“Döwletiň ünsüni we ähliumumy söýgini gurşap alan Türkmenistan zenanlary, milli ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda erkekler bilen deň derejede işleýär” - S.Nyýazowyň, 11-nji aprelde Aşgabatda geçirilen “Döwrüň türkmen zenanlary garaşsyzlyk zamanynda” atly ýygnagyna gatnaşyjylara ýüzlenmesinden .
Ýakynda Türkmenistanda soňky ýyllarda bu ýurda düşen sosial meseleler kän däldi. Bular durmuş derejesiniň peselmegi, işgärleriň azalmagy we görlüp-eşidilmedik işsizlik, soňky pensiýa “reformasy” we lukmançylyk kömegi bilen baglanyşykly meseleler. Bu meseleler aýallaryň egnine agyr ýük. Olaryň arasynda jelepçilik derejesiniň ýokarlanmagy, adatça häkimiýetler tarapyndan dymyp geçilýär. Öň diňe jelepçilik bilen meşgullanmak bilen çäklenmän, bu hakda gürleşmek hem biabraýlygyň iň ýokary derejesi - "aýyp" hasaplanýan bolsa, indi ne jemgyýetiň ahlak esaslary, ne-de musulman dininiň kanunlary, ne-de garyndaşlarynyň näletleri Türkmenistanyň ýaş aýal-gyzlaryny panele gitmekden duruzýar.
Diňe paýtagtda we uly şäherlerde däl, obalarda-da käbir ýerlerde ýeňil häsiýetli gyzlaryň bolmagy adaty bir zat boldy. Doly garyp maşgalalaryň ene-atalary gyzynyň edýän işlerine göz ýummaga mejbur bolýarlar. Täze hadysa: käwagt neşekeş bolan erkekler indiki dozada aýalyny, uýasyny ýa-da gyzyny jelepçilige mejbur edýärler.
Ýagdaýy bilmek üçin THF synçylary “gije kelebekleriň” esasy ýerlerine baryp, ýaş gyzlar bilen söhbetdeşlik geçirdiler. Aşgabat şäherinde Ak-Altyn, Nissa we Şeraton myhmanhanalarynyň golaýynda ýedi gyz bilen duşuşdy we gürleşdi. Berzeňgi sebitindäki myhmanhanada dört gyz özleri hakda gürrüň bermäge razy boldular. Paýtagtyň merkezinde ýerleşýän Aşgabat myhmanhanasynyň we Mir kinoteatrynyň golaýynda onlarça gözellik podýuma çykdy, ýöne diňe üçüsi gürleşmäge het etdi. Paýtagtyň barlarynda we diskotekalarynda 17 gyz bilen söhbetdeşlik geçirildi. Aşakda jelepçilik bilen yzygiderli gazanç edýän gyzlar (käbir atlar üýtgedildi) hakda maglumat berýäris.
Soraga gatnaşanlaryň käbiri resmi taýdan dürli edaralarda işleýär we işden daşary jelepçilik bilen meşgullanýar. Käbirleri jelepçilikden başga-da goşmaça girdeji gazanýarlar, mysal üçin, şol bir wagtyň özünde altyn zatlary, walýuta we neşe serişdelerini satyn almak we satmak bilen meşgullanýarlar. Alty gyz aç-açan neşekeş, üçüsi hem muny boýun aldy, galanlaryny özlerini alyp barşlaryndan we ellerindäki yzlardan çaklap bolýar. Jelepçilik bilen meşgullanýan, ýerli ýaşaýjylaryň çaklamasy boýunça söýgi ruhanylarynyň bu kategoriýasynda adaty iýmitlenmek we saglyk barada alada etmek üçin ýeterlik pul bar. Olar sutinýorlar bilen goralýar, polisiýa bilen gowy gatnaşykda, esasanam müşderiler - ýokary wezipeli işgärler bilen tanyşmak arkaly.
Jelepleriň başga bir kategoriýasy, "az mukdarda" jyns hyzmatlaryny hödürlemäge mejbur bolan garyp maşgalalaryň gyzlary. Olaryň hemmesi diýen ýaly jelepçilige mejbur edilmezden ozal iş tapmak üçin onlarça gezek synanyşdylar. Olary sebite alyp barýan esasy awtoulag ýollarynda, şäherleriň esasy ýollarynda tapyp bilersiňiz. Oba ýerlerinde köplenç bazarlarda we merkezi awtobus duralgalarynda müşderilere garaşýarlar. Olaryň hyzmatlary 10,000-den 25,000 manata çenli. Adyny aýtmaga het edip bilmediler, ýöne saglyk taýdan kynçylyk çekýändiklerini we ökde lukmançylyk kömegini alyp bilmejekdiklerini boýun aldylar. (> I> Weneriki, ginekologiki we aşgazan-içege ulgamynyň keselleri anyklanandyr).
Bu gije kelebekleri özlerini we köplenç köp sanly garyndaşlaryny eklemek üçin köp işleýärler. Polisiýa olary yzarlaýar, müşderiler tarapyndan kemsidilýär, ne arz edip bilýärler, ne-de durup bilýärler. Bu topar yzygiderli täze keşpler bilen täzelenýär. Bu topara esasan aşakdakylar degişli - oba garyp maşgalalardan bolan gyzlar, uniwersitet synaglaryny tabşyryp bilmedikler, işe girmek mümkinçiligi bolmadyk öňki tussaglar, işgärleriň azalmagy sebäpli işsizler, neşekeşligiň pidalary, şeýle hem sutinýorlaryň pidalary.
Üçünji kategoriýa kämillik ýaşyna ýetmedik gyzlar. Ýaşy sebäpli hiç haçan iş tapmaga synanyşmadylar, sutinýorlar tarapyndan “aladaly gaçybatalga” aldylar. Mekdep ýaşyndaky käbir gyzlaryň synpda oturmaga we “çalşykda” işlemäge wagtlary bar. Mary sebitinden Mähri, 7-nji synp okuwçysy, eýýäm aýal doganyna sapak berýändigini aýtdy. Ikisem has gowy geýnenligini, jübüsinde puluň bardygyny we hatda iki sany jübi telefonynyň bardygyny gowy görýärler. Olaryň “daýysy” bu telefona jaň edýär we sargyt iberýär, Mähri käwagt sapaklardan göni “işe” gidýär. Gyzlar paýlaşdylar: käbir synpdaşlary uýalara göriplik edýärler we ene-atalarynyň Mähri bilen dost bolmaga rugsat bermeýändiklerine çagalyk bilen gynanýarlar.
Resmi häkimiýetler sosial meseleleriň çuňlaşmagyna ähmiýet bermeýärler. Myratberdy-aga Ak-depe obasynyň ýaşuly: “Ýurtda jelepçilik we neşekeşlik görlüp-eşidilmedik derejä ýetdi, biz ýaşlary ýitirýäris. Bu barada aç-açan gürlemeli we çäre görmeli. Emma ýaşulular geňeşi ýygnananda, diňe häkimiýetleriň özüne çeken aksakallaryna söz berýär. Hiç kim bizi diňlemek islemeýär.” Prezident ýokarda agzalan gutlag sözi bilen halky ynandyrýar: “Türkmenistanyň konstitusiýasyna laýyklykda biziň ýurdumyzda aýallaryň erkin durmuşy we işi üçin ähli şertler döredildi, okuwlary we bilimleri, çagalaryna döwrebaplyk terbiýesini bermäge mümkinçilikleri bar.”
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
