Neşe söwdasy bilen bir ýyl türmede oturan Aşgabadyň ýaşaýjysy Zöhre: "Meni neşe söwdasyna bir dostum çekdi" -diýdi.

“Ol diňe maşgalamyza rehim etdi. Adamym indi bir ýyl bäri işsiz. Biz we dört çagamyz açlyk çekýärdik. Ol maňa iş teklip etdi "-diýdi.

Dünýäniň öňdebaryjy geroin öndürijisi bolan Owganystan bilen uzak we gowy goralmadyk serhedi bolan Türkmenistan günortadan Russiýa bazarlaryna we Ýewropa çenli tebigy geçiriş bazasynyň ýagdaýyna geldi. Ýurduň amatly geografiki ýagdaýy neşe gaçakçylaryndan peýdalanyp bilmedi.

Owganystandaky "Talyban" döwründe tirýek göknar ösdürip ýetişdirmek gadagan edilipdi, ýöne 2001-nji ýylda ABŞ-nyň ýolbaşçylygyndaky terrorçylyga garşy koalisiýanyň goşunlary tarapyndan "Talybanyň" dargamagy bilen ekiş işleri gaýtadan başlandy we bu pudak täzeden gülläp ösdi. Has köp çig tirýek Owganystanyň özünde geroine gaýtadan işlenýär we soňky önümi gizlin daşamak has aňsat.

Neşe gaçakçylygynyň beýleki üstaşyr ýurtlarynda bolşy ýaly, Türkmenistanda-da neşe serişdeleri öndürijiniň bahasyndan satylýar, bu hökmany suratda tutuş ýurt boýunça sarp edilişiniň ýokarlanmagyna sebäp bolýar. Mesele ilatyň umumy garyplygy bilen hasam güýçlenýär. Neşe söwdasy köplenç olaryň ýeke-täk girdeji çeşmesine öwrülýär.

Aşgabatda "gaty" neşe serişdeleriniň ulanylmagy bilen jelepçiligiň köpelmegi arasynda göze ilýän arabaglanyşyk bar. Jelepler köplenç pul bilen däl-de, “doza” bilen goltgy alýarlar.

IWPR ýerli ýaşaýjylar bilen geçirilen söhbetdeşliklerde bu däp bolan konserwatiw jemgyýetde aýallaryň köplenç diňe maşgalalaryny eklemek üçin neşe söwdasyna gatnaşýandygyny öwrendi. Köplenç aýallar neşe serişdelerine “endik eden” ýa-da satýan garyndaşlary tarapyndan howply iş bilen meşgullanýarlar.

Neşe gaçakçylygy üçin Türkmenistanyň Jenaýat Kodeksi uzak möhletleýin türme tussaglygyny göz öňünde tutýar.

Zöhre bu hünärde berk berjaý edilmeli dildüwşük düzgünleri barada şeýle diýdi: “Bir adam haryt getirdi, agşam bolsa pul üçin geldi. Men onuň adyny ýa-da nirede ýaşaýandygyny bilmedim. Mende onuň telefon belgisi ýa-da aragatnaşyk maglumatlary ýokdy ".

“Olar maňa alyjylary iberdiler. Olarda eýýäm hemme zat “taýyndy”.

Jenaýat işini gurnaýjylar howpsuzlyk barada alada etdiler. Zöhre: "Biziň uçastok" paýda". "Hepdede bir gezek" birikdirijimiň "görkezmesi bilen oňa ylalaşylan mukdarda pul töledim."

2004-nji ýylda amnistiýa sebäpli türmeden boşadylan Näzsoltan atly bir ýaş aýal hem şuňa meňzeş wakany gürrüň berdi. “Adamym üç ýyl ozal işini ýitirdi we umytsyzlykdan aşa köp içip başlady. Üç sany kiçijik çagamyz bar. Bilimsiz, hiç bir iş meniň üçin “şöhle saçmady”.

"Tanyşlar maňa neşe söwdasynyň göterimine paýlamagy teklip etdiler" -diýdi. "Özümiň we maşgalamyň ýaşamagy üçin ýeterlik puluň boljakdygyna göz ýetirdim we pursatdan peýdalanmak kararyna geldim."

Käbirleri "endik eden" garyndaşlary bilen pikir alyşjak bolup, neşe söwdagärleriniň toruna girýärler. 2004-nji ýylda amnistiýa sebäpli azatlykdan mahrum edilen Aýna şeýle diýýär: "Eger dozasyny alyp bilmeseler, ähli zady öýden çykaryp, hemme zady satýarlar".

“Meniň çagalarym we ejiz ene-atam bar, adamym neşekeş. Özüme neşe satmagy makul bildim. Şonuň üçin adamyma doza berdim we durmuş üçin pul gazandym. Şonda jenaýat jogapkärçiligi hakda pikir etmedim."

