Waşingtonda ýerleşýän Amerikan Helsinki topary Özbegistanda we Türkmenistanda dini azatlyklar barada brifing geçirdi. Merkezi Aziýanyň belli amerikan we daşary ýurtly hünärmenleri dini azatlyk pudagyndaky üýtgeşmeleriň meselelerini we geljegini ara alyp maslahatlaşdylar. Brifinge biziň habarçymyz Nadjiýa Badykowa gatnaşdy.
Brifingiň açylyşynda Amerikan Helsinki komissiýasynyň egindeş başlygy kongresmen Kristofer Smit “Özbegistan imanlylara garşy repressiw syýasatyny dowam etdirýär, netijede müňlerçe raýat, esasanam musulmanlar tussag edilýär. Türkmenistanda az ösüş gazanyldy. Amerikanyň Birleşen Ştatlary raýatlaryň din azatlygyna bolan hukuklarynyň bozulmagyny äsgermezlik edip bilmez we bu ýurtlaryň dini azatlygy iň erbet bozýanlardygyny ykrar etmelidir. "
Waşingtonda ýerleşýän Dini we jemgyýetçilik syýasaty institutynyň prezidenti Jozef Gryboski: “1998-nji ýylda Halkara dini azatlyk kanuny kabul edileli bäri Merkezi Aziýa ýurtlary, esasanam Özbegistan we Türkmenistan, kän bir üns berilmedi. 2001-nji ýyldaky şertnamalar we ABŞ-nyň sebitdäki täze strategiki gyzyklanmalary bu ýurtlardaky demokratiýalaşma, adam hukuklary we dini azatlyk ýagdaýyna has köp ünsi çekdi, emma äsgermezlik etdi. ABŞ üçin Özbegistanda we Türkmenistanda iň möhüm zat terrorçylyga garşy söweşe kömek edýän täze strategiki ösüşler we bileleşikler boldy. Özbegistan bilen gatnaşyklarymyzyň ýaramazlaşmagyny başdan geçirdik, sebäbi ABŞ-nyň hökümeti Özbegistan bilen ABŞ-nyň hyzmatdaşy, ýarany we dosty bolmak nämäni aňladýandygyny aýdyp bilmedi. Özbegistanyň dosty we ýarany bolmak islegi bilen ýurda girdik, ýöne düýbünden dogruçyl däldik. Meniň pikirimçe, meseläniň bir bölegi, esasanam Andijan wakalaryndan soň, ABŞ-nyň hökümetiniň gepleşiklere girmän, Özbegistan hökümetini tankytlamagy, Andijan derňewiniň ygtybarlylygyny we kanunylygyny şübhe astyna alýar. Bu, ýurtlaryň arasyndaky gatnaşyklary bozdy, ABŞ-nyň Özbegistandaky ýagdaýyna, şeýle hem esasy adam hukuklarynyň goralmagyna we ösdürilmegine zeper ýetirdi.
Türkmenistanda ýagdaý düýbünden başga. Waşingtonda hiç kim Türkmenistan bilen nähili işleşmelidigini bilenok. Prezident Nyýazow özüni izolirlemekden hoşal, oňa hiç zat gerek däl, hiç zat islemeýär. Jemgyýetçilik gatnaşyklaryndan başga näme bar?
ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň Türkmenistan baradaky hasabatynda agzalan bu möhüm üýtgeşmeler asla möhüm däl. Dini azatlyk bir ýyl ozalky ýaly ýagdaýda. ”
Knoks Tames Amerikan Helsinki Komissiýasynyň konsuly: “Özbegistanyň ol ýerdäki dini azatlyklaryň artmagy sebäpli Döwlet Departamenti tarapyndan aýratyn alada goýulýan ýurt adyna dakylmadygyna geň galdym. Mundan başga-da, ABŞ bilen Özbegistanyň arasyndaky gatnaşyklar düýbünden puja çykdy. Häzirki wagtda Amerikanyň Birleşen Ştatlary din azatlygynyň ähmiýetini bellemelidir we Özbegistan bu ugurdaky özüni alyp barşyny üýtgetmeli.
Türkmenistanda soňky bir ýylda gowulaşmak üçin käbir üýtgeşmeler boldy. Käbir toparlar hasaba alyndy. Emma, muňa garamazdan, ol ýerde hakyky din azatlygy ýok. Türkmenistan öňe gitmeli, gowulaşmalary görmesek, Türkmenistan üns merkezinde bolar.
Özbegistany aýratyn alada goýýan ýurt hökmünde ykrar etmek üýtgeşiklik getirmez. ABŞ bilen Özbegistan şeýle bir uzaklaşdy welin, bu Özbegistany dogry ugurda ädim ätmäge itergi bermez. ABŞ syýasaty üçin hakykaty aýtmak möhümdir. Özbegistan hukuklary bozýan bolsa, bu barada aýdylmaly.
Türkmenistanda üýtgeşmeler bolup biler. Ýokary ünsli ýurt diýlip atlandyrylmagy sebäpli ýurtda öňegidişligi gördük. Bu, Nyýazow hökümetini şu wagta çenli görmek islemedik ädimleri ätmäge iterýär diýip umyt edýärin."
Halkara dini azatlyk boýunça Amerikan komissiýasy ABŞ-nyň Döwlet Departamentine dini azatlygy yzygiderli bozýan ýurtlaryň sanawyna Türkmenistany we Özbegistany goşmagy maslahat berdi, emma şu wagta çenli bu iş edilmedi.
Amerikanyň sesi.
