Türkmenistanda möhüm azyk önümleriniň bahalarynda ýene bir böküş bar. Birnäçe gezek habar beren däne ýetmezçiligimizden başga-da, maşgalalarynyň eklenjine alada etmeli adamlaryň üns merkezinde şeker we et meselesi bar.
Ine, türkmen žurnalisti Durdy Nazarowyň NW-ä beren gürrüňi:
Şekeriň bahasynyň ýokarlanmagyna ýaşaýjylar haýran galýarlar. Ýaňy-ýakynda bir kilogram şeker 7-7,5 müň manata satyn alnyp bilnerdi, ýöne häzirki wagtda 20 müň manat.
Ýerli hünärmenleriň pikiriçe, şekeriň ýetmezçiligi we bu önümiň bahasynyň ýokarlanmagy miwe konserw möwsümine däl-de, eýsem S.Nyýazowyň hökümeti tarapyndan alnyp barylýan nädogry iýmit syýasatynyň netijelerine baglydyr. Şeker, Ukraina we Russiýa, Türkmenistanyň haýyşy boýunça bu ýurtlara iberilýän tebigy gaz üçin gaty walýuta töläp başlandan soň kem-kemden ýokarlanyp başlady. Ýadyňyzdan çykarmaň, ozal gaz üçin Türkmenistan daşary ýurt walýutasyndaky ýangyjyň bahasynyň diňe ýarysyny aldy, galan çykdajylaryň 50% -i ownuk-uşak harytlar, şol sanda şeker ýaly harytlaryň iberilmegi bilen tölenýärdi.
Şeýle hem, geçen asyryň 90-njy ýyllarynyň ortalarynda Türkmenistandan alnan gaz üçin Gruziýa hem şeker töledi. Şeýle-de bolsa, bu gelişler bes edildi. Türkmenistanyň Goranmak ministri ýurduň prezidenti S.Nyýazowa "bu ýurduň gaz karzynyň hasabyna Gruziýada harby awiasiýa enjamlaryny abatlamak" barada gymmatly teklip bilen ýüz tutandan soň bolup geçendigi barada maglumatlar bar. Bu teklip ýokardan tassyklandy we Gruziýada şekeriň ýerine abatlanan harby uçarlar we dikuçarlar Türkmenistana gelip başlady.
Türkmenistanyň Söwda we sarp ediş hyzmatdaşlygy ministrliginiň bir ýokary derejeli işgäriniň sözlerine görä, ilatyň we agrosenagat birleşikleriniň gaýtadan işleýän kärhanalarynyň isleglerini doly kanagatlandyrmak üçin ýurtda ýylda 105 000 tonna şeker bolmaly. Maryda işleýän şeker zawodynyň kuwwaty ýurduň umumy isleginiň ondan bir bölegini düzýär. Ukrainadan, Russiýadan we Gruziýadan getirilen şeker üpjünçiligini ýitiren Türkmenistanyň häkimiýetleri, artýan şeker ýetmezçiliginiň öwezini dolmak üçin bu önümiň goşmaça satyn alynmagy barada öz wagtynda alada etmedi.
Şekerden başga-da etiň bahasy ýokarlandy. Daşoguz welaýatynda häkimiýetleriň özleri bu önümiň bahasynyň ýokarlanmagyna sebäp boldular. Gassap dükanlarynyň hemmesinde et her kilo üçin 40 000 manatdan satyldy. Häkimligiň wekilleri salgyt gullugynyň işgärleri bilen bilelikde ähli gassaplary aýlandy we etiň bahasynyň bir kilogramy üçin 35 000 manatdan ýokary bolmaly däldigini aýtdy. Netije näme? Gassaplar ýuwaşlyk bilen öz aralarynda gozgalaň turuzdylar we söwdany bütinleý çäklendirdiler. Daşoguzda adamlar birnäçe günläp et satyn alyp bilmediler. Amerikada öndürilen towuk budynyň we bazarlarda janly guşlaryň bahalary ýokarlandy.
Bahany arzanlatmak synagy şowsuz boldy. Indi şäheriň ähli dükanlarynda we bazarlarynda et 45 000 manada satylýar, ýagny ýerli häkimiň teklibinden 5000 esse köp.
Etiň bahasynyň ýokarlanmagy bilen baglanyşykly bu önüm köp maşgala üçin elýeterli däl bolýar, bu şäher ilatynyň we etrap ilatynyň arasynda nägilelik döredip bilýär. “Indi gök önümler iýip, kelem, kartoşka, kädi bilen nahar bişirip bilersiňiz. Ýöne gök önüm möwsümi gutaranda näme ederis? Bazarda satyn alnan bir kilogram eti üç günläp uzatjak bolduk. Indi ony bir hepde uzatmaga synanyşalyň. Goňşularyň arasynda köp maşgalada uzak wagtlap et satyn almaýandyklaryny, diňe pulunyň ýokdugyny bilýärin "-diýip, Daşoguzyň Nowruz kiçi etrabynyň ýaşaýjysy aýdýar.
Esasy iýmit önümleriniň bahasynyň ýokarlanmagy adamlary köp önümlerden düýbünden ýüz öwürmäge ýa-da sarp edişini ep-esli çäklendirmäge mejbur edýär. Netijede, resmi propaganda türkmen halkynyň altyn asyrynyň başlanmagy barada bütin dünýäde surnaý çalyp habar berýän ýurduň ilatynyň saglygyna uly täsir edýär.
Mundan başga-da, "NW"-niň habarçysy Oraz Saryýewiň Aşgabatdaky çeşmelerden alnan maglumatlara görä, import edilýän un üçin paýtagtda bahalar ýokarlandy - bu önümiň bir kilogramy 7-10 müň manada deňdir. Çeşmeler beýleki önümleriň, esasanam gök önümleriň we kartoşkalaryň bahasynyň ýokarlanýandygyny tassyklaýar. Aşgabadyň bazarlarynda we sebit merkezleriniň bazarlarynda sygyr eti ýok diýen ýaly, habarçylaryň habar berşi ýaly dükançylar köplenç sygyr etiniň ýerine düýe etini ownuk böleklere bölüp satýarlar.
D.Nazarow, O.Saryýew.
"Doýçe welle"
