Jurnalistleri goramak boýunça Amerikan komitetiniň 2004-nji ýyldaky iň soňky hasabatyna görä, dünýäniň dürli ýerlerinde 56 jurnalist öldürildi. Bu soňky on ýylda iň köp san. Hasabatda, hususan-da, "hiç ýerde täze hakykat Russiýada bolşy ýaly aýdyň görünmeýär" diýilýär. Muňa aýdyň mysal Beslanda bolup geçen wakalar, şol döwürde Prezident Putin wakalaryň ýaýramagyna Sowet döwrüniň gözegçiligini görkezdi.
“Amerikanyň sesi” atly rus neşirinde Ýewropa we Merkezi Aziýa üçin jurnalistleri goramak komitetiniň koordinatory Aleks Lupisden hasabatyň maglumatlaryny jemlemegi haýyş etdi.
Lýusen Fiks: Aleks, 2004-nji ýylda Russiýada we öňki SSSR-iň beýleki ýurtlarynda metbugat azatlygy nähili boldy?
Aleks Lupis: Gynansagam, Russiýada we GDA-nyň beýleki ýurtlarynda jurnalistleriň iş şertleri ýaramazlaşmagyny dowam etdirýär. Häkimiýetleri tankytlaýan ýa-da döwlet korrupsiýasy ýa-da adam hukuklary ýaly möhüm meseleleri derňeýän jurnalistlere öz-özüni senzura we repressiýalary goldamak üçin sowet usullaryny has köp ulanýandyklaryny görýäris. Kremliň ähli esasy teleýaýlymlara gözegçilik edýändigini we Dumanyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işlemegini kynlaşdyrmak we prokurorlaryň we kazylaryň Rusiýada bolup geçýän wakalar barada dogry habar bermäge het eden jurnalistleri jezalandyrmagyny aňsatlaşdyrmak üçin döredilen täze kanunlaryň üstünde işleýändigini görýäris.
FSB-iň Çeçenistanda bolup geçen wakalary özbaşdak beýan etmäge synanyşýan jurnalistlere agressiw reaksiýasy diýip atlandyryp boljak tendensiýa barada aýratyn aýtmaly. Mysal üçin, "Assoshiated Press" metbugat gullugynda işleýän we "Azatlyk" radiosynda işlemegini dowam etdirýän Ýuriý Bogrow syýasy kazyýet işine çekildi, indi FSB ony ýurtdan çykarmak isleýär. Bu negatiw tendensiýa barha giňeýär. Bu nukdaýnazardan Buşuň administrasiýasynyň Kreml bilen gatnaşyklarynda bu meseläni gozgamagy gaty gynandyryjy. Meniň pikirimçe, Amerikan tarapy has güýçli we has berk gürlemeli, sebäbi bu Günbatar ýurtlary, Ýewropa Bileleşigi we ABŞ üçin möhüm mesele.
Soňky ýyllarda GDA-nyň beýleki ýurtlarynda hem şuňa meňzeş tendensiýa ýüze çykdy. Türkmenistan häzirki wagtda totalitar diktatorlyk döwründe. Özbegistan diktatorlykdan uzakda däl: jurnalistler ol ýerde agressiw yzarlanýar. Mundan başga-da, her ýyl birnäçe jurnalistiň işi sebäpli tussag edilýän GDA ýurtlarydyr.
LF: Ukrainadaky jurnalistleriň iş şertlerine nähili baha berýärsiňiz? LS: Elbetde, gowy tarapa üýtgeşiklik boldy. Prezident Ýuşenkonyň ýeňşinden soň, Kiýewdäki prokurorlar jurnalist Georgiý Gongadzeniň öldürilmegi bilen baglanyşykly derňew işini dowam etdirdiler we Içeri işler ministrliginiň iki işgärini eýýäm tussag etdiler.
Meniň pikirimçe, bu möhüm bir sorag döredýär: näme üçin Ukraina jurnalistiň öldürilmegini derňäp biler, emma Russiýa muny edip bilmeýär? Iýul aýynda jurnalist Pol Klebnikowyň öldürilendigini ýatlamak isleýärin we munuň Putiniň prezident bolan döwründe jurnalistleriň soňky bäş ýylda öldüren talaplarynyň biridigini belläsim gelýär. Bu ganhorluklaryň hiç biri-de prokurorlar tarapyndan çözülmedi.
LF: Hasabatdan çen tutsaň, iň tolgundyryjy ýagdaý Baltika ýurtlarynda.
AL: Hawa, öňki Sowet Soýuzynyň beýleki respublikalaryndan tapawutlylykda, Ýewropa Bileleşigine girmegiň şerti bolan düýpli hukuk reformalary geçirildi. Netijede, Baltika ýurtlarynda jurnalistlere seýrek hüjüm edilýär we bu ýerde işlemek has erkin.
IA MiK
