Amnesty International
Meseläniň taryhy.
2012-nji ýylda Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow “Döwlet halk üçin” şygary bilen ykdysady we jemgyýetçilik özgertmeleri netijesinde ýurduň garaşsyzlygynyň üçünji onýyllygynyň “Güýç we bagt döwri” boljakdygyny aýtdy. Türkmenistanda diňe bir raýat we syýasy hukuklar babatynda däl, eýsem ykdysady, sosial we medeni hukuklar bilen ýagdaýyň yzygiderli ýaramazlaşýandygyny nazara almak bilen, bu söz manysyz.
Häkimiýetler Türkmenistanyň ýaşaýjylarynyň durmuşyndan başlap, maglumata çenli ähli ugurlaryna gözegçilik edýär. Mysal üçin, müňlerçe adamyň ýurtdan çykmagy gadagan. Internete giriş çäklidir we hemra teleýaýlym antennalary hususy öýlerden zor bilen aýrylýar. Oppozisiýa pikirini saklamakda güman edilýän adamlar fiziki we elektroniki gözegçilikde saklanýar. Rejime we bar bolan buýruga nägileligini bildirmäge çalyşýan az sanly adamlar diňe bir öz azatlygyna däl, eýsem garyndaşlarynada - basyş we yzarlama howpy abanýar.
Ine, soňky bir waka: Mansur Mingelow we Saparmämmet Nepesgulyýew, ikisi-de ýurtda bar bolan gynamalar we korrupsiýa ýaly oňaýsyz amallary paş etmek bilen özlerini howp astynda goýýarlar. Mansur Mingelow 2012-nji ýylda adalatsyz kazyýet işinde pornografiýa, neşe we kontrabanda öndürmek we ýaýratmak üçin 22 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Saparmämmet Nepesgulyýew 2015-nji ýylyň 7-nji iýulynda zor bilen ýitirim boldy we häkimiýetler henizem onuň ykbaly ýa-da nirededigi barada hiç zat habar bermediler. Türkmenistanyň daşyndaky dünýäde hiç zat bilinmeýän şuňa meňzeş beýleki ýagdaýlaryň bolmagy mümkin; pikirlerini aç-açan beýan etmek ýa-da hökümet syýasatyna täsir etmek synanyşyklarynyň öňüni almak üçin döredilen gorkuzyjy mysallar bolup hyzmat edýär. Häkimiýetler Türkmenistanda ýaşaýyş şertleri barada hiç zat aýtmazlyk üçin ýurtda we hatda daşary ýurtlarda ýaşaýan adamlary gorkuzdy we garaşsyz synçylaryň ýurda girmegine rugsat bermedi. Bolýan wakalar barada ygtybarly maglumatlar daşary ýurtlarda seýrek bolýar, ýurt adam hukuklarynyň ýaramaz ýagdaýyna köplenç üns bermeýän halkara hyzmatdaşlarynyň tankytlaryna duçar bolmaýar, sebäbi, adatça, adaty adamlaryň ýagdaýyna garanyňda ýurduň içegesindäki nebit we gaz gorlary bilen has gyzyklanýar.
Gizlinlik we jezasyzlyk perdesiniň aňyrsynda häkimiýetler adam hukuklarynyň bozulmagyny doly gözegçilikde saklamagyny dowam etdirýärler. Bu, ýapyk ýerde we söweş sungatynda V Aziýa oýunlaryna taýýarlyk wagtynda paýtagt Aşgabat we onuň daş-töweregini hasam “owadanlaşdyrmagyň” ýoluny arassalamak üçin hususy jaýlary ýykmak we ýaşaýjylaryny kowmak, müňlerçe adamy zor bilen göçürmek we öýsüz-öwzarsyz etmek karary bilen mysal hökmünde ykdysady we jemgyýetçilik hukuklaryna degişlidir.
Emeli hemra suratlaryny we dürli çeşmeler tarapyndan tassyklanan maglumatlary ulanyp, bu neşir birnäçe ýyl bäri ýapyk ýurt bolup, adam hukuklaryny synlaýanlar üçin elýeterli bolmadyk Türkmenistanda ýaşaýyş hakda seýrek düşünje berýär. Maksady, türkmen häkimiýetleriniň ýaşaýjylarynyň kanuny serişdeleri alyp bilmeýän we ençeme ýyl bäri eden sütemleri hakda dymmaga mejbur bolan ýurtda ýaşaýyş şertlerine goýýan gizlinlik perdesini aýyrmak.
