NBCA hünärmenleriniň pikiriçe, işleriniň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin Türkmenistanyň prokuraturasy resmi däl jeza çärelerinden dynmaly.
2010-njy ýylyň ýanwar aýynda Türkmenistanda 2008-nji ýylda kabul edilen Konstitusiýanyň esasy düzgünlerini öz içine alýan "Prokuratura barada" täze kanun güýje girdi.
Mysal üçin, raýatlaryň hukuklaryny çäklendirýän hereketlere ygtyýar bermek indi diňe “Türkmenistanyň kanunlary bilen göz öňünde tutulan” esaslarda mümkindir we nägilelik bildirmek we kazyýet işlerine garamak hukugy “kazyýet işi garamaga gatnaşan prokurora degişlidir.” -diýip, 1996-njy ýyldaky köne kanunçylykda görkezilmedi. Mundan başga-da, baş prokuroryň bäş ýyllyk iş möhleti bar, ol yzly-yzyna iki möhletden köp işläp bilmeýär.
Türkmenistanyň prezidentiniň ýanyndaky Döwlet we hukuk institutynyň wekili Parahat Durdyýewiň pikiriçe, Baş prokuratura bilen daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň degişli edaralarynyň arasynda hyzmatdaşlygy üpjün edýän madda gaty möhümdir.
"Bu ygtyýarlyklaryň ulanylmagy, prokuraturanyň hukuk we tertip-düzgüni güýçlendirmekdäki netijeliligini ýokarlandyrmak üçin möhümdir"- diýip, Durdyýew hökümet internet-portaly Turkmenistan.gov.tm-da ýazýar.
Türkmenistanyň içinde NBCA bilen söhbetdeşlik geçiren aklawçylar, döwrebaplaşdyrylan kanunyň, häkimiýetleriň möhüm düzgünleri girizmek synanyşygyny görkezýän oňyn signaldygyny tassyklaýarlar, şeýle-de bolsa, prokuraturanyň iş usulynda düýpli üýtgeşmeler bolmazdan, ýurtda kanunyň hökmürowanlygyny güýçlendirmek kyn bolar.
Jeza çärelerini prokuratura gizlin tabşyrmak 2006-njy ýylda aradan çykan öňki awtoritar lider Saparmyrat Nyýazowyň döwründe bolup geçdi.
1996-njy ýyldan 2003-nji ýyla çenli bu organa ýolbaşçylyk eden Gurbanbibi Atajanowanyň ýolbaşçylygyndaky Baş prokuratura, islenmeýän adamlary yzarlamak, kazyýet işlerini döwletiň peýdasyna bermäge mejbur etmek, soň bolsa türmä basmak üçin kazyýet usullaryny ulandy.
"Baş prokuraturanyň sülçüleri güman edilýänler bilen bir hatarda durmady we belli adamlaryň günäkärligini kesgitlemäge synanyşmady" diýip, Aşgabatdaky kazylaryň biri ýatlaýar: "Şübhelenýänleriň hemmesi şärik hasaplandy we jenaýat topary diýlip yglan edildi."
Atajanowanyň döwründe häkimiýetleriň 2002-nji ýyldaky döwlet agdarylyşygy synanyşygy bilen baglanyşykly hasaplanýanlara garşy ýokary derejeli kazyýet işi geçirildi. Soň 2003-nji ýylyň aprelinde Gurbanbibi Atajanowa talamakda we beýleki resmi jenaýatlarda günäli tapyldy we Daşoguz türmesinde saklanýar.
Aşgabatdatdaky hukuk hyzmatlary edarasynyň aklawçysy: "Türkmen prokuraturasynyň henizem giň ygtyýarlyklary bar. Hatda şeyle güýçli gurama hem MHM-iň gözegçiligi astyndadyr we ýakyn hyzmatdaşlykda işleýär.”-diýdi.
Käbir soňky wakalar prokuraturanyň kanuny bozmak hakykatlaryny duýmazlyga synanyşýandygyny görkezýär.
Mysal üçin, “Azatlyk” radiosynyň türkmen gullugynyň erkin habarçysy Osman Hallyýewiň garyndaşlaryndan prokuratura hukuk goraýjy edaralaryň bikanun hereketleri ýa-da raýatlygyndan mahrum bolan we ýurtdan çykan ekolog aklawçy Andreý Zatokanyň aýdanlary netije bermedi.
Ýurduň demirgazyk welaýatynyň merkezi Daşoguzyň bir ýaşaýjysy: "Prokuratura häkimiýetlere we Milli howpsuzlyk ministrligine göz gytagy bilen gözegçilik edýär we şonuň üçin kanunyň hökmürowanlygyny üpjün etmeýär".
Teswirçiler, häkimiýetleriň prokuraturanyň hakyky konstitusiýa ygtyýarlyklaryny - kanunlaryň takyk we birmeňzeş ýerine ýetirilişine gözegçilik etmegine rugsat bermelidigine ynanýarlar.
Şeýle-de bolsa, munuň üçin syýasy erk görkezmeli bolarlar.
Bolgariýadan Türkmen Helsinki gaznasynyň ýolbaşçysy Täjigül Begmedowa: "Prokuratura jeza çärelerinden dynmasa, islendik düzgüniň kabul edilmegi manysyz" diýýär.
NBCA
