaşly Süleýman Tursunbaýewin ölümi bilen baglanyşykly gapma-garşy habarlaryň fonunda, Türkiýedäki bir topar türkmen aktiwisti 19-njy fewralda Stambulyň Taksim meýdanynda protest çäresini geçirmek başlangyjy bilen çykyş etdi. Şeýle-de bolsa, çeşmelerimize görä, türk polisiýasy bu çäräniň ýatyrylmagyna sebäp bolan birnäçe öňüni alyş çäreleri gördi.
Mysal üçin, 18-nji fewralda Türkmenistanyň 47 ýaşly raýaty Ahmed Rahmanow we aýaly Hakan atly polisiýa işgärinden jaň aldylar we Taksimin polisiýa bölümine cagyryldylar. Bu waka türkmen diasporasynyň Taksimde protest görkezmek üçin çagyryşlary bilen baglanyşykly diyp Hakan atly polis isgari aydypdyr. Bu polisiýa işgäriniň beren soragyna jogap beren Ahmed, türkmen oppozisiýasyna gatnaşýandygyny tassyklady, ýöne Stambuldan ýüzlerçe kilometr uzaklykda, Antalýada 10 ýyldan gowrak wagt bäri ýaşaýandygy sebäpli Hakan bilen duşuşyga gelip bilmejekdigini düşündirdi.
Başga bir türkmen aktiwisti, şol gün Hakandan şuňa meňzeş isleg bilen SMS alandygyny aýtdy. Türkmen protest hereketiniň käbir beýleki agzalaryna Osman atly polisiýa işgärden jaň geldi. Iki ýagdaýda-da polisiýa çagyryşyň türkmen migrantlarynyň 19-njy fewralda türkmen häkimiýetleriniň syýasatlaryna garşy çykmak üçin piket geçirmek meýilnamalary bilen baglanyşyklydygyny habar berdi. COVID pandemiýasy tarapyndan girizilen çäklendirmeleriň bir bölegi hökmünde Stambulda köçe ýörişleri gadagan edildi.
Polisiýanyň hereketleri netijesinde Taksim meýdanynda protest çäresi bolmady. Diňe birnäçe aktiwist ýygnanýan ýere synçy hökmünde geldi. Güýçli gar sebäpli Nýu-Yorkorkdaky protest hem ýatyryldy.
21-nji fewralda Kanadan Monkton shaherinde öldürilen Süleýman Tursunbaýewiň ene-atasyny goldamak üçin bir topar türkmen aktiwisti çykyp, "Berdymuhamedow gum bol!"-diýp protest geçirdiler.
Dürli ýurtlardaky türkmen migrantlarynyň arasynda 2021-nji ýylda nägilelik ýörişleriniň täzeden başlamagy baradaky çekişmeleriň fonunda Russiýada ilkinji çäre garaşylmadyk waka boldy.
18-nji fewralda Elistadaky Kalmyk döwlet uniwersitetiniň gumanitar fakultetiniň (hünäri - daşary ýurt filologiýasy) üçünji kurs talyby Malikberdi Allamuradow, Lenin köçesinde ýerleşýän, “7- Gün Pagoda” diylen şäher merkezinde ýekelikde pikete çykdy. ýöne derrew polisiýa tarapyndan tussag edildi
...
M. Allamuradow wakanyň jikme-jikliklerini adam hukuklaryny goraýjylara gurrun berdi. 22 ýaşly M. Allamuradow, 2020-nji ýylyň iýul aýyndan bäri Youtube-da “Türkmenistan Ar Namys Üçin!” kanalyn türkmen blogçysy. Yogsada kanalyny açan badyna Sakar-Çage etrapçasynyň Çaşkin daýhan birleşiginde ýaşaýan ene-atasy Rejep we Ogulsheker Allamuradowlar polisiýa cagyrylypdyr, we Malikberdiniň kanalyny ýapylmagyny talap edendikleri barada - bloger bize gurrun berdi.
Allamuradow, türkmen häkimiýetleriniň daşary ýurtda okaýan talyplara pul geçirmek baradaky çäklendirmelerine garşy çykyş edendigini düşündirýär. “Türkmen diktatory biziň pulumyzy tAlady. Bu halka garşy genosid- dien plakat bn piketde durdy. Talybyň pikiriçe, ozal ene-atalaryň iberip biljek walýuta geçirimleriniň çägi aýda 500 dollar, soň bolsa 200-e, ýakynda rugsat edilen mukdar aýda 50 dollara çenli azaldyldy. Käwagt bu mumkincilik iki aýda bir gezek rugsat berilýär!
