Üç ýyl ozal Gurbanguly Berdimuhammedow oruntutary Saparmyrat Nyýazowyň garaşylmadyk ölüminden soň Türkmenistanyň ýolbaşçysy wezipesine geçdi.
Özüni ähli türkmenleriň atasy - "Türkmenbaşy" diýip atlandyran Nyýazow, Sowet döwründen bäri ýurda ýolbaşçylyk edýär. Türkmen lideri, totalitar dolandyryş usuly we öz ýurdunyň raýatlarynyň durmuşyň ähli ugurlaryna gözegçilik etmek islegi bilen tapawutlandy. Mysal üçin, Türkmenbaşy bilim edaralarynda möhüm sapaklary ýatyrdy we ýerine “Ruhnama” atly kitabyny hökmany öwrenmegi girizdi. Şeýle hem, operany we teatry ýapdy we hepdäniň aýlarynyň we günleriniň atlaryny üýtgetdi.
Şondan bäri Türkmenistan üýtgedimi?
ABŞ-nyň Türkmenistandaky öňki ilçisi Riçard Maýls, Kennan institutynda Wudro Wilson gözleg merkezindäki eden çykyşynda bu ýurtda 2006-njy ýyldan bäri möhüm özgerişlikleriň bolandygyny aýtdy. Mysal üçin, daşary ýurtda okaýan talyplaryň sany 200-den 2000-e ýetdi, opera we teatr açyldy we Berdimuhammedow Nyýazowyň döwründe ýok bolan internete girmäge rugsat berdi.
Şeýle-de bolsa, ýurduň syýasatynda we ykdysadyýetinde az üýtgeşiklik boldy. Maýls: "Nyýazow ölenden soň Türkmenistanda hâkimiyet üçin göreş bolmady, diňe işgärleriň ýönekeý üýtgedilmegi boldy" diýdi. Netijede, Berdimuhammedowyň hökümdarlygy oruntutarynyňka meňzeýär. Ýurt Bitarap bolup galýar we halkara jemgyýetçiligine goşulmakdan ýüz öwürýär. Erbet syýasatçylar wezipesinden aýrylýar we yzarlanýar. ABŞ-nyň Türkmenistandaky öňki ilçisi: "Türkmenbaşynyň ullakan heýkelleri henizem ýurduň hemme ýerinde dur, ýöne häzirki wagtda Berdimuhammedowyň hem şol bir ululygyndaky heýkelleri köp" -diýdi.
Şeýle hem, prezidentiň Gyrgyzystanda ýerleşýän Merkezi Aziýa Amerikan Uniwersitetinde okuwlaryny dowam etdirmek üçin ýerli talyplaryň ýurtdan çykmagyny näme üçin gadagan edendigi entek belli däl.
Şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň häzirki ýolbaşçysy has köp syýahat edýär we has köp myhman kabul edýär. "Türkmenbaşy syýahat etmezligi makul bildi, ýöne soňky üç ýylda Berdimuhammedowyň baryp görmedik ýurdunyň adyny aýtmak kyn" -diýdi Maýls. – “Ol ABŞ-a Birleşen Milletler Guramasyna birnäçe gezek baryp gördi, ýakynda Ýaponiýa gitdi we ýakyn wagtda onuň bilen görüşmek üçin Eýranyň prezidenti Mahmud Ahmedinejadad we Russiýanyň prezidenti Dmitriý Medwedew sapar eder." Berdimuhammedow ABŞ-nyň Döwlet sekretary Hillary Klinton we onuň orunbasary William Börns ýaly käbir ýokary derejeli ABŞ syýasatçylary bilen hem duşuşdy.
Adelaýd uniwersitetiniň professory Riçard Pomfred “Amerikanyň Sesi”-ne: "Berdimuhammedow syýasy ugurda hem ýüzleý düzedişler, hem-de ykdysadyýetde käbir düýpli üýtgeşmeler girizdi, meselem, manatyň resmi bitewi walýuta hümmetini daşary ýurt walýutasyna girizdi" -diýip gürrüň berdi. Ykdysady syýasatda iň möhüm üýtgeşme Hytaýa gaz geçirijisiniň gurulmagy boldy. Bilermeniň pikiriçe, bu üýtgeşmeler ýurduň syýasatyny we ykdysadyýetini yzygiderli üýtgetmekden uzakda. Pomfret: "Türkmenistan “Nabucco” gaz geçirijisine goşulmak we Ýewropa gaz bermek mümkinçiligini elden gidirmeli däldir" -diýip düşünýär.
Riçard Maýlsyň pikiriçe, häzirki wagtda ABŞ-nyň gyzyklanmalary Türkmenistan bilen energiýa pudagyndaky hyzmatdaşlygy we Türkmen hökümetiniň Owganystandaky terrorçylyga garşy halkara göreşine gatnaşmagy arkaly kanagatlandyrylýar. Bilermen: "Ýöne Türkmenistan üçin öz bitaraplygyny saklamak möhüm mesele bolup galýar, şonuň üçin Türkmenistan harytlaryň gury ýerden geçmegine rugsat bermeýär" - diýdi. Häzirki wagtda “Demirgazyk eltiş torunyň” çäginde Türkmenistan diňe (ISAF) halkara aňlaşmanyň tranzit üçin howa ýollaryny açdy we öz çägindäki howa gämilerine ýangyç guýmaga rugsat berdi.
ABŞ-nyň Aşgabatdaky öňki ilçisiniň pikiriçe, Türkmenistanyň ABŞ bilen gatnaşyklary kyn bolan iki ýurduň - Eýran bilen Owganystanyň arasynda ýerleşýändigini ýatdan çykarmaly däldiris. "Emma, muňa garamazdan, Türkmenistan dawa-jenjellere gatnaşmaýar we goňşulary bilen jedelli sebitleri ýok" -diýip, Maýls sözüni dowam etdirýär. - Ýurt öňe barýar, ýöne öz ssenarisine görä. Leniniň aýdyşy ýaly “iki ädim öňe, bir ädim yza”.
“Freedom House” köp ýyl bäri “Dünýädäki erkinlik” atly ýyllyk hasabatynda Türkmenistandaky syýasy ýagdaýa demokratik özgerişliklerden iň uzakda diýip baha berdi. 2006-njy ýylda rejim çalşylandan soň Türkmenistanyň reýtingi üýtgemedi.
Erika Marat 2009-njy ýylyň 8-nji dekabry
Çeşme - Amerikanyň sesi