“Nirä barýarys?” Ýusup aga haýran galýar. Ol eýýäm köpden bäri ata boldy we pensiýa çykdy, ýöne muny ýadyna salmaz. Ýusup aganyň obasynda göz öňüne getirip bolmajak bir zat bolup geçýär. "Atalar we ogullar barha neşekeş bolýar, eneler bolsa bütin gün neşe satýarlar, girdeji bilen neşe satyn alýarlar we agşam ärlerine we çagalaryna getirýärler."

Emma aýal neşe serişdeleriniň paýlanmagyna gatnaşmasa we neşekeş bolmasa-da, köplenç adamsynyň günäsini çekmeli bolýar. Kazylar aýallara has mylaýym çemeleşýärler diýip hasaplanýar.

“Goňşym neşe söwdasy bilen meşgullanýar. Bu barada hemmeler bilýär. Alyjylar göni öýüne barýarlar "-diýip, Aşgabat şäheriniň eteginde ýaşaýan bir pensioner aýdýar. Beýleki söhbetdeşlerimiz ýaly, özüni mahabatlandyrmazlygy haýyş etdi.

“Ol maňa tutulsa, aýalynyň günäkär boljakdygyny maňa birnäçe gezek aýtdy. Üç sany kiçijik çagasy bar, şonuň üçin kazyýet oňa kän jeza bermez. Gyzykly, bu hakda onuň özi näme pikir edýärkä? "

Türkmen aýal-gyzlary, adatça, diňe konserwatiw musulman jemgyýetinde bir aýalyň özüne tabyn bolanlygy sebäpli däl-de, has köp derejede saýlap-seçip bilmeýärler, sebäbi adamsy neşe gaçakçylygy bilen meşgullanýan bolsa we bu ýeke-täk çeşme maşgala üçin diri galmak, eger ýazgarylsa, çagalar hiç zatsyz galyp biler.

Günäni öz üstüne alýan aýallar mukaddes Remezan aýynyň ahyrynda yglan edilýän prezidentiň her ýylky amnistiýasyna bil baglaýarlar. Bu amnistiýa laýyklykda her ýyl 10 000 töweregi tussag azatlyga çykýar, şol sanda neşe gaçakçylygy, ogurlyk we beýleki agyr jenaýat edenler.

Emma bu umytlar dogry bolsa-da, türkmen türmesinde geçirilen islendik wagt janly dowzahdyr.

Ýurduň demirgazygyndaky Daşoguz şäheriniň golaýyndaky aýallar koloniýasynda bir tussagyň puly bar bolsa, özüni has oňat enjamlaşdyrylan kamerada ýaşamak üçin ýer satyn alyp biler. Ýöne köpüsinde pul ýok, gyşda sowuk şemallar bilen öwüsýän we 40 gradus tomus yssysynda gyzyl-gyzgyn braza öwrülýän köp adamly öýjüklere ýapyşýarlar.

Tussaglar mal ýaly iýmitlenýärler. Erkinlikden mahrum edilýän ýerlerde inçekesel we dizenteriýa giň ýaýrady we lukmançylyk kömegi düýbünden ýok.

Neşe söwdasy üçin azatlykdan mahrum edilen Gözel: "Bäş aý umumy kamerada boldum" -diýdi. - Öýjükli ýoldaşlarymyň birine çörekli bir bölek iberilende, bu hakyky baýramçylykdy. Bolýan kameramyzda hatda wermisel hem ýokdy. Beýle iýmit doňuzlara-da bermeýärler "-diýdi.

Gözeliň özüne posylka iberilmedi. "Adamym öýdäki ähli zady satyp, pullary neşe serişdelerine sarp etdi" -diýdi. "Men ýeke-täk ekleýjidim, gözenegiň aňyrsynda otyrkam, hemmesi açlykdan ölýärdiler".

Neşe serişdelerine doly ýa-da bölekleýin hyzmat eden Gözel we beýleki aýallar, "daşarda" başga iş tapylmaýandygy sebäpli, ýene gözenegiň aňyrsyna düşmek howpy abanýar.

“Öýe gaýdyp geldim we birnäçe aýdan soň ýene geroin paýlamakdan başga alajymyň ýokdugyna düşündim. Eklenç gazanmagyň başga ýoly ýok "-diýýär.

"Men ýene türmede oturmagymyň mümkindigine düşünýärin, ýöne çagalarymyň hatyrasyna ömrümiň birnäçe ýylyny gurban etmäge taýyn".

Bu material IWPR Aýal-gyzlar barada hasabat we gepleşik maksatnamasynyň çäginde taýýarlandy.

IWPR.