Şu tomus, Türkmenistanda 107 000 orta mekdebi tamamlan okuwçylar iş tapmak meselesinde düýbünden çözüp bolmajak mesele bilen ýüzbe-ýüz bolar. Olaryň diňe bir ýoly bar - işe gitmek, sebäbi indi hünäriňiz boýunça iki ýyllyk iş tejribäňiz bar bolsa uniwersitetlere girip bilersiňiz, ýöne iş tapmakda gaty kösenip bilerler.
Soňky ýyllarda Türkmenbaşy ýa-da “türkmen halkynyň atasy” ady bilen tanalýan Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow birnäçe bilim özgertmelerini girizdi. Döwlet baştutanynyň pikiriçe, olar okuwçylara amaly hünär endikleri bermek üçin döredildi, ýöne bu endiklere islegiň ýoklugy ýüze çykdy.
2002-2003-nji okuw ýylynda, bilim reformasynyň bir tapgyrynyň bir bölegi hökmünde türkmen uniwersitetine girmek üçin hökmany şert, bu hünärde iki ýyllyk iş tejribesiniň bolmagy baradaky düzgün kabul edildi. Emma hakykatda orta mekdebi tamamlan adamyň iş tapmagy mümkin däl diýen ýaly.
Umydyny ýitiren orta mekdebi tamamlanlar, hatda iki ýyllyk tejribäniň barlygy baradaky iş kitaplaryndaky ýazgylary galplaşdyrmak kararyna gelýärler, ýöne Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrligine her bir dalaşgär tarapyndan berlen resminamalaryň dogrulygyny barlamak tabşyryldy.
Kolleje girýänler bilimiň hiliniň mümkin bolmajak derejede peselendigini görýärler. Bir wagtlar Türkmenbaşy, çäksiz paýhasy bilen uniwersitetiň okuw meýilnamasynda "peýdasyz" dersleriň köpdügine göz ýetirip, okuw kursuny iki ýyla çenli gysgaltdy, şondan soň uçurymlar iki ýyllyk önümçilik tejribesini geçmeli bolýarlar.
Hünär okuwy 1997-nji ýyldan bäri mekdep okuw meýilnamasyna girizildi. Orta mekdep okuwçylaryna hödürlenýän hünärleriň sanawynda hünär taýýarlygynyň 57 ugry bar. Tikinçi, haly dokaýjy, daýhan, traktor sürüjisi, dellekçi we başgalar ýaly hünärler hödürlenýär. Şeýle okuwlaryň aklawçy, mugallym ýa-da lukman bolmak isleýänler üçin az peýdasy bar.
Mekdebi gutarandan soň, uçurymlar hiç kime zerur däldigini görýärler - zähmet bazary eýýäm şol bir hünärli, ýöne has köp tejribesi bolan talap edilmedik hünärmenlerden doly. Gurluşykçy, garawul we kiçi lukmançylyk işgärleri hökmünde harby gulluga çagyrylan esgerleriň erkin zähmetiniň artmagy işsizligiň ösmegine hem goşant goşýar.
Aşgabat elektrik önümleri zawodynyň işgäri, ýokary hünärli hünärmenler, ýokary bilimli intellektual zähmetkeş adamlar: "Bize, haýsydyr bir görnüşde işlemelidigi sebäpli, orta mekdebi tamamlanlary işe almak teklip edilýär" -diýdi.
Şu ýyl orta mekdebi gutaran Aslanyň ejesi, ogluna iş tapmak umydyny ýitirdi. "Näme etjegimi bilemok. Oňa iş tapmagymyz ähtimal däl. Häzir hünärmenler işlemese-de, bilimsiz ýetginjeklere kim gerek. Elbetde, ony goşuna iberip bilersiňiz. Ony 17 ýaşdan biziň islegimize görä goşun gullugyna ugradyp bilersiňiz we gullukdan gelýänçä bir zadyň gowulaşjakdygyna umyt edýärsiňiz."
Işsizleriň goşuny şu ýylyň iýun aýynyň başynda, 1993-nji ýyldan soň daşary ýurt uniwersitetlerini gutaran döwlet işgärlerinden işlerini boşatmagy talap edilende dolduryldy. Daşary ýurt diplomlary indi Türkmenistanda ykrar edilmeýänligi sebäpli, öňki SSSR-iň beýleki ştatlarynda türkmen ýaşlarynyň ýokary bilim almak mümkinçiligini kesdi.
Paýtagtyň mekdepleriniň biriniň uçurymynyň adynyň aýdylmazlygy şerti bilen söhbetdeş bolan kakasy: "Häzirki uçurymlar üçin ýagdaý gutarnykly bir zat. Oglumyň uniwersitetde okamaga hukugy ýok, sebäbi iş tejribesi ýok, ýöne Russiýada okamaga iber, ýa-da Gazagystanyň manysy ýok, sebäbi beýleki ýurtlaryň diplomlary indi tassyklanmaýar. "
Ýigit aklawçy bolmagy arzuw edýär, ýöne kakasy muňa nädip kömek etjegini bilenok. Bilime elýeterliligiň şeýle çäklendirilmeginiň Türkmenistan üçin sosial netijelere sebäp boljakdygyna ynanýar.
"Häzirki ýagdaý manysyz we jemgyýetçilik pikirlenmeýär. Netijede bu ynsanperwer betbagtçylyga sebäp bolup biler".
Öňki matematika mugallymy Türkmenistanyň ýaş nesliniň bilkastlaýyn geleňsizlige iterilýändigine ynanýar. "Soňky iki ýylda bilim ulgamyndaky ähli özgertmeler ýurtda bilimiň hilini peseltmäge gönükdirilen ýaly. Bu" sowatlylygy ýok etmek "üçin yzygiderli kampaniýadan başga zat däl."
IWPR
