Türkmenistanyň prezidenti, konstitusiýa kadasy hökmünde tölegli esasda bilim almagyny kepillendirmekçi. Synçylaryň pikiriçe, tölegli bilime elýeterliligi giňeltmek diňe bilim we bilim hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmagyň ýerine bilim pudagynda korrupsiýany kanunlaşdyrmagyň bir görnüşine öwrülmeli däldir.

21-nji iýulda Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow, ýurduň täze Esasy Kanunynyň taslamasyny ara alnyp maslahatlaşylan konstitusiýa komissiýasynyň üçünji mejlisinde çykyş edip, her kimiň bilim almak mümkinçiligini, “şol sanda goşmaça, tölegli esasda giňeltmegi teklip etdi.”

Türkmen lideri, tölegli bilim we okuw jaýlaryny döretmegiň mümkinçiligini üpjün etmek üçin bilim hukugy baradaky täze Konstitusiýanyň taslamasyndaky makalada bu sözlemi goşmagy teklip etdi.

Ähli bilim edaralary üçin hökmany bilim standartlary döwlet tarapyndan kesgitlener.

Türkmenistanda bilim özgertmesi bir ýyl ozal başlandy, netijede orta mekdeplerde okamak möhleti on ýyla, uniwersitetlerde bolsa bäş - alty ýyla çenli ýokarlandy. Ozal türkmen mekdep okuwçylary dokuz ýyl bilim aldylar we uniwersitet maksatnamasynyň dowamlylygy dört ýyldy.

Hereket edýän kanunçylyk, her bir raýata mugt orta bilim almagyny we býudjet bölümlerinde uniwersitetlere girmek mümkinçiligini kepillendirýär.

Ýurtda eýýäm töleg esasynda işleýän birnäçe okuw jaýy bar, emma uniwersitetleriň we mekdepleriň aglaba köplügi okuw tölegini almaýar.

NBCA-nyň synçylarynyň pikiriçe, para bermek zerurlygy sebäpli köp sanly türkmen raýaty üçin okuw elýeterli däl.

“Korrupsiýa ýokary we orta ýöriteleşdirilen bilim ulgamynyň tutuş ulgamyna aralaşdy, mysal üçin, direktor bilen gönüden-göni ylalaşanyňyza ýa-da araçy bilen işleşendigiňize baglylykda, pedagogiki we lukmançylyk ýokary okuw jaýlaryna paranyň bahasy 3-6 müň ABŞ dollary aralygynda”-diýip, NBCA metbugat teswirçisi aýdýar.

Uniwersitetlerde para derejesi has ýokary.

Ýerli gazetleriň biriniň işgäri, ýakynda ogluny kabul etdirmek üçin ykdysady institutlaryň birine on ýarym müň ABŞ dollary para berendigini aýtdy.

NBCA-nyň Türkmenistandaky çeşmelerine görä, iň gymmaty Türkmen döwlet uniwersitetiniň hukuk fakulteti, politehniki institutyň nebit we gaz bölümleri we lukmançylyk institutynyň giriş bahasy 30 müň ABŞ dollar töweregi bolup biler.

Hünärmenler häzirki korrupsiýa derejesini göz öňünde tutup, uniwersitetleriň we kollejleriň korrumpirlenen işgärleriniň resmi mukdardan başga-da resmi däl mukdarda pul talap etmeginden gorkýarlar.

NBCA-nyň Aşgabatdaky synçysy, ýakyn wagtda manatyň üýtgedilmegi bilen baglanyşykly paralaryň mukdarynyň eýýäm ep-esli artandygyny, ýöne häkimiýetleriň bilim edaralarynda korrupsiýa garşy çäre görmeýändigini aýtdy.

“[Tölegli bilim] girizmezden ozal korrupsiýa garşy maksatnama kabul etmeli, para bermäge endik eden ilatyň arasynda korrupsiýa garşy propaganda alyp barmaly we uniwersitetlerde täjirçilik gaznalarynyň akymyna gözegçilik edip başlamaly.”

Mundan başga-da, bilim ygtyýaryny giňeltmek we okuw töleglerini girizmek bilen bir hatarda, häkimiýetler bilim maksatnamalarynyň hili we ýokary bilimli mugallymlary taýýarlamak barada hem pikirlenmeli, bu ýetmezçilik häzirki wagtda ýurduň bilim edaralarynda duýulýar.

Şeýle-de bolsa, Bolgariýada ýerleşýän Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa tölegli bilimiň girizilmegi üçin 5-10 ýyl gerek boljakdygyny we diňe şondan soň dünýä ülňüleri derejesinde bilim bermäge ukyply täjirçilik uniwersitetleri we kollejleri berk gözegçilik bilen ýüze çykmagyna garaşyp boljakdygyny aýdýar.

NBCA