Metodologiýa (Usulyýet)
Halkara adam hukuklary guramalarynyň ýurda girmegini dowam etdirýän gadaganlyk sebäpli Amnesty International guramasynyň wekilleri adam hukuklarynyň bozulmagyna we ýurtda bolup geçýän beýleki hukuk bozulmalaryna resminama we göni we garaşsyz şaýat bolmak üçin Türkmenistana gidip bilmediler.
Bu neşir hem ýokary çözgütli hemra suratlarynyň seljermesine, hem-de “Alternatiw Türkmenistan habarlary” we Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň Türkmen gullugy ýaly dürli çeşmelerden alnan maglumatlaryň düýpli seljerilmegine esaslanýar. Amnesty International guramasy dürli çeşmelerden toplanan maglumatlar, telefon söhbetdeşlikleri we guramanyň Türkmenistan barada ozalky gözlegleri wagtynda ulanan beýleki gizlin çeşmeler arkaly tassyklandy. Bu hasabatda ulanylan hemra suratlaryny Amnesty International täjirçilik üpjünçisi DigitalGlobe satyn aldy. Suratlar garaşsyz hünärmen tarapyndan 2015-nji ýylyň awgust aýynda seljerildi.
Mejbury göçürmek we bikanun ýykmak
"Türkmenlere amatly ýaşaýyş jaýy bermek Türkmenistanyň syýasatynyň ileri tutulýan ugurlaryndan biridir, düýp manysy "Döwlet halk üçin!" (Prezident Gurbanguly Berdimuhamedow, 2012-nji ýylyň oktýabr aýynda Aşgabatda gurluşyk meýdançalaryny dikuçarda gözden geçirende) diýdi.
Köpçülikleýin habar beriş serişdeleri tarapyndan habar berlen Türkmenistanda köpçülikleýin zor bilen göçürilen ilkinji wakalaryň biri 2004-nji ýylyň iýulynda bolup, Köşi sebitinde ýüz töweregi öýden ybarat kiçijik obany öz içine aldy. Habar beriş serişdeleri ýaşaýjylara hiç hili öwez töleginiň berilmeýändigini we nägilelik bildirýänleriň köpçülige açyk gürlemezlige söz berendiklerine gol çekmäge mejbur bolandyklaryny habar berdiler. Maglumata görä, şol döwürde polisiýa BMG-nyň Türkmenistandaky işgärlerinden kömek soramakda aýyplanan birnäçe aýal we bir erkek adamy tussag edipdir; tussag edilenden soň näme bolandygy belli däl. Öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň ölüminden we 2007-nji ýylda Gurbanguly Berdimuhammedowyň häkimiýet başyna geçmeginden soň paýtagt Aşgabatda köpçülikleýin zor bilen göçürilendigi baradaky habarlar yzygiderli peýda bolup başlady. Şeýle-de bolsa, 2015-nji ýylda göçürmegiň gerimi öňki ýagdaýlardan has ýokary bolup görünýär.
Türkmenistan boýunça hünärmenleriň 2017-nji ýylda geçiriljek V Aziýa ýapyk we söweş sungaty oýunlary üçin desgalaryň gurluşygy bilen baglanyşdyrýan iň soňky göçürmeler, ýeterlik ýaşaýyş jaýyna we beýleki adam hukuklaryna, şol sanda kepillendirilen mynasyp ýaşaýyş hukugyny köpçülikleýin bozulmakdyr. Ykdysady, Durmuş we Medeni Hukuklar baradaky Halkara Bileleşik, Türkmenistanyň hormat goýmagy maksat edinýän Raýat we Syýasy Hukuklar baradaky Halkara Bileleşigi tarapyndan kepillendirilen şahsy durmuş we maşgala durmuşy hukuklary.
Bu göçürmeler, Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň hut özi gözegçilik edýän, şäher we onuň daş-töweregine yzygiderli dikuçar gatnawy bilen dowam etdirilýän şäher ösüş maksatnamasynyň bir bölegidir. Türkmenistanyň hökümetiniň Aşgabatda Olimpiýa obasynyň gurluşygy üçin 5 milliard dollar bölüp berendigi habar berildi.
