Germaniýanyň hökümete degişli bolmadyk guramasy ETG saýlawlar bilen baglanyşykly meseleler boýunça ýurtda köpçülikleýin pikir soralyşygy geçirmegi başardy. Prezident saýlawlary 11-nji fewralda Türkmenistanda geçiriler. Respublikanyň Halk Geňeşi tarapyndan tassyklanan alty dalaşgär olara gatnaşmak üçin hasaba alyndy. Bularyň hemmesi S.Nyýazowyň ömründe ýokary administratiw wezipeleri eýelän işgärler. Syýasy oppozisiýa we beýleki goşmaçalar saýlawlardan doly aýrylýar. Daşarky dünýä bilen serhetler, Türkmenbaşynyň döwrüne garanyňdan has berk ýapylýar we ilat bilen “häkimiýet başyndaky partiýanyň” peýdasyna işjeň wagyz işleri alnyp barylýar. Şeýle-de bolsa, Germaniýanyň hökümete degişli bolmadyk guramasy ETG ýurtda saýlaw bilen baglanyşykly meseleler boýunça jemgyýetçilik pikir soralyşygy geçirmegi başardy.
Günbatar guramasy, Türkmenistan ýaly ýapyk ýurtda, ýaşaýanlar barada soragnamany nädip geçirmegi başardy, S.Nyýazow ölenden soňam, raýatlaryň rejime wepalylygyna aýratyn üns berýän we saýlawdan öňki döwür üçin ýörite hyzmatlara iň düşnüksiz görkezmeler we giň ygtyýarlyklar nirede berildi? ETG-iň ýolbaşçysy Mihael Laubşyň NW-ä habar berşi ýaly, gurama ýurduň ähli sebitlerinde we dürli sosial gatlaklarda onlarça meýletinçi tapmagy başardy, olar soraglaryň sanawyny aldy we öz töweregindäki adamlara sorady.
ML: Köp ýyl bäri, Türkmenistanda raýat jemgyýetiniň syýasy proseslere nähili täsir bildirýändigi, ynam döredýän maglumatlar esasynda döredilip bilinmedi. ETG resmi däl sowalnamany geçirmegi başardy, elbetde, resmi däl, sebäbi biz, elbetde, häkimiýetleriň goldawyna garaşmaýardyk we gizlin alyp barmaly bolduk - we käbir meseleler boýunça ýurduň 1145 raýatynyň pikirini bildik.
Aşakdaky soraglar berildi:
- Saýlawlara gatnaşmak hukugyňyzy ulanarsyňyzmy?
- Siziň pikiriňizçe prezidentiň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji K. Berdymuhammedow kanuny taýdan häkimiýet başyndamy?
- Saýlaw güni pikiriňiz hasaba alynar öýdýärsiňizmi?
- Prezidentiň aňtaw gullugynyň wekili bolmagyny isleýärsiňizmi?
- Geljekki prezidentiň demokratik reformalary goldamagyny isleýärsiňizmi?
- Dalaşgärleriň Halk Maslahaty tarapyndan bellenen adamlar bolmagyny isleýärsiňizmi ýa-da dalaşgärleriň demokratik oppozisiýanyň gatnaşmagynda göni saýlanmagyny isleýärsiňizmi?
M.Laubşyň aýdyşy ýaly:
ML: Rejime syýasy taýdan biwepalyk etmek howpuny azaltmak maksady bilen, jogap berenleriň syýasy isleglerine däl-de, ünsi jemlemäge synanyşdyk. Şonuň üçin sözleriň tutuşlygy umumydy. Mysal üçin, jogap berenleriň demokratik ýol bilen saýlanan prezidentimi ýa-da döwletiň başynda Apparat goragyny görmek isleýärmi? Adamlaryň dürli sebitlerde başgaça jogap berendigi gaty gyzykly. Mysal üçin, öň alnan ETG maglumatlaryna görä, Mary sebitinde ýörite hyzmatlar ilatyň keýpine gözegçilik etmekde aýratyn yhlas edýär we gözleg, Marynyň ýaşaýjylarynyň beýleki sebitleriň ýaşaýjylaryna garanyňda häkimiýetleri has tankytlaýandyklaryny görkezýär. Şeýle-de bolsa, Aşgabadyň özi hem şuňa meňzeş häsiýet daşaýar.
Jogaplary seljerip, Mary we Aşgabat şäheriniň ýaşaýjylarynyň Türkmenistanda syýasy taýdan iň işjeňdigini aýdyp bileris. Türkmenistanda, umuman alanyňda, soraga gatnaşanlaryň 80%-den gowragy demokratik reformalary goldaýan prezidenti saýlamak isleýär we bu meseläniň diňe gaty az topary jogap berýär. Bu, raýatlaryň saýlawlarda öz pikirleriniň hakykatdanam eşidiljekdigine ynanýarmy diýen soraga degişlidir. Bu ýerde köplük öz pozisiýasynyň göz öňünde tutuljakdygyna näbellilik bildirdi. Gözlegimiz, Günbatarda Nyýazow döwrüni başyndan geçiren adamlaryň syýasy we raýat pikirlenip bilmejekdigi baradaky giňden ýaýran pikiriň düýbünden ýalandygyny görkezýär. Indi oňa hünär taýdan çemeleşip, soraglarymyza jogap berenlerinde adamlaryň gorkuzýan faktoryny göz öňünde tutsak, her burçda MNB işgäri bar bolsa, türkmen jemgyýetiniň hakykatdanam öz ýagdaýyndan habarlydygy hasam aýdyň bolar, Nyýazow aradan çykandan soň, repressiýa gorky azalmagy mümkin.
ETG-nyň ýolbaşçysynyň bu sözlerine goşmak bilan, bu guramanyň beren maglumatlaryna görä, soraga gatnaşanlaryň 69%-ynyň saýlaw meýdançasyna gitmek isleýändigini, 68%-i bolsa Halk Geňeşi tarapyndan däl-de, oppozisiýanyň gatnaşmagynda hödürlenen dalaşgärleriň arasyndan prezident saýlamak isleýär.
W.Wolkow
"Nemes tolkuny"
