Şu günki gepleşigimiz, gynansak-da, Türkmenistanda adam hukuklarynyň iň gödek bozulmagy barada. Wezipeleri, adam hukuklaryny goramaga borçly adamlar tarapyndan kanunyň bozulmagy. Türkmen Helsinki gaznasynyň (THF) soňky hasabatynda şeýle diýilýär: “Diktator Nyýazowa boýun bolmak islemeýän türkmen raýatlaryny watanyna gaýtarmak üçin hemme ýerde ýörite hyzmatlar dissidentleriň garyndaşlaryny zamun almakdan peýdalanýar. Rejime garşy çykýan adamlaryň garyndaşlarynyň, hatda çagalarynyň öňünde gynalan halatlary köp. Hukuk goraýjy edaralaryň hemme ýerinde öz-özüni günäkärlemäge mejbur bolan tussaglara psihologiki basyş edilýär. Konstitusiýa hukuklaryny goramaga synanyşýan adamlar işinden boşadylýar, ýaşaýyş jaýlarynyň bikanundygyny we öýlerinden kowulýandygyny görkezýän resminama yzygiderli berilýär. Bu bikanun hereketlerde polisiýa we prokuratura resminamalary görkezmezden adamlary öýlerinden mahrum edýän hyýaklaryň bikanun hereketlerine bil baglaýarlar. Daşary ýurt diplomatik wekilhanalary arkaly konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny goramaga synanyşýan raýatlar rejim tarapyndan rehimsizlik bilen yzarlanýar, köpçülikleýin ýenjilýär we Aşgabatdan kowulýar. "
Sebitdäki habarçymyz Oraz Saryýew THF tarapyndan berlen maglumatlaryň takyk tassyklamasyny aldy.
OS: 7-nji ýanwarda Milli howpsuzlyk ministrliginiň işgärleri Aşgabatda we ýurduň beýleki sebitlerinde Türkmenistanyň prezidenti S.Nyýazowyň janyna kast etmekde günäkärlenen adamlaryň garyndaşlarynyň öýlerinde birnäçe gözleg geçirdi. Durdyýewler, Yklymowlar, Jumaýewler, Rahymowlar we ş.m. Umuman alanyňda, gözleg geçirilen ýaşaýyş jaýlarynyň sanawynda 50-den gowrak salgy bar. Şol bir wagtyň özünde Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň işgärleri ýarag gözlemegi şeýle hereketleriň esasy diýip atlandyrdylar, ýöne gözleg kepilnamasyny görkezmediler we bar bolan maglumatlara görä özlerini gaty gödek alyp bardylar.
Hususan-da, şunuň ýaly gözleg prezidente kast etmäge synanyşykda esasy günäkärlenýänleriň biri bolan Yklymowyň garyndaşy Dunýa Makhtimagomedowanyň öýünde geçirildi. Adamsy bolmadyk iki ýaş çaganyň ejesi hem ýarag gözledi.
Şondan soň, häkimiýetleriň şeýle basyşynyň pidasy bolan D.Mahtimagomedowa we Aşgabadyň başga-da birnäçe ýaşaýjysy Günbatar diplomatlarynyň we halkara adam hukuklary guramalarynyň kömegi bilen Türkmenistany terk etmäge synanyşdy. Olara degişli kömek berildi, pida bolanlara Moskwa uçar petekleri alyndy. Şeýle-de bolsa, Aşgabat howa menzilinde D.Mahtimagomedowa we beýleki birnäçe ýolagçy düşündiriş bermezden uçardan düşürildi. 7-nji fewralda beren beýanatyna görä Milli howpsuzlyk ministrliginiň dört işgäri ýene öýüne girdi. Gaýtadan gözlegiň sebäbini düşündirmek haýyşyna jogap edip, kanun goraýjylardan biri 44 ýaşly aýalyň garnyna depdi we ýarag bukjasyny bermegini talap etdi. Gözleg bir sagatdan gowrak dowam etdi. Soňra D.Mahtimagomedowadan öýden çykmajakdygy barada ýazmaça dil haty alyndy.
“Fokus” programmasynyň bu anyk faktlaryň THF-ä mälimdigi ýa-da ýokdugy baradaky soragyna jogap beren bu adam hukuklary guramasynyň başlygy T. Begmedowa:
TB: Hawa. Bular türkmenleriň hukuk goraýjy edaralarynyň hereketlerinden ejir çeken ýüzlerçe adam. Umuman aýdanyňda, dissidentleriň garyndaşlaryny rehimsiz yzarlamak bu guramalaryň ýolbaşçylarynyň rugsady bilen gündelik işlerinde ulanýan usulyna öwrüldi. Bu terrorçylyk usullary. Dissidentleriň garyndaşlaryny resmi sebäpsiz girew alýandyklary, kemsidip sorag edip başlandyklary mälim. Oppozisiýanyň garyndaşlaryny ýençmek ýaly ýagdaýlar hem bar. Diňe ululary däl, çagalary hem yzarlaýarlar.
Bu adamlar resmi Aşgabadyň çykyş wizalarynyň ýatyrylmagy baradaky soňky beýanyndan peýdalanyp, respublikadan çykyp bilermi?
TB: Bu hakykatdanam dogry däl. Hasaba alyşdan geçen adamlaryň sebäpsiz uçardan düşürilen birnäçe ýagdaýyndan habarly. Berdýewiň, Yklymowyň, Kärizowyň, Baýhanowyň, Begmedowyň maşgalalarynyň - Türkmenistanda bolup geçýän bikanunçylyk sebäpli ähli garyndaşlarynyň ejir çekýändigini bilýärsiňiz.
Bu THF-nyň başlygy T. Begmedowanyň aýdan sözleri. Ynsan hukuklary guramasy Amnesty International guramasynyň işgärlerinde, ol ýerden gitmek isleýän respublikanyň raýatlarynyň Türkmenistanda başdan geçiren kynçylyklary barada hem maglumat bar. AI-iň metbugat sekretary Anna Zunder-Plassmanyň aýdyşy ýaly:
AZ: Biziň bilýän käbir adamlarymyz, ýurtdan çykmak islänlerinde Türkmenistanyň howpsuzluk gullugyna çagyryldy. Ol ýerde olara ýurtdan çykyp bilmejekdiklerini aýtdylar. Çykyş wizalarynyň ýatyrylmagy ähli adamlaryň erkin hereket edip biljekdigini aňlatmaýar diýen maglumatlar bar.
Öz gezeginde, türkmen gümrük gullugynyň işgärleriniň biri NV habarçysy O.Saryýewe aýdyşy ýaly, Eýran, Özbegistan, Gazagystan bilen serhetlerdäki gümrük postlarynda, portlarda we howa menzillerinde respublikadan çykmagy gadagan edilen adamlaryň sanawy bar. Çeşmä görä, sanawda 5000-den gowrak adamyň atlary bar. Ilki bilen bular Türkmenistanyň prezidentiniň janyna kast etmekde günäkärlenen uzakdakylary öz içine alýan garyndaşlar, tanymal alymlar we maşgalalarynyň agzalary, bular Döwlet apparatynyň öňki we häzirki ýokary wezipeli adamlary. Sanawda bu kategoriýalara degişli bolmadyk raýatlar hem bar. Sanaw gümrük postlarynyň içki zolaklarynda aç-açan ýerleşdirildi.
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle.