Polisiýa bölüminde Allamuradow bäş sagatlap tussag edildi, maglumatlary we pikete gitmegiň sebäpleri anyklandy. Polisiýa Russiýanyň kanunlaryna salgylanyp, tussag edileniň daşary ýurtly hökmünde pikete gitmäge hukugynyň ýokdugyny öňe sürdi. Administratiw jenaýat teswirnamasy düzüldi. Talybyň kazyýet işiniň geçiriljek gününi telefon arkaly habar berjekdigi wada berildi we kazyýetiň diňe jerime barada däl-de, eýsem Türkmenistana deportasia biljekdigi duýduryş berildi.
Allamuradow bilen bilelikde onyn dosty piketde video düşüren Özbegistandan şol bir uniwersitetiň talyby tussag edildi. Ona hem Administratiw jenaýat protokol düzüldi.
Polisiýa proseduralary tamamlanandan soň, günüň ahyryna çenli uniwersitetiň rektory, prorektory, halkara derejesinde jogapkär edyan rektoryň kömekçisi, dekanyň wekili Allamuradow bilen bäş sany "söhbetdeşlik" geçiripdirler. Allaberdiewin aytmagyna gorya gepleşikler gaty godek gornushinde geçirildi, oňa psihologiki basyş edildi we uniwersitetden kowulmak howpy bardygy aydyldy.
Söhbetdeşler näme üçin "syýasata goşulýandygyny", kim pikete gitmegi maslahat berendigi we ş.m. sorag berilendigi barada Allamuradow gurrun berdi. Malik daşary ýurtly türkmen talyplarynyň maliýe kynçylyklary sebäpli agyr gune dusenligi barada jemgiete düşündirmäge synanyşandygy aytdy. Indi talyplar gije işlemäge mejbur bolýarlar, ýakynda biri işde öldi diydim. Rektor Badma Salaýew uniwersitetiň administrasiýasynyň bu meseläni bilýändigini aýtdy: "Biz konsullyga dört gezek hat iberdik, emma henizem jogap alyp bilmedik".
Söhbetdeşlikde uniwersitet işgärleriniň biri Astrakhandaky türkmen konsullygyna jaň edip, talypdan "diplomatlaryňyza" hasabat bermegini isledi. Allamuradow söhbetdeşligi ýazga almak üçin telefonyny açdy. Resmilerin biri ondan telephony aljak bolyp synanyşdy. "Telefon üçin göreşin" netijesinde söhbetdeşlik bolmandyr. Allamuradow: "Näme üçin konsullyga jaň edendigine henizem düşünmedim" -diýdi.
Türkmen bloggeriniň başga bir uniwersitet işgäri bilen deň derejede geň söhbetdeşlik boldy. Talybyň dostlary we ýoldaşlary barada jikme-jik soraglar berdi, özüni kimiň goldaýandygyny, Russiýanyň haýsy şäherlerinden we uniwersitetlerinden video gurrunlere gatnaşýandygyny, olaryň arasynda iň aktiwiniň, okuwçynyň haýsy internet jemgyýetiniň bardygyny, haýsy sosial ulgamyň bardygyny sorady. Bularyň hemmesi seresaplylyk bilen ýazga alyndy.
Allamuradow wakasy, rus uniwersitetiniň administrasiýasynyň Türkmenistandan gelen bir talybyň öz ýurdunyň hökümetini tankytlamaga synanyşýan ikinji basyşydyr.
Geçen ýyl Russiýa gatnaşmagy bilen geçirilen ýeke-täk köçe çäresi, 2020-nji ýylyň güýzünde Moskwadaky Tsaritsyno seýilgähinde prezident Berdymuhamedowy tankytlaýan listowkalaryň paýlanmagy boldy.
Nawalnyi meselesi bilen baglanyşykly Russiýada geçirilen soňky ýörişleriň fonunda, Türkmenistanyň diplomatik wekilhanalaryna utgaşdyrylan hereketler wagtynda tussag edilse, öz raýatlarynyň watanyna deportasiýa edilmegi tabşyryldy. Bu görkezme öňüni alyş häsiýetine eýe bolsa-da, "başgaça pikirlenýänleriň" Türkmenistanyň häkimiýetleri üçin COVID-den has howply bolup biljekdigini görkezýär.
Täjigul Begmedowa, Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy.
Witaliý Ponomarew, Adam hukuklary ýadygärligi.