Amnesty International guramasy 2015-nji ýylyň aprelinde Türkmenistanyň häkimiýetleriniň halkara hukugyny bozup, Aşgabatda we onuň töwereginde köpçülikleýin zor bilen göçürmek we jaýlary bikanun ýykmak barada habar aldy. Göçürilmegi şäheriň ösüşini çaltlaşdyrmak kampaniýasynyň çäginde Çoganly etrabyna (paýtagtyň sekiz km demirgazygynda 12,75 inedördül kilometre) täsir edip, demirgazyk Aşgabat etraplaryndan müňlerçe maşgala täsir etdi. Bu sebit adatça dynç alyş öýleri üçin niýetlenipdi, ýöne Amnesty International guramasynyň beren maglumatlaryna görä, bu jaýlaryň köpüsi müňlerçe adamyň esasy ýa-da ýeke-täk ýaşaýan ýeri bolupdyr.
Mart aýynda Çoganly şäherinde başlanan mejbury göçürişler maý aýynda başga bir Şor daça şäherçesinde dowam etdi. Häkimiýetler paýtagtyň Gaža ýaly birnäçe sebitde mejbury göçürmek we öýleri bikanun ýykmak bilen sentýabr aýyna çenli dowam etdi.
Halkara hukugyna laýyklykda, her bir adamyň ýaşaýyş jaý şertlerine we jaýyň kanuny ýagdaýyna, şol sanda hakyky eýeçilik hukugyna garamazdan, zor bilen göçürilmekden goramaga hukugy bar. Şeýle-de bolsa, Amnesty International guramasynyň gözleglerine görä, Türkmenistan häkimiýetleri halkara ýaşaýyş jaý hukuklaryna hormat goýmak üçin halkara hukugynyň we ülňüleriniň talaplaryna laýyklykda ejir çeken maşgalalar bilen hakyky maslahatlaşmazdan müňlerçe göçürme amala aşyrdy. Şeýle hem, göçürilmegi üçin sebäplerden kowulanlara ýeterlik habar bermediler, öňünden duýduryş bermediler we ýaşaýjylara jeza berilmezden göçürmek meselesini çözmäge mümkinçilik bermediler. Ýykylan jaýlaryň ýaşaýjylarynyň aglaba köplügine goşmaça jaý we / ýa-da öwez tölegi berilmedi.
Çoganly-da köpçülikleýin zor bilen göçürilmegine jikme-jik syn
“Emma muny nädip edip bilerler? Adamlary öýlerinden şeýle mahrum etmek?" (Çoganly şäheriniň ýaşaýjysy, Amnesty International bilen geçirilen söhbetdeşlikde, 2015-nji ýylyň awgust aýy)
Häzirki wagtda Çoganly obasy mejbury göçürilmekden ejir çeken iň uly ilatly ýerdir. Göçürilmeli ýer bölekleriniň umumy sany 14,000 bolup, üstünde azyndan 10,000 bina bardy; Ýerli ýaşaýjylar we beýleki çeşmeler her bir uçastokda takmynan 6 adamlyk maşgalanyň ýaşaýan ýaşaýyş jaýynyň bardygyny mälim etdiler. Ýykylandan soň bu ýere baryp gören ýerli synçy azyndan 20,000 adamyň ejir çekendigini sanap başlady, köp ýaşaýjy henizem “harabalykda” ýaşaýardy.
Amnesty International guramasynyň geçiren barlagynda, adamlara öz emläklerini ýykmaly we göçmeli boljakdygyna diňe birnäçe günlük duýduryş berlendigi anyklandy. 2015-nji ýylyň mart we aprel aýlarynda Çoganly şäheriniň ýaşaýjylarynyň toparlaryna işgärler öz öýlerini agaçlara degmezden ýykmasalar, häkimiýetleriň muny etjekdigini aýtdylar. Resmi maglumatlar köplenç düşnüksiz, we gapma-garşydy we hökümetiň kararlaryna garşy çykmagyň täsirli mehanizmleri ýokdy.
Ýaşaýjylar 10-njy martda häkimiýetleriň bu obany Aşgabadyň administratiw serhedine girizmek kararyna gelendigini bildiler. 1994-nji ýylda obada "köpçülikleýin bagçylyk" üçin takmynan 1005 gektar ýer paýlamak üçin döredilen bagçylyk kooperatiwi resmi buýrukdan soň 18-nji martda ýatyryldy. Aýyň ahyryna çenli Çoganlyda suw, gaz we elektrik togy kesildi, bu birnäçe esasy hyzmatlary ýaşaýjylar üçin elýeterli etmedi, bu olaryň suw, arassaçylyk we ýyladyş hukuklaryna täsir etdi. 26-njy martda ýerli häkimýetleriň wekilleri birnäçe ýaşaýja köp jaýyň ýaşaýyş jaý standartlaryna laýyk gelmezligi 2015-nji ýylyň 20-nji iýunynda obadaky jenaýatçylygyň köpdügi, çagalaryň mekdebe gitmek üçin näçe aralyk gerekdigi bahanasy bilen 2015-nji ýylyň 20-nji iýunynda ýykyljakdygyny aýtdy. Şol bir wagtyň özünde, häkimiýetler halkara hukugyna laýyklykda talap edilýän jemgyýet bilen göçürmegiň amatly goşmaçalaryny ara alyp maslahatlaşmaga synanyşmadylar.
Käbir ýaşaýjylar duýduryşa gulak asyp, üçekleri we binalary döwüp, emläklerini aýyrdylar. Beýlekiler ýykylmagyna nägilelik bildirip, degişli işgärlere we halkara guramalara protest iberdiler, hatda buldozerler bilen öýleriniň arasynda adam galkany bolup durdular.
Diňe 10-njy aprelde ýaşaýjylara Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň başlygynyň orunbasarynyň Aşgabadyň häkimi Şamuhammet Durdylyýewe mejbury göçürmegiň resmi sebäplerini görkezýän hatynyň nusgalary berildi. Bu hatda, "Hormatly prezidentiň paýtagtymyzyň häzirki zaman we owadan şäherleriň arasynda orun tutmagyny üpjün etmek ugrundaky tagallalaryna doly göz ýetirmek üçin" 2015-nji ýylyň 1-nji iýunyna çenli Çoganly şäherinde bikanun gurlan jaýlary we binalary ýykmagy buýurdy. Ýazyjy 1994-nji ýyldan bäri rugsatsyz ýaşaýyş jaý gurluşygynyň, ýeterlik ýaşaýyş şertleri bolmadyk bikanun ýaşaýyş jaý toplumynyň döremegine sebäp bolandygyny düşündirdi we ýurduň beýleki ýerlerinden gelen migrantlaryň ýurduň beýleki ýerlerinde ýerleşip amatsyz şertlerde ýaşaýandyklaryna we çagalaryň mekdeplere gitmelidigine alada bildirdi.
Ýaşaýjylara jaýlarynyň ýykyljakdygy barada öňünden duýduryş berildi, göçürmegiň alternatiwalary barada maslahat berilmedi we alternatiw ýa-da wagtlaýyn ýaşaýyş jaýy berilmedi: häkimiýetler olara berk we barlyşyksyz saýlaw hödürlediler. Hökümet Çoganlydaky jaýlaryň käbiri daçalar, beýlekileri bikanun gurlandygy sebäpli olaryň eýelerine ýa-da kärendeçilerine öwez tölegini, goşmaça jaý ýa-da ýer almaga hukugynyň ýokdugyny öňe sürdi. Amnesty International tarapyndan alnan maglumata görä, Aşgabatda garyndaşlary ýa-da dostlary bolan käbir adamlar köplenç köp adamly öýlerde olar bilen göçmäge mejbur bolupdyr. Beýlekiler öýleri ýykylansoň, harabalykda ýaşamagyny dowam etdirdiler. Diňe bir adam goşmaça ýaşaýyş jaýy ýa-da öwezini dolmak ýaly bir zat aldy. Habar berişlerine görä, iýun aýynda bu adam elinde pyçak bilen öýüni gorapdyr we ýerli häkimiýetlere we polisiýa işgärlerine umumy ýaşaýyş jaýynda ýer berilýänçä we käbir zatlaryny göçürmäge kömek edýänçä, olardan ýa-da türmeden gorkmaýandygyny aýdypdyr.
Bar bolan subutnamalar, zor bilen göçürilmekden ejir çeken maşgalalaryň köpüsiniň bu jaýlary esasy ýa-da ýeke-täk ýaşaýan ýeri hökmünde ulanandygyny görkezýär. Habar berlişine görä, bu maşgalalaryň käbiri şäher ösüşiniň öňki tolkunlary wagtynda zor bilen kowlupdyr we öwezini dolmak üçin Çoganlyda boş ýer we çadyrlar berlipdir. Soň bolsa täze jaý gurup, gök önüm baglaryny oturtdylar we haýwanlary ösdürip ýetişdirdiler.
Ýurduň beýleki künjeklerinden iş gözlemek üçin gelen beýlekiler, öýlerinden çykarylanda Aşgabatdaky iň arzan jaýlary kärendesine alýardylar.
Elli ýaşyndaky Nadýa Türkmenistanda doguldy we ulaldy. Şäherdäki ýaşaýyş jaýynda öýü bar, ýöne ýaşy sebäpli basgançaklary ulanmak kyn boldy we 2004-nji ýylda Choganlyda bir ýer satyn aldy we ahyrsoňy 2008-nji ýylda ýaşamak üçin şu ýere göçdi. Nadýanyň sözlerine görä, ol 6 gektar ýerini 2004-nji ýylda 99 ýyllyk kärendesi we jaý gurmak we bag ekmek üçin toprak getirmek üçin kanuny hukugy bilen satyn alypdyr. Amnesty International guramasyna Çoganlydaky ýer bölekleriniň ilkibaşda 1994-nji ýylda daçalara berilendigini, ýöne maşgalalaryň köpüsiniň ýeke-täk ýaşaýan ýeri hökmünde jaý gurandygyny aýtdy. Nadýa Amnesty International-a beren habaryna görä, Çoganly ozal “bagymyza öwrülen gum we çöldi”. Binanyň "bikanun" bolandygy we bagbançylyk kooperatiwiniň ýoklugy sebäpli mart aýynyň ahyrynda oňa göçüriljekdigi barada ýazmaça habar berildi. Oňa emlägini almak we öýüni ýykmak üçin 10 gün möhlet berildi, emma ol muny etmekden ýüz öwürdi.
Nadýa, elinde resmi kärende şertnamasynyň bardygyna we ýerleri ösdürip ýetişdirmek, jaý gurmak we ýerli binalar üçin köp pul goýdygyna garamazdan ýer döwlete degişlidigi sebäpli öwezini dolmaga hukugynyň ýokdugyny aýtdylar.
Ahyrsoňy, iýun aýynda şol obadaky jaýyň ýykylmagyny togtatjak bolanda, göçürmek üçin gelen adamlar oňa hüjüm etdiler; şondan soň öýüniň üçeginden şiferleri aýyryp başlady. Awgust aýynyň başynda, kimdir biriniň mebellerini satyn aljakdygyna umyt edip, emläginiň golaýynda ýaşaýandygyny aýtdy. Ol özi we göçürilen ýaşaýjylar tarapyndan taşlanan öý haýwanlary üçin suw we iýmit satyn almak üçin Aşgabat şäherine her gün gidip-gelýärdi.
Nadýa hökümetden göçürilen adamlara ýer we öwezini dolmak, geljekde ýaşamak we gurmak hukugy üçin kanuny kepillikleri we täze jaý gurmaga kömek bermek isleýär. Metbugatda habar berlişi ýaly 2015-nji ýylyň 27-nji martynda bir topar aýal hökümet işgärleriniň sapary wagtynda jaýlaryň ýykylmagyna garşy çykyş etdi. Protest wagtynda aýallaryň biri syrkawlap, huşuny ýitirdi. Tiz kömek gelende, onuň ölendigi habar berildi.
Ýokary çözgütli hemra suratlarynyň seljermesi, Çoganly şäherindäki jaýlaryň we beýleki ýaşaýyş jaýlarynyň ýarysynyň 2015-nji ýylyň 28-nji aprelinde ýykylandygyny tassyklady. Suratlar Çoganlyda bolup geçen wakalaryň yzygiderliligini we Amnesty International tarapyndan alnan hasabatlarda görkezilen ýykyşlaryň gerimini tassyklaýar.
