Pagta önümçiligi onlarça ýyl bäri Özbegistanda we az derejede Täjigistanda we Türkmenistanda esasy ykdysady iş bolup durýar. Şeýle-de bolsa, çig pagtanyň dünýä bahalarynyň düýpgöter peselmegi Merkezi Aziýa ýurtlary üçin çynlakaý ykdysady synag boldy.

Konfliktiň öňüni alýan Halkara Krizis Topary (ICG) täze hasabatda pagta bil baglamagyň sebitdäki jemgyýetçilik, syýasy we daşky gurşaw meselelerine sebäp bolup biljekdigini duýdurdy. Baýanata görä, pagta ykdysadyýeti mejbury zähmet, daşky gurşaw zyňyndylary we sosial başgaça pikirlenmek mümkinçiligi bilen häsiýetlendirilýär.

Pagta öndürmek uzak wagtdan bäri Merkezi Aziýanyň oba hojalygynyň diwersifikasiýa edilmegine päsgelçilik hasaplanýar. ICG-iň täze hasabatynda pagta monokulturasynyň has çynlakaý kynçylyklara sebäp bolup biljekdigi aýdylýar.

Analitik hasabat ýazyjysy Maýkl Hall öz gözlegleriniň sebitdäki müňlerçe okuwçynyň howply şertlerde we az aýlyk almak üçin meýdanlarda işlemäge mejbur bolandygyny ýüze çykardy. Pagta meýdanlaryny suwarmak üçin zerur bolan köp suwaryş sebäpli daşky gurşaw meselesi ýüze çykýar.

Açyk jemgyýet instituty tarapyndan maliýeleşdirilýän Nýu-Ýorkda geçirilen çykyşda Hall öňki Sowet Soýuzynyň iň garyp ýurtlarynyň hataryna girýän sebitdäki pagta öndürýän ýurtlaryň has agyr ykdysady kynçylyklar ýüze çykmazdan ozal alternatiw ekinlere geçmelidigini aýtdy.

"Bu üç ýurduň hökümetleri - Türkmenistan, Täjigistan we Özbegistan henizem oba hojalygyna işjeň gatnaşýar. Gatnaşmak ýa-da kagyz ýüzünde "ýokardan "görkezmeler bermek bilen çäklenmän, sebitiň hökümetleri köplenç daýhanlara näme ösdürmelidigini görkezýärler. Şeýlelikde, bu syýasy mesele - syýasy gözegçilik meselesi "-diýdi.

Özbegistan dünýäde bäşinji uly pagta öndüriji we ähli Merkezi Aziýa ýurtlarynyň pagta garaşly ýurtlarydyr.

Bütindünýä bankynyň habaryna görä, 2003-nji ýylda Özbegistanda pagta süýüminiň eksporty 883 million dollar boldy. Pagta altyndan soň göwrümi boýunça ikinji eksport elementidir. Jemi ykdysady önümçiliginiň üçden birinden gowragyny oba hojalygyndan alýan Özbegistan sebitdäki pagta öndürijileriniň arasynda iň agrar ýurt.

ICG hasabatynda Merkezi Aziýanyň pagta aşa bil baglamagy beýleki ekinleriň pes derejede ösdürilmegine sebäp bolandygyny we ýokardaky respublikalaryň hemmesinde azyk üpjünçiligine täsir edýändigini duýdurýar. Mysal üçin, Täjigistan ilat üçin zerur galla we däne önümleriniň diňe ýarysyny öz içine alýar.

Ilaty iýmitlendirmek üçin netijesiz we durnuksyz usul bolan azyk satyn almak üçin pagta satmak bilen bu ýetmezçiligiň öwezini dolýarlar. “Haçan-da ilata belli bir ekin üçin zerur zatlary tölenmeýän we ykdysadyýet şol ekin töwereginde gurlanda, ösdürilip ýetişdirilen ekinleri ýygmaga ukyply ýeke-täk ulgam, gaty berk jemgyýetçilik we syýasy gözegçilik ulgamydyr, tutuş oba ilaty gala işçi güýji bolýar. Özbegistanyň, Täjigistanyň we Türkmenistanyň aýry-aýry ýerlerinde görşümiz ýaly".

