Resminamanyň ýarysy-göçürme.
Türkmenistandaky döwlet habar beriş serişdeleri Türkmenistanda adam hukuklary boýunça komissaryň - Ombudsmen Ýazdursun Gurbannazarowanyň 2017-nji ýylda edilen işleriň netijeleri we adam hukuklary pudagyndaky ilkinji hasabatyny giňden ýaýratdy.
Resminama rus dilinde elýeterlidir we esasanam Daşary işler ministrliginiň web sahypasynda ýerleşdirildi.
Hasabatyň jikme-jikliklerine girmezden - gyzyklanýan her bir adam özleri okap biler - resminamanyň ep-esli böleginiň hakyky göçürme ýa-da göçürmekdigini belläris. Başga sözler bilen aýdylanda, adam hukuklary boýunça komissar başga biriniň işiniň ähli abzaslaryny göçürdi we eseri özüne degişli etdi.
Mysal üçin, ikinji bapda Adam hukuklary boýunça komissaryň ýüze çykmagynyň taryhyna bagyşlanan 13 (!) birinji abzas, maksatlary we iş mehanizmleri utançsyz “Adam hukuklary boýunça komissaryň Gazagystan Respublikasyndaky işleri” atly magistrlik dissertasiýasyndan alyndy. Näbelli ýazyjynyň ylmy işi 2015-nji ýylyň iýul aýynda www.allbest.ru web sahypasynda çap edildi (MS Word faýlyny göçürip almak üçin baglanyşyk, Gazagystanyň hasabaty 1.17 mb).
Şol bir wagtyň özünde hasabatyň awtorlary, islendik döredijilik azaplaryndan halas bolup, asyl nusgasynda degişli salgylanmalary öz içine alýan gazak, rus we günbatar alymlarynyň pikirlerini we netijelerini ýerleşdirmekden çekinmediler. Görnüşinden, beýleki awtorlaryň ýazan zatlaryny hatda öz sözleri bilen hem aýdyp bilmejek derejede ýalta. Umuman, türkmen işgärleriniň we esasanam täze bölümde işleýänleriň derejesiniň görkezijisi bolmasa, bu näme: öz beýnisini ýadatmakdan başga biriniň ýazan zadyny ogurlamak has aňsat. Ýöne türkmenleriň näbelli awtorlary, ilkinji nobatda, Ombudsmen Ý. Gurbannazarowany göçürijiniň aç-açan keşbinde suratlandyrýarlar.
Mysal üçin, “Netijeler we teklipler” atly sekizinji bölüminde Ombudsmen Gazagystanyň ussady okuwçysynyň “Netije” bölümini diňe biraz üýtgedip, galan sözüni sözme-söz göçürip aldy. Iki görnüşi deňeşdiriň.
Türkmenler: Adam hukuklaryny goramak boýunça täze institut, raýatlar, jemgyýetçilik guramalary we döwlet döredilende uly umyt baglady, yzygiderli işe başlady, goraga mätäç adamlar bilen, guramalar we jemgyýetçilik guramalary döwlet bilen gatnaşyklarynyň ýörelgelerini kesgitledi, adaty milli adam hukuklary instituty hökmünde hereket edip başlady, sebäbi Ombudsmen instituty döredilen döwründe garaşsyz gurama hökmünde ýokary hukuk derejesine eýe boldy.
Aşakda abzasyň ogurlanan tezisinden bölek: Gazagystan Respublikasyndaky raýatlar, jemgyýetçilik guramalary we döwlet döredilende umyt baglaýan täze adam hukuklary guramasy yzygiderli işe başlady, goragyna mätäç adamlar, döwlet edaralary we jemgyýetçilik guramalary bilen adaty milli adam hukuklary instituty hökmünde işe başlap, gatnaşyklarynyň ýörelgelerini kesgitledi. Oňa umuman Ombudsmenlere mahsus bolan saýlanan ugur: ideologiki we syýasy bitaraplyk, kanunyň ýörelgelerini wagyz etmek we adam hukuklaryna we azatlyklaryna gönükdirilen gymmatlyklar oňa kömek etdi. Mundan başga-da, Gazagystan Ombudsmeniniň döredilmegi garaşsyz gurama hökmünde ýokary hukuk derejesine eýe boldy.
Bu ýerdäki awtorlar başlyklaryna “hapa mekir oýnamagy” hem başardylar - beýanyna “kiçi däl” goşma söz goşup, grammatiki taýdan dogry ýazyp bilmediler (“däl” bilelikde ýazylmaly - “kiçi däl”).
Göçürmek bölümiň aşakdaky nokatlarynda-da tapyldy. Ine, türkmen görnüşi: Ombudsmeniň edarasynyň işi raýatlaryň ýüz tutmalaryny beýleki döwlet edaralaryna ibermek bilen çäklenmän, hatlarda belli bir raýatyň ýüze çykan ýagdaýynyň manysyny görkezýän çemeleşme saýlandy. Şeýle hem, ýüz tutmalaryň we adamlaryň hukuklarynyň bozulmagy baradaky şikaýatlaryň köpüsinde döwlet edaralary raýatlar bilen raýdaşlygyň ugruny aç-açan görkezýän haýyşlaryny we tekliplerini iberen, diňe adam hukuklary edarasynyň çemeleşmesini duýdy. Şeýle hem, döwlet dolandyryş ülňüleri nukdaýnazaryndan we umumy kabul edilen halkara adam hukuklary ülňüleri nukdaýnazaryndan adam hukuklaryna hormat goýmagyň zerurdygyna ünsi çekdi. Ýagny, Ombudsmeniň anyk oňyn-araçylyk roly, döwlet edaralaryna we raýatlara kanunlaryň we adam hukuklarynyň bozulmagy meselesinde özüni açyk görkezdi.