Iýul aýynda Çoganly we Şor obalarynda binalaryň ýykylmagy tamamlandy, şondan soň Aşgabadyň beýleki etraplarynda binalar ýykylyp başlandy. Habar beriş serişdeleriniň habaryna görä, sentýabr aýynda Gaža sebitindäki jaýlary ýykmak başlandy. Ýaşaýjylar 2014-nji ýylyň dekabrynda ýykyljakdygy barada duýduryş alandyklaryny aýtdylar; diňe emlägini resmi taýdan hasaba alan we birnäçe goşmaça resmi talaplary ýerine ýetirenler başga sebitde jaý alyp bilerler. Köpler henizem haýsy öwez tölegi boljakdygy hukugyna düşünmediler. Şeýle hem, wada berlen jaýlar entek gurulmandygy sebäpli, işgärler ýaşaýjylara garyndaşlary bilen wagtlaýyn göçmeli ýa-da jaýy hususy kärendesine almaly diýdiler.
Mejbury göçürmek halkara hukugyna laýyklykda gadagan edilýär we Türkmenistanyň halkara hukuk borçnamalaryna ters gelýär. Türkmenistan, adam hukuklary boýunça birnäçe halkara şertnamanyň bir tarapy hökmünde, ýeterlik ýaşaýyş jaýyna, mynasyp ýaşaýyş, şahsy durmuş we maşgala durmuşyna bolan hukuklary hormatlamaly, goramaly we ýerine ýetirmeli. Türkmenistanyň häkimiýetleri mejbury göçürmekden ýa-da ýeňilleşdirmekden saklanmalydyrlar.
Teklipler
Türkmenistanyň häkimiýetlerine:
- Zor bilen göçürilenleriň hemmesine gyssagly goşmaça ýaşaýyş jaýy we öwezini dolmak ýaly täsirli kanuny gorag serişdeleri bilen üpjün ediň. Öwezini dolmak adam hukuklarynyň bozulmagynyň gaýtalanmazlygyny kepillendirmeli. -Aşgabat şäheriniň töwereginde we içinde ýerleşýän ýaşaýjylary geljekde mejbury göçürmegi we jaýlary ýykmagy haýal etmän bes ediň, şeýle hem Türkmenistanyň beýleki sebitlerinde bolşy ýaly, zyýan çeken jemgyýetler bilen ýeterlik ýaşaýyş jaýyna degişli halkara hukugynyň kadalaryna we ülňülerine laýyklykda degişli geňeşmeler geçirilýänçä bolup biler. Ähli zerur we degişli kepillikler ýerine ýetirilýänçä we mejbury göçürmegi gadagan edýän kanunlar ýerine ýetirilýänçä, köpçülikleýin göçürilişlere derrew moratoriýa yglan ediň. - Geljekde ýüze çykjak islendik göçürmegiň iň soňky ýol hökmünde ýerine ýetirilendigine we ýerlikli we halkara adam hukuklary ülňülerine doly laýyk gelýändigine göz ýetiriň. - Göçürilmegine garşy çykýanlaryň, täsirli bejeriş hukugyndan peýdalanyp, zorluga, gorkuzmalara, haýbat atmalara ýa-da ýanamalara sezewar bolmazdan aç-açan beýan etmek mümkinçiligine eýe bolmagyny üpjün ediň. - Adam hukuklary halkara hukugynda göz öňünde tutulan ähli hukuklara hormat goýuň, goraň we ýerine ýetiriň.
Halkara jemgyýetçiligine:
- Türkmenistana islendik halkara hyzmatdaşlygyň we goldawyň adam hukuklarynyň bozulmagyna ýol bermejekdigine ýa-da sebäp bolmajakdygyna göz ýetiriň. - Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygyň, goldawyň ýa-da işewürlik amallarynyň aňsatlaşdyrylmagynyň islendik maksatnamalarynda adam hukuklarynyň jogapkärçilikli berjaý edilmegini üpjün etmek üçin ähli zerur çäreleri görüň, şol sanda hökümetden adam hukuklarynyň bozulmajakdygyny kepillendirip bilersiňiz. - Her pursatda, ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn forumlarda Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy barada alada bildiriň, ýurtdaky adam hukuklarynyň ýagdaýyna gözegçilik ediň we alnan netijeler barada hasabat beriň.