Hasabatda häzirki wagtda dünýädäki pagta senagatynyň kanagatlanarly ýagdaýy sebäpli monokultura mentalitetiniň çynlakaý kynçylyklara sebäp bolýandygy bellenilýär. ABŞ çig pagtanyň sarp edilişiniň ýokary aýlykly ýurtlardan pes aýlykly ýurtlara geçmegini dowam etdirýändigini belleýär. Şol bir wagtyň özünde ösen ýurtlar tarapyndan pagta sarp edilişi kem-kemden azalýar.

Özbegistanyň, Türkmenistanyň we Täjigistanyň Waşingtondaky ilçihanalary Azatlyk Radiosynyň ICG hasabaty we hökümetleriniň pagta syýasaty barada düşündiriş bermek islegine jogap bermedi.

Amerikanyň daşary syýasat geňeşiniň (Waşington) Waýn Mari Azatlyk radiosyna beren interwýusynda dünýä bahalarynyň yzygiderli pese gaçmagyna garamazdan, Merkezi Aziýanyň pagta öndürýän ýurtlarynyň hiç haçan hyzmatdaşlygyň alamatlaryny görkezmändigini aýtdy.

Mary: "Özbegistan, Türkmenistan we Täjigistan hiç haçan biri-biri bilen bäsleşmedi, bu bahalaryň arzanlamagy üçin hyzmatdaşlyga synanyşmaýandyklaryny aňladýar. Olar diňe milli derejede işleýär" -diýdi.

Garaşsyzlygyň ilkinji ýyllarynda Özbegistanyň işgärleri Sowet döwrüniň pagta monokultura syýasatyny tankytlaýardylar. Takmynan on ýyl ozal ýurduň hökümeti oba hojalygyny diwersifikasiýa etmek we pagta, esasan bugdaý ýerine däne ösdürip ýetişdirmek kararyna geldi.

Resmiler muny ykdysady howpsuzlygy üpjün etmek arkaly milli howpsuzlygy berkitmegiň zerurlygy bilen düşündirdiler. Emma başlangyç netije bermedi. Ilat ýurtda pes hilli bugdaý we galla satyn almady. Ahyrynda Özbegistan pagta ösdürip ýetişdirmäge gaýdyp geldi.

Şondan bäri ekinleri diwersifikasiýa etmek synanyşyklary edildi. Emma şu wagta çenli pagta ösdürip ýetişdirmegi goldaýanlar ýeňiji boldular. "Özbegistanda sebitiň iň köp ugurly ykdysadyýeti bar, ýöne hökümet pagta meselesine köp üns berýär we köp derejede monokulturasy Özbegistanyň Sowet merkezi meýilnamalaşdyryş ulgamyndan miras galan iň erbet zatlaryň biridir."

Sowet döwründe pagta süýümini mata gaýtadan işlemek diňe SSSR-iň Ýewropa böleginde geçirildi. Indi Merkezi Aziýa ýurtlary diňe bir çig mal satmak üçin özbaşdak mata öndürmäge synanyşýarlar. Sebitde öndürilen pagtanyň hemmesi diýen ýaly arzan bahadan çig mal hökmünde satylýar.

Maýkl Hall Özbegistanyň Türkmenistan we Täjigistan bilen deňeşdirilende pagta gaýtadan işleýän infrastrukturasyny ösdürmek üçin has yzygiderli ädim ädendigini aýtdy.

Bütindünýä bankynyň habaryna görä Täjigistan hem pagta önümçiligine ep-esli derejede garaşly. Çig pagta alýuminden soň ýurtda ikinji orunda durýar. Emma, ​​düýbünden aýdylanda, Özbegistanda we Täjigistanda pagta önümçiliginiň gatnaşygy 8-den 1-e çenli.

Tebigy gaz we nebit eksportyndan alýan girdejileriniň 80% -den gowragy bilen Türkmenistan sebitde agzalan üç ýurduň pagtasyna iň az garaşlydyr. ICG-e görä, Türkmenistanyň pagta öndürýän sebitlerinde pagta hasylynda talyp we çaga zähmetiniň giňden ulanylmagy beýleki iki ýurtdan tapawudy ýok.

ICG