Ýakynda türkmen halky hereket azatlygy bilen baglanyşykly çynlakaý meseleler bilen ýüzbe-ýüz boldy. Döwletiň berk gözegçiligi we eden-etdilikli çäklendirmeleri ýurduň içinde we daşynda erkin migrasiýa üçin päsgelçilikler döretdi we türkmen halkyny erkin hereket etmek we durmuş gurmak mümkinçiliginden mahrum etdi.
Ýurduň içindäki meseleler:
* Içerki syýahat çäklendirmeleri we hasaba alyş meseleleri: Şäherler bilen sebitleriň arasynda syýahat rugsadyny we köp resminamalary talap edýär. Syýahatçylygy meýilleşdirmegi köplenç has kynlaşdyrýan iş berijiniň ýazmaça rugsady talap edilýär. Häkimiýetler başga bir şähere ýa-da sebite göçmek isleýän adamlar üçin kynçylyk döredýän ýaşaýyş ýerinde hasaba alynmagy berk gözegçilikde saklaýarlar. Mysal üçin, paýtagt Aşgabat hasaba alynmadyk raýatlaryň hereket we ýaşamak azatlygyny çäklendirýär.
* Ulaglara aňsat giriş: Çäklendirilen uçuşlar, petekleriň ýokary bahasy we ýol gurluşlarynyň ýaramazlygy köplenç ýurtda gezelenç etmegi mümkin däl edýär.
* Maglumatyň ýoklugy: Ýurduň içinde hereket etmegiň düzgünleri we tertibi barada elýeterli we ygtybarly maglumatlaryň bolmazlygy raýatlar üçin goşmaça kynçylyklary döredýär.
Daşary ýurda syýahat etmekdäki meseleler:
* Rejim dissidentleri we olaryň garyndaşlaryny daşary ýurda gitmegi gadagan edilenleriň “gara sanawyna” girizmegi dowam etdirýär.
* Daşary ýurt pasportyny almagyň çylşyrymly prosesi: Daşary ýurt pasportyny almak köp resminamalary we tassyklamalary talap edýän uzyn we býurokratik prosesdir. Mysal üçin, tomusda täze pasport almak üçin ýüz tutanlar öňünden bir ýarym ýyl garaşmak nobatyna girizildi.
* Türkmenistanyň raýatlary üçin daşary ýurda syýahat etmekdäki çäklendirmeler ýaşyna, jynsyna, maşgala ýagdaýyna, “girdejili” işiň barlygyna we beýleki ölçeglere baglylykda amala aşyryldy.
* Syýahatçylara gözegçilik: Häkimiýetler serhet geçelgelerine üns bilen gözegçilik edýärler we köplenç gitmegiň sebäpleri we syýahatyň maksady barada sorag berýärler.
* Daşary ýurda syýahat etmegi esassyz gadagan etmek: Diňe 2024-nji ýylyň tomsunda ýüzlerçe raýata, şol sanda iýul aýynda daşary ýurtda okaýan 100-e golaý talyp üçin syýahat gadaganlygy girizildi.
* Yzyna gaýdyp gelmekde kynçylyklar: Käbir ýagdaýlarda türkmen raýatlary daşary ýurda gidenlerinden soň ýurda gaýdyp barmakda kynçylyk çekip bilerler. Soň gaýdyp gelenleriň köpüsi daşary ýurda goýberilmedi.
Netijeler:
* Çäklendirilen mümkinçilikler: Hereket meselesi türkmen raýatlarynyň bilim almak, iş tapmak, garyndaşlaryny görmek ýa-da dynç almak ukybyny çäklendirýär.
* Saýlaw azatlygynyň bolmazlygy: Raýatlar girizilen çäklendirmelere mejbur bolýarlar we ýaşaýan ýerini, iş ýerini we ýaşaýyş durmuşyny erkin saýlamak mümkinçiliginden mahrum bolýarlar.
* Izolýasiýa: Syýahat etmek we beýleki ýurtlardan gelen adamlar bilen aragatnaşyk saklamak ukyby sosial izolýasiýa we çäkli gözýetimlere sebäp bolýar.
* Adam hukuklarynyň bozulmagy: Hereket azatlygynyň çäklendirilmegi, halkara adam hukuklary resminamalarynda görkezilişi ýaly adamyň erkin hereket etmek hukugyny bozýar.
Meseleleri çözmek üçin biz hödürleýäris:
* Halkara pasportlaryny almagyň tertibini ýönekeýleşdiriň: gaýtadan işlemegiň wagtyny, zerur resminamalaryň sanyny we talaplaryny azaldyň. Daşary ýurt pasportlaryny diňe bir ýurduň içinde däl, eýsem daşary ýurt konsullyklarynda-da almaga mümkinçilik bermek.
* Uçuşlaryň we reýsleriň sanyny köpeltmek, petekleriň bahasyny arzanlatmak we ýol gurluşuny gowulandyrmak.
* Rugsat almagyň tertibini ýönekeýleşdiriň, ýaşaýyş ýeri boýunça hasaba alyş ulgamyny ýatyryň we maglumata erkin elýeterliligi üpjün ediň.
* Raýatlaryň ýurtdan çykmak islegini azaldyp biljek täze iş ýerleri döretmek nukdaýnazaryndan ykdysadyýeti ösdüriň.
Türkmen raýatlarynyň hereket azatlygy meselesini çözmek hökümetden syýasy erk talap edýär we bu hukugyň iş ýüzünde ulanylmagyna päsgel berýän päsgelçilikleri aýyrmak üçin zerur çäreleri görýär.
Web sahypamyzda we sosial ulgamlarymyzda hereket etmek hukugynyň bozulmagynyň her mysalynda anyk mysallarymyz bar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy
