Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň häkimiýet başyna gelmegi bilen ilatyň aglaba bölegi üçin internete has giň ygtyýarlyk peýda boldy. MTS* we Altyn Asyr ykjam operatorlarynyň ähli gyzyklanýan abonentleri interneti ulanyp bilerler. Täze prezidentiň döwründe internete bolan garaýyş has çydamly boldy, emma henizem duşmançylykda galýar. Umuman aýdylanda, häkimiýetler internetiň giňden ulanylmagy meselesini gozgamazlyga synanyşýarlar.
Öýjükli operatorlaryň abonentleri üçin internetiň bahasy 1 Gb üçin 25 ABŞ dollary, birikme çäkleri 2-3 ABŞ dollary. Ilatyň aglaba bölegi el telefony arkaly internedi ulanýar. (Türkmenistanda ykjam aragatnaşyk we telefonlara öýjükli diýilýär). Öýdäki kompýuterler ilatyň arasynda kän bir duş gelmeýär. Bu diňe bir kompýuteriň bahasy bilen däl, eýsem berilýän internet hyzmatlarynyň pes tizligi we köp derejede ilatyň kompýuter sowatsyzlygy bilen baglanyşykly. Ulanyjylaryň köpüsi kompýuteriň ulanylmagyny bilenoklar. El telefonynda internedi ulanmak, elbetde, ony kompýuterde gurmakdan has arzandyr. El telefonyndaky internet ulanyjylary üçin bahasy gaty ýerliklidir.
Aşgabatda bäş sany internet kafesi we welaýatyň her administratiw merkezinde bir ýa-da ikisi bar (ýurtda 5 welaýat bar). Ilatyň sanyny göz öňünde tutsak (resmi maglumatlara görä, 6 million töweregi adam), elbetde, bu ummanyň bir damjasydyr. Mundan başga-da, bu kafelere gelýänler, pasport maglumatlaryny myhmanlaryň gündeliginde ýazmak üçin şahsyýetnamalaryny görkezmeli, şondan soň internet ulanmaga hukugy bar. Şeýle hem, internet kafeleri gaty pes tizligi sebäpli ilat tarapyndan ýokary abraya eýe däl.
Iň meşhur saýtlar www.odnoklassniki.ru we www.mail.ru sahypasyndaky moý mir (menin dünýäm). Ýakynda www.facebook.com ýaýrap başlady. Emma el telefonynda interneti ulanýan ilatyň aglaba bölegi diňe mail.ru agenti ulanýar.
Dostlar bilen aragatnaşyk gurmagyň we täze tanyşlary tapmagyň mümkinçiligi hökmünde internet esasan ilatyň arasynda çalt ýaýraýar. Şeýle-de bolsa, ilatyň aglaba bölegi blogçynyň nämedigini bilenok, diňe Russiýada hat alyşmak kursunda okaýan käbir talyplar (olaryň käbiri) öz bloglaryny ýazýarlar.
Türkmenistanda ýeke-täk internet ýygylygy üpjün ediji bolan “Turkmentelecom” oppozisiýa we “islenmeýän” saýtlar üçin süzgüçler bar. Netijede, bu saýtlar tutuş ýurtda we ähli internet üpjün edijileri bilen açylmaýar. Birikdiriş tizligi şeýle, köp ýerlerde www.facebook.com we www.youtube.com ýaly saýtlar açylmaýar. Adamlar senzuradan we süzgüçden geçmek üçin gurallary ulanmaýarlar, sebäbi onuň nämedigini ýa-da nähili edilendigini bilmeýärler.
Hökümet senzurany hiç hili esaslandyrmaýar, sebäbi hiç kim beýle sorag bermeýär. Petiklenen saýtlar barada bolsa, hünärmenler kompýuterleri nädip ulanmalydygyny, programma üpjünçiligini nädogry gurnamagy we / ýa-da kompýuterlerini wiruslardan goramagy bilmeýändiklerini aýdyp, ulanyjylaryň özlerini günäkärleýärler.
Telekeçiler ýurtda interneti giňden ýaýratmak üçin öz işini açmak mümkinçiliklerini görmeýärler, sebäbi munuň üçin Aragatnaşyk ministrliginiň hiç kime bermeýän ygtyýarnamasy gerek. Telekeçiler we söwdagärler elektron poçta we telefon gepleşikleri arkaly daşary ýurtdaky işewür hyzmatdaşlar bilen yzygiderli aragatnaşyk saklaýarlar.
* 2010-njy ýylyň 21-nji dekabryndan Türkmenistanyň Aragatnaşyk ministrligi Russiýanyň öýjükli operatory MTS-iň Türkmenistanda işini bes edýär, bu ilatyň 80% -ini öýjükli aragatnaşyk we internet bilen üpjün edýärdi. Döwlet kompaniýasy Altyn Asyr öýjükli abonentleriň takmynan 20% -ini tutýar. Bu, adamlaryň diňe telefon arkaly internetiň diňe Aşgabatda ösendigine garamazdan, aragatnaşykda galýan ýeke-täk döwlet öýjükli kompaniýasy “Altyn Asyr”-a geçjekdigini aňladýar... Elbetde, köp sanly abonentiň gelmegi bilen, Altyn Asyrdaky aragatnaşyk hyzmatlarynyň hili, ähtimal, tehniki taýdan gaty gowşak bolar, peseler.. Netijede, ýakyn geljekde Türkmenistanda ilatyň köpüsi internete girip bilmän galar.
S.A.