Indi - Gazagystan: Gazagystan Respublikasyndaky Adam Hukuklary Komissiýasynyň edarasynyň ähli işleri raýatlaryň özüne ýüz tutan arzalaryny beýleki döwlet edaralaryna ugratmak wezipesine salgylanmaly. Adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly bu ýüzlenmeleriň we şikaýatlaryň köpüsinde döwlet edaralary raýatlar bilen raýdaşlygyň ugruny aç-açan görkezýän haýyşlaryny we tekliplerini iberen, diňe adam hukuklary edarasynyň çemeleşmesini duýdy. Onda şeýle hem, adam hukuklaryna döwlet dolandyryşynyň we umumy kabul edilen halkara adam hukuklary ülňüleri hökmünde hormat goýmagyň zerurlygy ara alnyp maslahatlaşyldy. Ýagny, Komissaryň aýratyn oňyn-araçylyk roly, döwlet edaralaryna we raýatlara kanunlaryň we adam hukuklarynyň bozulmagy babatynda özüni açyk görkezdi.
Türkmenleriň üçünji babynyň başy: III bap. Hasabat döwri üçin işleriň seljermesi Türkmenistanda Adam Hukuklary Komissiýasynyň institutynyň döremegi jemgyýetiň we döwletiň ösüşiniň, demokratiýalaşmagynyň we ýurtda adam hukuklary ulgamynyň netijesi boldy. Täze hökümet edarasynyň döredilmeginden ozal bu edarany tanatmak, Komissar edarasynyň döwlet dolandyryşyny gowulaşdyrmakdaky täsirini seljermek we taslamak üçin köptaraply işler başlandy.
Gazaklardan ogurlanan asyl nusgasy: Gazagystan Respublikasynda Adam Hukuklary Komissiýasynyň edarasynyň döremegi ýurtda jemgyýetiň we döwletiň ösüşiniň, demokratiýalaşmagynyň we adam hukuklary ulgamynyň döredilmeginiň netijesi boldy. Gazagystan Respublikasynyň prezidenti N.A. Nazarbaýew 2010-njy ýylyň 29-njy ýanwarynda çap edilen “Täze onýyllyk - täze ykdysady ösüş - Gazagystan üçin täze mümkinçilikler” ýüzlenmesinde: “Üstünliklerimizi ykrar edip, BMG 2009-njy ýyldaky hasabatynda Gazagystany adam gymmatlygy ýokary derejeli ýurtlar derejesine goşdy. Bu biziň gülläp ösmegimiziň inkär edip bolmajak subutnamasydyr!”
Täze hökümet edarasynyň döredilmeginden ozal bu edarany tanatmak, Komissar edarasynyň döwlet dolandyryşyny gowulaşdyrmakdaky täsirini seljermek we taslamak üçin köptaraply işler başlandy. Bu işe döwlet edaralarynyň, halkara guramalarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň, habar beriş serişdeleriniň we akademiki toparlaryň wekilleri gatnaşdy.
Türkmen ýazyjylarynyň ýeke-täk işi Nazarbaýewden gereksiz sözleri aýyrmakdy.
Netijeler we teklipler bölüminiň hemmesi diýen ýaly ýokarda agzalan ylmy işden ogurlanýar. Ýazdursun Gurbannazarowanyň we onuň işgärleriniň edilen işleriň netijeleri we adam hukuklary pudagyndaky ýagdaý baradaky ilkinji hasabatynyň taýýarlanmagyna biperwaý garamagy, häkimiýetleriň tutuş ýurtdaky adam hukuklaryna bolan garaýşyny görkezýär. Türkmenistanda žurnalistleriň köçede urlup-ýenjilmegi we islenilmeýän adamlar galp aýyplamalar bilen tussag edilmegi bilen, häkimiýetler adamlar we olaryň hukuklary barada aýyplama bermeýärler.
Türkmen Ombudsmeni instituty, ilkinji hasabaty ýaly, daşarky sarp edilişe gönükdirilen galp. Türkmenler: sakgal bar, ýöne ýüň. Hasabat bar, ýöne ogurlandy, diýip aýdýar
Türkmenistanyň Jenaýat kodeksine laýyklykda, awtorlyk hukugynyň we degişli hukuklaryň, bir topar adamyň öňünden dildüwşük eden patent eýeleriniň hukuklarynyň bozulmagy (köp adam Ýazdursun Gurbannazarowanyň hasabatynda işlän bolmagy ahmal we olaryň hemmesi ogurlyk bilen meşgullanýandyklaryny bilýärdiler), ortaça aýlyk on bäşden-otuza çenli jerime ýa-da iki ýyla çenli düzediş zähmeti bilen jezalandyrylýar. Administratiw kodeks, on bäş güne çenli jerime ýa-da administratiw tussag edilmegini hem göz öňünde tutýar.
Ýöne gahrymanyň meşhur komediýada aýdyşy ýaly: "Kim ony türmä salar, ol ÝADYGÄRLIK!"
Ruslan Mätiýew, ANT redaktory https://habartm.org/archives/9222
